Mətn ölçüsü:
  • 100%

Ukrayna-Rusiya böhranı, müharibə riski, Azərbaycan amili...

Azərbaycanın regional məsələlərdə müstəsnə rolu...

Ukrayna-Rusiya böhranının həlli ilə bağlı Qərblə Rusiya rasında danışıqlar nəticə vermədiyindən  dünyada yeni müharibə riski günbəgün artırmaqdadır. Böhranın həlli ilə bağlı hər tərəf öz “qırmızı xətti”ni müəyyən edərək, mövqelərindən geri çəkilmək niyyətində olmadıqlarını bəyan edirlər. Odur ki hazırkı mərhələdə Ukrayna böhranı ilə bağlı tərəflər bir-birini geri otuzdurub, güzəştə getmək üçün daha çox hərbi-psixoloji, təhdid diplomatiyası və informasiya müharibəsinə üstünlük verirlər. Bu proses hər keçən gün daha da dərinləşir və tərəflər hansısa kompromis varianta gələ bilmir. Baxmayaraq ki, bu məqsədlə ABŞ-Rusiya, NATO-Rusiya və ATƏT-Rusiya arasında  danışıqlar keçirilsə də, nəticə iflasa uğrayıb. Çünki hər tərəf geri çəkilməsini özünün beyəlxalq aləmdəki mövqeyinə və nüfuzuna ciddi zərbə hesab edir. ABŞ hesab edir ki, geri çəkilərsə, bu təkcə onun supergüc kimi mövqeyini zəiflətməyəcək, həm də NATO-nun hərbi-siyasi blokunun gələcəyini sual altına qoyacaq. Qərbə inteqrasiya etmək istəyən ölkələrin onlara olan etimadını zəiflədəcək. Digər tərəfdən isə Rusiyanın revanş siyasətinə təkan vermiş olacaq.

Rusiya da öz növbəsində hesab edir ki, Ukraynaya edəcəyi güzəşt bununla bitməyəcək və bunun davamı olacaq. Bu isə Rusiya üçün gözlənilməz nəticələrə gətirib çıxara bilər. O baxımdan NATO-nun şərqə genişlənməsinə özünün milli təhlükəsizliyinin “qırmızı xətti” elan edərək, sonadək  bu mövqeyini qorumağa çalışır. Bu da müharibə riskini artırır.

Amma buna baxmayaraq tərəflər açıq müharibəyə girməkdən də çəkinirlər və bunun hansı acı nəticələrə gətirəcəyini dərk etməkdədirlər. Ona görə də açıq qarşıdurmadan qaçmaq üçün hələlik diplomatik müstəvidə problemin həlli varinatlarına üstünlük verirlər. Bu da yeni verisiyaların və vasitəçilərin ortaya çıxmasını zəruri edir.

Almaniyanın vasitəçiliyi nə vəd edir?

289938

ABŞ-Rusiya, NATO-Rusiya, ATƏT-Rusiya danışıqları nəticə vermədiyindən Moskva ilə isti münasibətləri ilə seçilən Almaniya dövriyəyə girib. ABŞ-ın istəyi ilə Almaniyanın yeni xarici işlər naziri Annalena Burbok yanvarın 18-də Moskvaya ilk səfərini edərək Kremlin mövqeyində hansı dəyişikliklərin olduğunu və məsələnin həllində hansı təkliflərinin olduğunu öyrənməyə çalışıb. Çünki yanvarın 20-də ABŞ Dövlət katibi Blinken Almaniyaya səfər edəcək və bu məsələlər orada müzakirə olunacaq.

Kremldə keçirilən Almaniya-Rusiya görüşünün yekunu ilə bağlı keçirilən mətbuat konfransında  Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrov danışıqların faydalı olması ilə yanaşı, Moskvanın müəyyənləşdirdiyi “qırmızı xətt”dən geri çəkilməyəcəyini bildirdi. O, təhlükəsizlik təminatı ilə bağlı Qərbə verdiyi təklifə tezliklə yazılı və konkret cavab istəyir. Lavrov təhdid dili ilə danışsa da, böhranın danışıqlar yolu ilə həlli istiqamətində imkanların itmədiyini də işarə edib. O bu istiqamətdə danışıqların davam edəcəyinə ümid etdiyini bildirib. 

Almaniya tərəfi də Qərb-Rusiya qarşıdurmasında Moskvaya mesajını verərək bəyan edib ki, “Şimal axını-2” və qaz məsələsində siyasi alət kimi istifadə edilməsi, acı nəticələrə gətirib çıxara bilər.

Lakin Kremldə bağlı qapılar araxasında hansı söhbətlər və hansı razılaşmaların əldə edilməsi barədə bilgi yoxdur. Ola bilsin ki, bağlı qapılar arxasında keçirilən təhlükəsizlik məsələləri,  “Şimal axını-2” ilə bağlı hansısa məsələdə müəyyən təkliflər müzakirə edilib. Ehtimallara əsasən deyə bilərik ki, Rusiyaya qarşı “Şimal axını-2”yə qoyulan sanksiyanın müəyyən dərəcədə yumşaldılması,  ortamənzilli raketlər, Ukraynanın NATO-ya üzvülüyünün hansı şərtlər daxilində olması məsələsi ola bilər.  Almaniyanın vasitəçiliyi ilə həyata keçirilən Moskva danışıqlarının nəticəsi ancaq Blinkenin səfərindən sonra müəyyən etmək olar. 

Ukrayna böhranında Azərbaycan və Türkiyə faktoru

289939

Son illərdə Azərbaycan regional problemlərin həllində müstəsna rola malik ölkədir. Azəbaycan Rusiya-Türkiyə, İsrail-Türkiyə böhranının həllində özünəməxsus rol oynayan ölkə olub və kimsə bunu dana bilməz. Prezident İlham Əliyevin belə böhranların həllində oynadığı rolu qarşı tərəflər yüksək dəyərləndirib və bunu açıqca da dilə gətiriblər. Odur ki Azərbaycan Ukrayna böhranının həllində müəyyən vasitəçilik missiyasını həyata keçirib, tərəflər arasında kompromislərin və çıxış yollarının tapılmasında öz töhfəsini verə bilər. Bu, istisna deyil. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Ukraynaya səfəri və səfərin zamanlanmasına diqqət yetirmək kifayətdir. Ukrayna böhranı ilə bağlı Qərblə Rusiya arasında gedən danışıqlar prosesinin kuliminasiya dövründə Azərbaycan Prezidentinin Kiyevə səfərini heç də təsadüfi hesab etmək olmaz.

Bunu Prezident İlham Əliyevin Kiyevə səfərindən sonra Azəbaycan və Rusiya liderləri arasında baş tutan telefon danışığı və liderlərin Ukrayna məsələsinə xüsusi diqqət ayırması dediklərimizi sübut edir. 

Azərbaycan Prezidenti Kiyevdə prezident Vladimir Zelenski ilə Ukraynaın üzləşdiyi vəziyyət və çıxış yolları müzakirə edilib. Ola bilsin ki, görüş zamanı  vəziyyətdən çıxış yolu  qarşı tərəfə Azərbaycan Prezidenti vasitəsi ilə qarşı tərəfə mesaj çatdırmaq istəyib.  

Digər bir fakt Türkiyə Prezidenti Ərdoğanın Albaniyaya səfərindən dönüşü zamanı jurnalistlərə açıqlamasında Azərbaycanın roluna işarə edib. Ərdoğan deyib ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Ukraynada səfərdə olub və biz bu məsələni telefonla müzakirə edəcəyik. Bütün bunlar onu deməyə əsas verir ki, Ukrayna böhranının həllində Azərbaycan hansısa formada iştirakçısıdır.

289940

Ukrayna məsələsində Türkiyənin də rolu müstəsnadır. Ərdoğanla Putin arasındakı təmaslar Ukrayna məsələsinin həllinə, xüsusən də problemin hərbi toqquşmalar mərhələsinə keçməsinə imkan verməməsinə hesablanıb. Putinlə Ərdoğan arasında çox sıx şəxsi münasibətlər olsa da, Ankaranın Ukrayna ilə bağlı mövqeyi Kremldən tamam fərqlidir. Ankara Ukraynanın ərazi bütövlüyünü tanıyır və Rusiyanın Krımı işğal etdiyini dəfələrlə bəyan edib.  Digər tərəfdən son vaxtlarda Ukrayna ilə Türkiyə aarsında sıx hərbi-texniki əməkdaşlıq format yaranıb ki, bu da Kremli ciddi narahat edir. Kreml bu narahatlığını da açıq, kəskin formada belə dilə gətirib. 

Türkiyə eyni zamanda Rusiya ilə dünyanın bir çox bölgələrində - Yaxın Şərqdə, Suriyada, Şimali Afrikada Liviyada, Cənubi Qafqazda, Balkanlarda, Mərkəzi Asiyada, Əfqanıstan böhranının tənzimlənməsində ciddi əməkdaşlıq edir və bu əməkdaşlıq nəticəsində ciddi nəticələr əldə edib. Bu əməkdaşlıqlar onu deməyə əsas verir ki, Ankara Ukrayna böhranın tənzimlənməsində  Kiyevlə Moskva arasında uğurlu vasitəçi rolunu oynaya bilər. Hələ bir müddət öncə Ərdoğan tərəflərə öz vasitəçilik missiyasını təklif edib. Düzdür, o zaman bu təklif xoşməramlı bir niyyət olduğu qeyd olunsa da, real həyatda öz əksini tapmadı. Ümumiyyətlə, Ankara Ukryana böhranın danışıqlar yolu ilə həlli istiqamətində davamlı olaraq öz dəstəyini  təklif edib. Elə ən sonuncusu isə bu gün Ərdoğanın yaranmış durumla bağlı yaxın vaxtlarda Ukraynaya səfər edəcəyi ilə bağlı məlumat, həmçinin Zelenski ilə Putini böhranı birgə müzakirə etmək üçün Türkiyəyə dəvət etməsi bunun göstəricisidir. Hesab etmək olar ki, Türkiyə bu məsələdə öz töhfəsini verə bilər və bunun üçün yetərincə fürsətlər mövcuddur. Digər tərəfdən Rusiyanın üzləşdiyi belə mürəkkəb və çıxılmaz bir durumda Ankarının təklif etdiyi vasitəçilik daha məqsəduyğun və uğurlu ola bilər. Çox güman yaranmış durumla bağlı ərdoğanla Putin arasında ən azı telefon danışığı baş tutacaq və vəziyyət müzakirə olunacaq. Baş tutacaq telefon danışığında Ərdoğan böhranın həlli ilə bağlı öz təkliflərini verəcək. Türkiyənin və Azərbaycanın Ukrayna böhranının həllində oynadığı rol iştirakçı və maraqlı bütün tərəflərin maraqlarına uyğundur. Məhz bunun nəticəsidir ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin belə bir vəziyyətdə səfəri reallaşdı. Növbəti səfəri isə Ərdoğan edəcək. 

289941

Yekun olaraq onu deyə bilərik ki, Ukrayna böhranın həlli həddindən artıq mürəkkəb bir məsələyə çevrilib. Burada Qərblə Rusiyanın ölüm-dirim mübarizəsi gedir. 

Məsələ danışıqlar yolu ilə həllini tapmayıb tərəflər “qırmızı xətt”dən geri durmazlarsa, nə baş verəcək?

Birincisi, “Pirr qələbəsi”. Bu isə Qərbi qane etdiyi kimi, həm də etmir. Bəzi Avropa ölkələri bununla hesablaşıb. Qəbul etsə də, ABŞ, Ukrayna və NATO bunu qəbul etmək niyyətində deyil. “Pirr qələbəsi” Moskva üçün uduşlu variant hesab edilsə də, Qərb üçün ciddi itkidir. Çünki bu “Pirr qələbəsi” Mosva üçün “kartblanş” hesab oluna bilər.

İkincisi, Ukraynanın müəyyən şərtlər daxilində NATO-ya formal üzvlülüyü… Bu da Kiyevi qane etməyəcək. Bu alyansa inteqrasiya etmək istəyən Gürcüstan və Moldova üçün pis presedent yarada bilər. Hansı ki, son günlərdə Moldova-Rusiya arasında münasibətlərdə gərginlik yaranmaqdadır. Bundan yenə də udan tərəf Rusiya olacaq. Moskvanında istəyi bunlardır. Ya “Pirr qələbəsi”, ya da formal üzvlüklə Avro-atlantik məkana inteqrasiyasını ləngitmək, vaxt udmaq, özü üçün müəyyən nəfəslik qazanıb güclənməkdir. Bu, həm də Qərbin etibarsız dost olduğu fikrini formalaşdırmağa xidmət edəcək.

Üçüncüsü, müharibə variantıdır. Bu istisna edilmir və belə bir risk  mövcuddur. Rusiya son anda belə bir varianta əl ata bilər. Rusiya genişmqiyaslı olmasa da, lokal müharibə edə bilər. Cənub-şərqi Ukraynanın kiçik bir hissəsini, daha çox Azov dənizi coğrafiyasında olan Mariupolu işğal edə bilər. Bununla Moskva Azov dənizində mütləq hakim mövqeyini təmin etməklə Ukraynanı güzəştlərə məcbur edə bilər.

Mürtəza
Ölkə.Az

289942