“Az-granata”nın rakısını necə içməli?

Ağsunu dillər əzbəri etmiş zavodda ölkəmizdə ilk dəfə rakı istehsal edildi. 

Bu istehlak kültürümüzün dəyişməsi yönündə çox ciddi addımdır. 

Şərabçılıqda gürcüləri, konyak istehsalında erməniləri, araq süzməkdə rusları qabaqlamaqda olan “Az-Granata” öz “Türk” adlı rakısı ilə bu dəfə Anadoluya meydan oxuyacaq. Böyük “Türk”ü layiqincə qarşılaya bilməmiz lazım. Elə bu səbəbdən də illər öncə yazdığım bir yazıya azacıq əl gəzdirib yenidən yayınlamağı qərara aldım. 

Xatırlayacaqsınız, hər il yanvarın 31-də ruslar “milli içki” hesab etdikləri vodkanın doğum tarixini qeyd edirlər.

Rusiyanın bütün şəhərlərində, restoran və kafelərində, mağazalarında arağın istehsal gününün qeyd olunması üçün kampaniyalar, endirimlər başlayır. 
Hər zaman düşünmüşəm ki, bu tarixdən Azərbaycana da pay düşür. 

Azərbaycan əhalisinin islamdan, doqmatik həyat tərzindən uzaqlaşmasında, müasirləşməsində və azadlığı qavramasında vodkanın xüsusi rolu var. 
Cəlil Məmmədquluzadənin “Ölülər” əsərinin qəhrəmanı, orta əsr ənənələrinə tüpürən İskəndərin  “Kefli”  ayaması daşıması da bu baxımdan təsadüfi deyil. 
Spirtli içki asılılıq yaradır, qədərini aşanda şəxsiyyətin həm özünə, həm də çevrəsindəki insanlara problem yaradır, burası dəqiqdir. 

Amma içki içmək, yemək yemək, restorana, kafeyə, diskotekaya getmək həm də bir mədəniyyət məsələsidir.

Çox təəssüf ki, Azərbaycanda bunca şadlıq evləri, restoran və kafelər, hər cür kafelər olmasına baxmayaraq bu mədəniyyət bizdə çox aşağı səviyyədədir. 
Bir misal deyəcəm. “Ramin” şadlıq evinin yaxınlığında gürcüstanlıların işlətdiyi bir məkan var. O məkanın icarədarı Malik dayıdır. Malik dayı o qədər ürəklə, həvəslə salat doğrayır, yemək hazırlayır, şərab süzür ki, onun göstərdiyi qulluqdan aldığı zövq, necə deyərlər, əlini daha da duzlu edir. O məkana mən adətən qaban kababı yemək üçün gedirəm və fərqli yerlərdə yediyim donuz əti oradakı qədər heç zaman canıma sinmir.  Hərçənd, ofisiantları daha səliqəli geyindirmək, onlara yarımgünlük seminar keçmək, eləcə də masaları daha yaxşı düzməklə həmin məkanın xidmət səviyyəsini yüksəltmək olar.

Qayıdaq içkiyə. Araq mənim zövqümü oxşayan içki deyil, vodkanın üzünə ancaq toyda-məclisdə, bir də qış aylarında xaşın xətrinə dəyməmək üçün baxaram. Seçim imkanım varsa, konyaka və viskiyə üstünlük verirəm.  

Xüsusi tərcih etdiyim içki şərab və rakıdır. 

Bir dəfə gənc və istedadlı şair, yüksək mütaliəsi  və ən əsası tərbiyəsi ilə seçilən Qismətlə elə rakı içə-içə rakı içmək ədəbindən xeyli söhbət etmişdik.

Azərbaycanda rakıya üstünlük verən insanların sayı getdikcə artır. Bunun bir səbəbi İstanbul filmlərinin Azərbaycanda böyük auditoriya toplaması, digər nədəni Anadolu mətbəxinin Azərbaycanda populyarlaşması, nəhayət,  Türkiyəyə gediş-gəlişin artmasıdır.   

Amma dəfələrlə gözümə dəyib ki, bizdə rakı elə araq kimi başa çəkilir, istifadəçilər onun eyşindən və ritualından bixəbər çox içmək üçün az qala bəhsə girirlər.
Rakının ilk dəfə harada və kimlər tərəfindən hazırlandığı konkret bəlgələrlə üzə çıxarılmayıb. Amma ümumi qənaətə görə, bu içki Anadolu torpaqlarında istehsal edilib. Şərab ensiklopediyalarında onu “türk içkisi” kimi qələmə verirlər. Yunanlar “Uzo” adlı içki ilə rakının tarixinə və satışına iddia etsələr də, Avropa Şurası onu “turkish” kimi tanıyıb.  

Hazırda Türkiyədə bu məhsul dörd adda- “Kulüp Rakı”, “Altınbaş Rakı”, “Tekirdağ Rakısı” və “Yeni Rakı”- istehsal olunur. Bu içki quru və ya təzə üzümdən alınan spirtin cirəgülü toxumları ilə qarışığının daha bir əl damızdırılması ilə ərsəyə gətirilir. Evliya Çələbi öz səyahətnaməsində rakı istehsalçılarından “Arakçiyan əsnafı” deyə söz edir.

Ümumiyyətlə, ehtimal edilir ki, “rakı” araq/araqi sözündən törəyib, bu kəlmənin mənası isə tər/tərlədən deməkdir. 

* Rakını süzəndə şüşəni əldə ehmalca çevirmək lazımdır ki, içkinin qoxusu masaya yayılsın. Rakının özəlliyi onun qoxusudur, hərçənd çox adam məhz bu qoxuya görə rakıdan uzaq durur. 
* İkincisi, rakını ensiz, silindirik, uzun bardağa süzmək lazımdır. Belə olanda içkinin estetikası artır. 
* Üçüncüsü, rakı ya tək, yaxud ikiqat (double) süzülür, amma bütün hallarda bardağın yarısından az olmalıdır. 
* Dördüncüsü, rakını mütləq soyuq süzmək lazımdır, daha sonra ona su əlavə etmək, Qismət demiş, “üzünü ağartmaq” lazımdır.  Bəzən rakı bardağına su qatmadan buz atılır ki, bu, ümumiyyətlə, yolverilməzdir. Çünki su rakıdan əvvəl süzüləndə tərkibindəki cirəgülü üstə çıxır, buz atıldıqda isə spirtin bardaqdakı proporsiyası dəyişir, bu isə içkinin keyfiyyətini öldürür. Ona limon sıxmaq da olmaz. 
* Rakını bir dəfə toqquşdurmaq lazımdır, ancaq süfrəyə yeni adam gələrsə, o zaman daha bir dəfə də bardaqdan səs çıxarmaq olar. 
* Bir bardaq rakı fasilələrlə ən azı 8 dəqiqəyə içilməlidir. Süfrədən qalxan zaman rakı bardağının dibində mütləq bir-iki qurtum da olsa, “ədəb üçün” saxlamaq lazımdır.

Rakı süfrəsində ciddi məsələlər, sorunlar danışılmaz, bu içki sözün əsl mənasında insanın eyninin açılması, kefinin tənzimlənməsi, deyib-gülməsi üçündür. Axşam içkisi sayılan rakı məclisində “sözü tutan”  2-6 nəfərin oturması məqbuldur. Rakı  masasında içən və ya içməyən qadının olması arzulanandır. Səsli-küylü, yüksək və yüngül musiqi sədaları altında rakı içmək, sadəcə, eyibdir. 

Rakı daha çox meyvə-tərəvəzlə içilir, ədəbi ilə içənlər bilir ki, rakı süfrəsinin bəzəyi pendir, çərəz, zeytun turşusudur. Ayrıca balıq qızartmaları da rakının altını bərkitmək üçün məsləhətlidir.    

Bir də türklərin “yumruq məzəsi” dediyi bir şey var, bu heç nə yeməmək deməkdir. Rakı udumlanandan sonra  adam, sadəcə, əlinin dalı ilə ağzını silir. 

Taleh Şahsuvarlı