20 yanvar faciəsi haqqında

Məsələyə Azərbaycan parlamenti siyasi qiymət versə də, faciəyə hələ də hüquqi qiymət verilməyib.

20 yanvar hadisəsi, günahkarlar, siyasi və hüquqi qiymət haqqında politoloq Qabil Hüseynli fikirlərini Ölkə.Az-la bölüşüb:

"Hadisələr bir gündən ibarət deyil. Baş verənlər yüksələn xətlə inkişaf edirdi və Azərbaycan xalqı Dağlıq Qarabağdakı separtçıların azğın hərəkətlərinə qarşı bir ildən çox idi ki, mübarizə aparırdı. Bu mübarizədə sözün həqiqi formasında milli azadlıq hərəkatı yarandı, formalaşdı. Milli azadlıq hərəkatının ideologiyası yarandı, formalaşdı. Onun siyasi avanqardı yarandı. Bir sözlə millət təşkilatlandı. Milli şüurumuz yüksək bir səviyyəyə qalxdı. Milli özünüdərk həmin günlərdə ən yüksək səviyyəyə çatdı. İnsanlarımız milli ideya ətrafında sıx birləşdi.

Həmin dövrdə Azərbaycan siyasi elitası ilə xalq arasında bir uçurum var idi. Siyasi elita ciddi tərəddüd içərisində idi. Siyasi elita milli azadlıq hərəkatına doğru müəyyən yaxınlaşmalar edirdi, ancaq bu siyasi manevrlər idi. Hökumətin gözü-qulağı Moskvada idi. Bu səbəbdən də Moskva "KQB"-nin tenologiyasına əsaslanan provikasiyanı hazırladı və onu Azərbaycanda həyata keçirdi. Bakı hadisələrinə qədər Vilnüsdə kiçik epizodlu qarşıdurma oldu və həmin qarşıdurmada 14 nəfər dünyasını dəyişdi. Bundan sonra Tiflisdə əhalinin üsyanına qarşı Moskvanın güc tətbiq etməsi nəticəsində 18-ə yaxın adam həlak oldu. Qızıl ordu artıq Bakı hadisələrinə qədər SSRİ-nin tərkibinə daxil olan müttəfiq respubilkalarda özünün cəza-represiya maşınını işə sala bilmişdi. Məsələ burasındadır ki, Bakıya münasibətdə cəza və represiyalar daha ağır, daha ağlabatmaz idi. Çünki Moskva bu provikasiyanı hazırlayarkən guya Azərbaycanda islam fundamentalizmi baş qaldırıb. Bu dalğa altında siyasi büronun iclası keçirildi, Azərbaycanda fövqəladə vəziyyət elan edilməsi və Bakıya qoşun yeridilməsi haqqında qərar verildi. Bu qərarı birbaşa Qorbaçov imzaladı. Qərar imzalanana qədər Moskvanın xüsusi nümayəndə heyəti Primakov başda olmaqla Bakıya gəldi. Mərkəzi komitənin Millətlərarası münasibətlər üzrə katibi Girenko daxil olmaqla üzvləri Bakıda idilər. Onlar faktiki olaraq hakimiyyəti idarə edirdilər. O zaman Mərkəzi komitənin birinci katibi olan Vəzirov isə proseslərə nəinki nəzarət edə bilmir, eyni zamanda proseslərə müdaxilə etmək iqtidarında deyildi.

Qorbaçovun əmri ilə SSRİ-nin müdafiə naziri Yazov da Bakıya göndərildi. Ordunun müxtəliv növləri və təhlükəli silahlarla silahlanmış hərbi birləşmələr Bakıya daxil oldu. Moskva Bakıya qarşı irimiqyaslı cəza tədbirləri hazırlamışdı və 40 minlik qoşunla Azərbaycanı cəzalandıracaqdı. Yolları kəsən, taxtalarla barikadalar quran insanların sayı heç onların 10-da biri qədər deyildi. Moskva tərəfindən göstərilən bu münasibəti qətiyyən başa düşmək mümkün deyildi. Moskva yerlərdəki vəziyyəti çox gözəl bilirdi. Moskva yaxşı bilirdi ki, Azərbaycanda islam fundemantalistəri yoxdur. Tam sekuliyarlaşmış, daha çox ateist ruhda tərbiyə olunmuş millət meydana çıxaraq Qorbaçov və onun xanımı Raisa tərəfindən qızışdırılan Dağlıq Qarabağ probleminə etiraz edirdi. Xalq ölkənin ərazi bütövlüyünə edilən təcavüzün qarşısını almaq haqqında düşünürdü. Qorbaçov bu məsələdə tam ermənipərəst mövqe nümayiş etdirdi. Onun başına toplaşan Şahnazaryan, Aqenbekyan və digər "yanlar" Qorbaçovu tamamilə başqa səmtə yönləndirirdilər. Əslində Qorbaçovun özü və xanımı da bu yöndə idilər.

O zaman Bakı şəhərində etirazçılara qarşı amansız cəza tədbiri həyata keçirildi. Yüzlərlə adam öldürüldü. Bəzi məlumatlara əsasən, 131 adam şəhid olub, 600-dən çox adam yaralanıb. Başqa məlumatlarda isə yüzlərlə adamın itkin düşdüyü haqqında məlumatlar var".

Lənkəranda baş verən olaylarla bağlı politoloq bunları dedi:

"Cəza tədbirləri təkcə Bakını əhatə etmirdi. Gəncə və Lənkəran şəhərlərində də cəza tədbirləri həyata keçirilirdi. Bu cəza tədbirləri Lənkəran şəhərində daha ağır formada həyata keçirildi. Lənkaranda Xalq cəbhəsi rayon partiya komitəsini qovub hakimiyyəti ələ keçirmişdi. Orada hakimiyyəti ələ keçirən cəbhəçiləri tutan sovet ordusu onları helikopterlərə qoyaraq sahildən müəyyən qədər uzaqlaşdırdıqdan sonra diri-diri dənizə atmaları barədə məlumatlar var. Həmin adamlar itkin düşmüş elan edilib. SSRİ və onun siyasi rəhbərliyi özünün müttəfiqlərindən birinə qarşı çox amansız bir cəza tədbirləri gördü və bunun nəticəsində Azərbaycanda uzun müddət fövqəladə vəziyyət elan edildi. Bakının rayonlarına hərbi komendantlar təyin edildi. Hakimiyyət həmin hərbi komendantların və Primakovun başçılıq etdiyi dəstənin əlində idi. Bizimkilər isə onlara yalnız qulluq edirdilər".

Məsələlərin belə bir qarşıdurma səviyyəsinə çıxmasının səbəbləri barədə Qabil Hüseynli bunları əlavə etdi:

"Məsələnin belə bir qarşıdurma həddinə gəlib çıxmasında Kremlin, birinci növbədə də Qorbaçovun çox böyük günahları var. Çünki onun Dağlıq Qarabağ probleminə yanaşması subyektiv, ermənipərəst və anti-Azərbaycan mövqedən idi. Bu səbədən də Azərbaycan xalqının Kremlə etiraz etməsi Qorbaçovu daha da qəzəbləndirirdi".

20 yanvar hadiəsinin araşdırılması barədə politoloq belə dedi:

"Bu hadisələrin üstündən xeyli zaman keçib. Komissiyalar bu hadisələri araşdırıb. Parlamentdə də bu məsələ araşdırılıb və ona siyasi qiymət verilib. Eyni zamanda, Bakıda baş verən kütləvi qırğının günahkarları haqqında parlamentin verdiyi qərarda bəzi adlar öz əksini tapıb. Təəssüf olsun ki, biz orada Qorbaçovun, Primakovun adlarına rast gəlmirik. Bu məsələ haqqında qaldırılan cinayət işi hələ ki məntiqi bir sonluğa çatdırılmayıb".

Səxavət Məmməd
Ölkə.Az