25 il əvvəl Xocalıda nə baş verdi: qətliam, yoxsa soyqırım

25 il əvvəl Azərbaycanın Xocalı şəhərində insanlıq tarixinin ən qanlı cinayətlərindən bir törədildi. 1992-ci ilin fevral ayının 25-dən 26-na keçən gecə erməni silahlı birləşmələri keçmiş SSRİ-nin Stepanakert şəhərində (Xankəndi) yerləşən 366-cı motoatıcı alayının ağır texnikasının və şəxsi heyətinin dəstəyi altında Xocalı şəhərini işğal etdilər. Nəticədə qadınlar, qocalar və uşaqlar da daxil olmaqla yüzlərlə dinc sakin həlak oldu.

Erməni təcavüzkarları tərəfindən Xocalıda törədilən soyqırımı zamanı 613 nəfərin, o cümlədən 106 qadının, 63 azyaşlı uşağın, 70 qocanın həyatına son qoyuldu. 487 nəfər şikəst oldu, 1275 dinc sakin əsir götürüldü, 150 nəfər itkin düşdü. Bu soyqırımı nəticəsində bəzi ailələr bütünlüklə məhv edildi, mülki əhali görünməmiş qəddarlıqla qətlə yetirildi, əsir götürülənlərə amansız işgəncələr verildi. Bu əməllərin qabaqcadan düşünülmüş qaydada, milli əlamətinə görə insanların tamamilə və ya qismən məhv edilməsi niyyətilə törədilməsi beynəlxalq və dövlətdaxili hüquqa əsasən məhz soyqırımı olduğunu sübut edir.

Xocalıda baş verənlər beynəlxalq hüquq normalarında birmənalı şəkildə soyqırım olaraq təsbit edilməkdədir

Lakin çox təəssüf ki, bəzən bilərəkdən, bəzən də fərqinə varmadan baş vermiş hadisələr qətliam kimi təqdim olur. Halbuki Xocalıda baş verənlər istər Azərbaycan qanunvericiliyində, istərsə də beynəlxalq hüquq normalarında birmənalı şəkildə soyqırım olaraq təsbit edilməkdədir. Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 103-cü maddəsində göstərilir ki, hər hansı milli, etnik, irqi və ya dini qrupa, bir qrup kimi bütövlükdə və ya qismən məhv etmək məqsədi ilə qrup üzvlərini öldürmə, qrup üzvlərinin sağlamlığına ağır zərər vurma və ya onların əqli qabiliyyətinə ciddi zərər vurma, qrupun bütövlükdə və ya qismən fıziki məhvinə yönəlmiş yaşayış şəraiti yaratma, qrup daxilində doğumların qarşısını almağa yönəlmiş tədbirləri həyata keçirmə, bir qrupa mənsub olan uşaqları başqa qrupa keçirmə soyqırım cinayətinin tərkibini yaradır.

Eyni zamanda beynəlxalq təşkilatlat tərəfindən qəbul edilən hüquqi aktlarda da açıq şəkildə soyqırımın tərifi verilməkdədir. 9 dekabr 1948-ci ildə BMT Baş Assambleyası tərəfindən 260 A saylı qətnamə ilə qəbul edilən «Soyqırımın qarşısının alınması və ona görə cəza» haqqında Konvensiyada qeyd olunur ki,

soyqırım - hər hansı bir milli, etnik, irqi və ya dini qrupun tam və müəyyən hissəsinin məhv edilməsi məqsədilə törədilən hərəkətlərdə ifadə olunan və aşağıdakı yollarla həyata keçirilən beynəlxalq cinayətdir:

bu qrupların üzvlərinin öldürülməsi;

onların sağlamlığına ağır zərər yetirilməsi;

uşaqların doğulmasına zorakı əngəllər yaradılması;

bir qrupa mənsub olan uşaqları zorla başqa qrupa keçirilməsi;

qrupun məhv edilməsinə yönələn həyat şəraitinin yaradılması

zorla köçürmə;

Xarici kütləvi informasiya vasitələrində yer alan məlumatlar soyqırım faktını təsdiq edir

1992-ci ilin fevral ayının 25-dən 26-na keçən gecə Xocalıda baş verən hadisələrin qeyd etdiyimiz hüquqi aktlarda təsbit edilən soyqırım aktına cavab verməsi sadəcə Azərbaycan tərəfinin təktərəfli müddəalarına dayanmır. Həmin ərəfədə xarici kütləvi informasiya vasitələrində yer alan məlumatlar da Xocalı şəhərində erməni terrorçuları və quldur birləşmələri tərəfindən törədilən soyqırım faktını təsdiq edir. Həmin informasiyaların yer aldığı kütləvi informasiya vasitələrinin bəzilərini bunlar olub:

“Financial Times” qəzeti: Ermənilər Ağdam tərəfə istiqamətlənən qaçqınlar kolonnasını güllələdilər. Azərbaycanlılar 1200-ə yaxın cəsəd saydılar”.

“İzvestiya” qəzeti: "Mayor Leonid Kravets: Mən öz gözlərimlə təpəlikdə yüzə yaxın cəsəd gördüm. Bir oğlan uşağının başı yox idi. Hər yerdə xüsusi amansızlıqla qətlə yetirilən qadın, uşaq, qoca meyidləri var idi. Videokamera qulaqları kəsilmiş uşaqları göstərdi. Bir qoca qadının isə sifətinin bir hissəsi kəsilib götürülmüşdü. Kişilərin başının dərisi soyulmuşdu "

“La Mond” qəzeti: "Ağdamda olan əcnəbi jurnalistlər qətlə yetirilən qadın və uşaqların içində başının dərisi soyulmuş 3 nəfər gördülər. Bu, Azərbaycan təbliğatı deyil, reallıqdır”.

“Krua l'Eveneman” jurnalı: "Ermənilər Xocalıya hücuma keçdilər. Bütün dünya eybəcərləşdirilmiş insan cəsədlərini gördü”.

“Vashington Post” qəzeti: “Ermənilərin hücumu nəticəsində yüzlərlə insan qətldə yetirildi”.

“Times” qəzeti: "Erməni əsgərləri çoxu uşaq və qadın olan 450-dən çox azərbaycanlını qətlə yetirdilər. Həlak olmuş 60-dan çox insanın, o cümlədən qadın və uşaqların cəsədi Dağlıq Qarabağın təpəliklərindəki yamaclarda aşkar olundu. Bu, azərbaycanlıların erməni hərbçiləri tərəfindən qırğına məruz qalması faktını təsdiqlədi. Çoxları şikəst edilmişdi, bir qız uşağının isə yalnız başı qalmışdı".

Soyqırımı cinayətini həyata keçirənlərin əməlləri tamamilə sübuta yetirilib

Keçmiş SSR İttifaqının Zaqafqaziyada yerləşən 4-cü ordusunun 23-cü diviziyasının 366-cı motoatıcı alayının tərkibində milliyyətcə erməni olan çoxsaylı zabit və çavuş xidmət edirdi. Alayın ikinci motoatıcı taqımının komandiri, mayor Seyran Ohanyan, üçüncü motoatıcı taqımının komandiri mayor Y.Nabokixinin həyat yoldaşı milliyyətcə erməni idi. Birinci taqımın qərargah komandiri, milliyətcə erməni olan V.Citciyan, topçu taqımının komandiri isə kapitan Q.Liqodexiya idi. Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ən qızğın dövründə 366-cı alayın tabe olduğu Zaqafqaziya hərbi dairəsinin komandir müavini, general-leytenant Q.Ohanovun da milliyyətcə erməni olması mövqelərin real vəziyyəti haqqında müəyyən təsəvvürlər əldə etməyə imkan verir. Beləliklə, o dövrün müasir sovet döyüş silahları ilə yaxşı silahlanmış 366-cı alayın "Dağlıq Qarabağ separatçı qüvvələri"nin qərargah rəisi Arkadi Tomasyanın, müdafiə naziri Serj Sarkisyanın (indiki Ermənistan prezidenti), həmin vaxt Xankəndi şəhər daxili işlər şöbəsinin rəisi işləmiş Armo Abramyanın, Əsgəran rayon daxili işlər şöbəsinin rəisi işləmiş Mavrik Qukasyanın, onun müavini Şaqen Barseqyanın, Dağlıq Qarabağın erməni xalq cəbhəsinin sədri olmuş Vitali Balasanyanın, Xankəndidə yerləşən həbsxananın rəisi Serjik Koçaryanın, hərbi qulluqçular Slavik Artunyanın, Andrey İşxanyanın, Sergey Beqlaryanın, Movses Akopyanın, Qriqori Kisebekyanın, Vacik Mirzoyanın, Vacaqan Ayriyanın, Aleksandr Ayrapetyanın, Karo Petrosyanın, Vitali Balasanyanın, Seyran Tumasyanın, Valerik Qriqonyanın və digərlərinin bilavasitə iştirak etdikləri hərbi qüvvələr, Ermənistanın keçmiş rəhbəri Robert Köçəryanın və digər erməni liderlərini səfərbər olaraq Xocalı şəhərində azərbaycanlılara və məhsəti türklərinə qarşı soyqırımı cinayətini həyata keçirdikləri aparılan istintaq tədbirləri nəticəsində tamamilə sübuta yetirilib.

Xocalı soyqırımı haqda faktların dünyaya çatdırılması istiqamətində sistemli və ardıcıl fəaliyyət göstərilir

Bu soyqırım cinayətinin iştirakşılarının layiqli cəzalarını alması və məhkəmə qarşısına çıxarılması üçün Xocalı soyqırımının dünya dövlətləri, beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən tanınması lazımdır. Məhz bu səbəbdən də Prezident İlham Əliyevin tapşırıq və tövsiyələri əsasında son illər Xocalı soyqırımının dünya ölkələrində tanıdılması, cinayətkarların ifşası istiqamətində sistemli iş aparılır. Hər il Prezident Administrasiyası tərəfindən xüsusi tədbirlər proqramı təsdiqlənir və icra edilir. Bu baxımdan Heydər Əliyev Fondunun xidmətlərini xüsusi qeyd etmək lazım gəlir. Fond bəşəriyyətin ən böyük faciələrindən olan Xocalı soyqırımı haqda faktların dünyaya çatdırılması istiqamətində sistemli və ardıcıl fəaliyyət göstərir. Fondun dəstəyi ilə 2006-cı ildə Azərbaycan, fransız, alman, ərəb, ingilis və rus dillərində hazırlanmış "Qarabağ həqiqətləri" bukletlər toplusu və onların CD, DVD variantlarının bir sıra ölkələrdə yayılması işğala məruz qalmış ölkəmizin üzləşdiyi fəlakətləri əks etdirən ən böyük təbliğat işlərindən biri olmuşdur.

Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə nəşr edilən "Qarabağın tarixi haqqında məlumat", "Qarabağ münaqişəsinin başlanması", "Xocalı soyqırımı", "Azərbaycana qarşı erməni təcavüzünün nəticələri", "Erməni terror təşkilatlarının Azərbaycana qarşı fəaliyyəti" kitabçalarının elektron variantları Xocalı soyqırımının 20-ci ildönümündə təşkilatın təşəbbüsü ilə xarici ölkələrin diplomatik korpuslarına, beynəlxalq təşkilatlara, kütləvi informasiya vasitələrinə, tanınmış ictimai-siyasi xadimlərə göndərilmişdır. Zəngin faktlar və fotosənədlərə istinadla aparılan bu təbliğat kampaniyası yüz minlərlə avropalıya Qarabağ həqiqətləri, Xocalı soyqırımı, Ermənistanın ölkəmizə qarşı həyata keçirdiyi təcavüzkar işğalçılıq siyasəti haqqında əsl həqiqətləri çatdırmışdır.

Aparılan məqsədyönlü və ardıcıl tədbirləri nəticəsində son illər Kanada, Meksika, Kolumbiya, Peru, Pakistan İslam Respublikası, Bosniya və Herseqovina, Rumıniya, Çexiya və İordaniyanın parlamentləri Xocalı soyqırımını tanıyıb. ABŞ-ın  Virciniya, Kaliforniya, Massaçusets, Texas, Nyu-Cersi, Meyn, Nyu-Meksika, Arkanzas, Corciya, Oklahoma, Tennesi, Pensilvaniya, Konnektikut, Florida, Missisipi və digər ştatlarının qanunverici orqanlarında da müvafiq qətnamələr qəbul olunub.

Leyla Əliyevanın Xocalı soyqırımının daha geniş miqyasda qeyd olunması təşəbbüsü bir sıra ölkələrdə dövlət səviyyəsində dəstəklənir

2008-ci il mayın 8-də Şuşa şəhərinin işğalının ildönümündə İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı Gənclər Forumunun mədəniyyətlərarası dialoq üzrə baş əlaqələndiricisi Leyla xanım Əliyevanın təşəbbüsü ilə “Xocalıya ədalət!” kampaniyası təsis edilib, fəaliyyətinə isə 2009-cu ilin fevralından start verilib. Hazırda 60-dan çox ölkədə yüzlərlə könüllünün iştirakı ilə uğurla davam etdirilən “Xocalıya ədalət!” beynəlxalq informasiya və təşviqat kampaniyası da bu işə öz töhfəsini verməkdədir. Bu kampaniyanın məqsədi beynəlxalq ictimaiyyəti Xocalı soyqırımı ilə əlaqədar məlumatlandırmaq, qətliama beynəlxalq aləmdə mənəvi-siyasi qiymət verilməsinə və bu qanlı qırğının qurbanlarının xatirəsinin anılmasına nail olmaqdır. Hazırda faciənin mənəvi və siyasi-hüquqi səviyyədə tanınmasına yönələn bu kampaniya bir sıra ölkələrdə uğurla həyata keçirilir.

Bu uğurlu kampaniya başlanandan az sonra İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı xarici işlər nazirləri tərəfindən Xocalı faciəsinin kütləvi qırğın kimi tanınması barədə qətnamə qəbul olunub. 2009-cu ilin iyulunda isə İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı Gənclər Forumu ilə İSESCO arasında imzalanan anlaşma nəticəsində Xocalı soyqırımı haqqında məlumatın İKT ölkələrinin tarix dərsliklərinə salınması barədə razılıq əldə edilib.

Leyla xanım Əliyevanın Xocalı soyqırımının daha geniş miqyasda qeyd olunması təşəbbüsü bir sıra ölkələrdə dövlət səviyyəsində dəstəklənir. 2010-cu il yanvarın 31-də İslam Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv dövlətlərin Parlament İttifaqının Uqandanın paytaxtı Kampala şəhərində keçirilən və 51 ölkənin parlament heyətləri başçılarının iştirak etdiyi VI sessiyasında forumun təşəbbüsü ilə “İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı Gənclər Forumu ilə İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı Parlament İttifaqı arasında əməkdaşlıq haqqında” qətnamə imzalanıb. “Xocalıya ədalət!” beynəlxalq kampaniyası çərçivəsində qəbul olunmuş qətnamədə Xocalı faciəsinə “Erməni silahlı qüvvələri tərəfindən dinc əhalinin kütləvi qətliamı” və “İnsanlığa qarşı cinayət” kimi qiymət verilib. Qətnamədə “Xocalıya ədalət!” beynəlxalq kampaniyasına həm milli, həm də beynəlxalq səviyyədə tam dəstək verməyə çağıran bənd də öz əksini tapıb. Bu, beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən Xocalı faciəsini “insanlığa qarşı cinayət” kimi tanıyan ilk sənəddir.

Ümid edirik ki, aparılan uğurlu təbliğat tezliklə uğurla nəticələnəcək və Xocalı soyqırımını törədənlər layiq olduqları cəzanı alacaqlar. 

Ceyhun Ələkbərov
"Soyqırım Həqiqətlərinin Tanıdılması" İctimai Birliyinin sədri

Ölkə.Az