Azərbaycan iki od arasında

Yeni sanksiyalardan Rusiya iqtisadiyyatının neft-qaz və bank sektorunun ziyan çəkəcəyi gözlənilir. Bundan əlavə, ABŞ-ın əsas məqsədi Rusiyanın inşa etmək istədiyi “Şimal axını - 2" layihəsinin qarşısını almaqdır.

ABŞ Avropanı Rusiyanın enerji asılılığından qurtarmaq üçün Azərbaycan faktorundan istifadə edir. Bu isə balanslaşdırılmış siyasət yeridən Azərbaycanı çətin vəziyyətə salır. Azərbaycan bu siyasəti sona kimi apara biləcəkmi?

ABŞ-Rusiya münasibətləri və Azərbaycanın iki dövlət arasında qalmasını politoloq Elşən Manafov "Ölkə.Az"-a şərh edib:

"ABŞ-ın Rusiyaya növbəti iqtisadi sanksiyaları tətbiq etməsi ilə bağlı məsələyə diqqət yetirəndə nəzərə almaq lazımdır ki, ABŞ indiki vəziyyətdə Rusiya ilə ciddi hərbi qarşıdurmaya getmək fikrində olan dövlət təsiri bağışlamır. Çünki bu qarşıdurmanın nəinki ABŞ, dünya üçün hansı fəlakətlər verəcəyi bəllidir. ABŞ artıq uzun müddətdir düşünülmüş və təcrübədən çıxmış bir vasitədən istifadə edir, Rusiyaya qarşı iqtisadi sanksiyalar tətbiq etməklə Avropanın Rusiyadan enerji asılılığının minimuma endirilməsinə, ümumiyyətlə bu asılılığın aradan qaldırılmasına çalışır. Bu da ABŞ-ın Avropaya olan xüsusi hörməti və istəyindən irəli gəlmir. Sadəcə olaraq Almaniyanın son vaxtlar güclənməsi və bəzi hallarda ABŞ-ın tələb etdiyi siyasətə alternativ siyasət ortalığa qoyması təbii ki rəsmi Vaşinqtonu narahat etməyə başlayıb. Ona görə də, ABŞ Avropa İttifaqını özünün təsir dairəsində saxlamaq və Rusiyanın nüfuzunu minimuma endirmək üçün rəsmi Moskvaya qarşı bu səpkili qərarlar qəbul edir. Burada iki məqsəd bəllidir. Birincisi Rusiyanın məlum bölgəyə nüfuz imkanlarını zəiflətmək və bölgəni özünün təsir dairəsində saxlamaqdır. İkincisi isə güclənməkdə olan Rusiyaya qarşı ABŞ-ın tətbiq etdiyi sanksiyalar rəsmi Vaşinqtonun özünün geosiyasi və geoiqtisadi maraqlarına cavab verir. Çünki Avropa İttifaqı ilə Rusiyanın energetika sahəsindəki münasibətlərinə xələl gəlməsi nəticəsində Rusiyanın həm də energetika, bank və maliyyə sektorunda kifayət qədər problemlər yaranacaq. Əslində ABŞ dolayı yolla Rusiyanın maliyyə, bank sektorunu, dövlət büdcəsini hədəfə alıb. Rusiyanın bank, maliyyə sektoru, rəsmi Moskvanın energetika sahəsindən əldə etdiyi çox böyük dvidentlər məhz Rusiyanın karbohidrogen ehtiyatlarının satışından əldə edilir. ABŞ bu mənada Rusiyanın dövlət büdcəsinin perspektivdə zəifləyəcəyi halda, Rusiyanın hərbi qüdrətinin də zəifləyə biləcəyi ilə bağlı amilləri nəzərə alır. Əslində Rusiyanın bank, maliyyə sektoruna bu yolla endirilə biləcək zərbə Rusiyanın hərbi qüdrətinin zəifləməsinə hesablanıb. Rusiyanın hərbi qüdrətinin zəifləməsi sonradan ABŞ və onun xüsusi xidmət orqanlarının nəhəng Rusiya ərazisindəki ayrı-ayrı bölgələrində milli zəmində münaqişə ocaqlarının yarada bilməsinə gətirib çıxaracaq, bu isə Rusiyanın çökdürülməsi deməkdir. Nəticədə isə bu planlar Rusiya ərazisində onlarla xırda dövlətlərın yaranmasına yönəldilib. Həmin kiçik dövlətlər ABŞ-dan asılı olacaq. Rusiyanın nəhəng enerji imkanları, təbii resursları, meşə ehtiyatları ABŞ-ın nəzarətinə keçəcək. Ümumiyyətlə, üçüncü dünya müharibəsinin neft və qaza görə deyil, su resurslarına görə başlana biləcəyi ehtimalı var. Bütün bunlar da ABŞ-ın təsir dairəsində olan kiçik dövlətlərin ixtiyarına keçəcək. Rusiyanın çökdürülməsi ilə bağlı ABŞ-ın işlədiyi planda elə bir ciddi dəyişiklik yoxdur. Bu mənada ABŞ-ın Rusiyaya qarşı iqtisadi sanksiyalar tətbiq etməsi başa düşüləndir".

Azərbaycanın Rusiya ilə münasibətlərinə gəldikdə isə politoloq qeyd etdi ki, Azərbaycanla Rusiya energeika sahəsində müttəfiq, tərəfdaş yox, rəqibdir:

"Bunu ABŞ və Avropa İttifaqı başa düşür. Avropanın enerji təhlükəsizliyi ilə bağlı məsələlərdə Azərbaycan bir qayda olaraq xüsusi bir çəkiyə malik olub. Bu səbəbdən də Azərbaycan Rusiya ilə enerji sahəsində əməkdaşlıq edən dövlətdən daha çox rəqabət aparan dövlət təsiri bağışlayır. Etiraf etmək lazımdır ki, Azərbaycan karbohidrogen ehtiyatları ilə Avropanın xüsusilə qaza olan tələbatını tək başına ödəmək iqtidarında olan dövlət də deyil. Ekspertlərin hesablamalarına görə, Azərbaycan özü tək başına TANAP və TAP layihələrində boru kəmərlərini qazla doldura bilməz. Bu, rusiyalı ekspertlərin fikridir. ABŞ hər halda Azərbaycan faktorundan, Qazaxıstanın neft və qaz ehtiyatından, Rusiya-İran münasibətlərinə problem yarada biləcəyi və İranda çevriliş edə biləcəyi təqdirdə, İranın enerji resurslarından da istifadə edərək Avropanın enerji ilə bağlı problemlərini həll etmək istəyir.

Azərbaycan isə gözəl başa düşür ki, Rusiya ilə energetika sahəsində qarşıdurma Azərbaycanın ən ağrılı problemi olan Dağlıq Qarabağ probleminin daha da dərinləşməsinə, böhran həddinə gəlməsinə gətirib çıxaracaq. Azərbaycan ilk növbədə özünün ərazi bütövlüyü ilə bağlı amilləri nəzərə alaraq Rusiya ilə ikitərəfli münasibətləri məhz qarşılıqlı anlaşma əsasında qurmağa çalışır. Azərbaycan prezidentinin açıqlamalarından göründüyü kimi, Azərbaycan Rusiya və bütün bölgə dövlətləri ilə münasibətlərini məhz qarşılıqlı anlaşma və hörmət üzərində qurmağa və dövlətlərin daxili işlərinə qarışmamaq prinsipinə yönəldib. Ən azı belə bir mövqe Azərbaycanı Rusiya tərəfindən gələ biləcək növbəti və daha ciddi təhdid və təzyiqlərdən qoruyur. Azərbaycan balanslaşdırılmış xarici siyasət yeritməklə özünü iki region dövləti - Rusiya və İran tərəfindən özünə qarşı təhdid və təzyiqlərdən sığortalamağa çalışır. Azərbaycan mövqeyi Ermənistan və Gürcüstanın mövqeyindən geosiyasi baxımdan fərqlidir. Hər halda ABŞ regiondan kifayət qədər uzaq bir dövlətdir. Rusiya isə kifayət qədər yaxındadır və rəsmi Moskvanın bölgəyə təsir imkanları göz qarşısındadır. Gürcüstan birmənalı şəkildə NATO-ya inteqrasiya etmək istəyəndə gördük ki, Rusiya Gürcüstanı necə asanlıqla ala bildi. 

Azərbaycan bütün bunları nəzərə alıb özünün energetika siyasətini təhlükəsizlik amilləri ilə yanaşı həyata keçirir. Bəyan edir ki, Qərbə, Avropa bazarlarına kəmərlər çıxarmaqda məqsəd Azərbaycanın özünün iqtisadi maraqlarıdır və heç bir vəchlə bu sahədə Rusiya ilə rəqabət aparmaq fikrində olan dövlət deyil. Bu açıqlamalarda Azərbaycanın səmimi olmadığı bəllidir. Azərbaycan birbaşa deyə bilməz ki, Rusiya ilə rəqabət mühitində Avropa bazarlarına öz enerji məhsullarımızı çıxarırıq ki, Qərbin Rusiyaya tətbiq etdiyi siyasətə qoşulaq. Bunlar açıq deyilsə, Azərbaycanı hansı problemlərin gözləyəcəyi məlumdur". 

Azərbaycanın balanslaşdırılmış siyasətinə Qərbin münasibətinə gəldikdə isə, Elşən Manafov bunları dedi:

"Azərbaycanın balanslaşdırılmış xarici siyasəti təbii ki, qərbi qane etmir. Qərb onu da anlayır ki, Azərbaycanı təsir dairəsindən çıxarmaq üçün yaxın perspektivdə ciddi imkanları yoxdur.

Azərbaycan da anlayır ki, özünün enerji siyasətində daha böyük dvidentlər əldə etmək üçün Qərbin bölgəyə olan marağını nəzərə almalıdır. Azərbaycan zamanında əsası Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş neft strategiyasının prinsiplərinə bu gün də sadiqdir. Bu strategiyanın mahiyyəti isə bəllidir. Heydər Əliev vaxtında Azərbaycan üçün geoiqtisadi və geosiyasi əhəmiyyət kəsb edən kəmərlərinin məhz Rusiya ərazisindən yan keçməklə Avropa bazarlarına çıxarılmasına nail oldu. Azərbaycan Rusiya ilə münasibətlərində hər tərəfli düşünülmüş və Azərbaycanın milli təhlükəsizliyinə cavab verən siyasəti həyata keçirməyə sadəcə olaraq məcburdur. Düşünürəm ki, Qərb də bunu başa düşür. Yaxın perspektivdə dünyanın geosiyasi mənzərəsində ciddi dəyişikliklərin ola bilməyəcəyi təqdirdə, Azərbaycan hələ bir müddət balanslaşdırılmış xarici siyasəti həyata keçirməyə sadəcə olaraq məhkum olunub".

Səxavət Məmməd
Ölkə.Az