Ben Qurion və İsrail dövlətinin qurulması
Sionizmin liderlərinin fəaliyyətlərini araşdırdıqda, bu şəxslərin məqsədləri uğrunda bütün imkanlardan və vasitələrdən istifadə etdikləri ortaya çıxır. Ben Qurion və Ben Zvi başda olmaqla bir çox sion lideri Osmanlı imperiyasının son illərindən başlayaraq hədəflərinə çatmaq üçün ingilislərlə əməkdaşlıq ediblər. Sionistlər Balkan savaşı, Çanaqqala müharibəsi və birinci dünya müharibəsindəki fəaliyyətlərinə görə o dövrün imperialist və talançı qüvvələri, xüsusən də, İngiltərə tərəfindən Fələstin torpaqları ilə “mükafatlandırılıblar”.
Ölkə.Az bu gün bu hadisələr barədə oxuculara genş məlumat verəcək.
Ben Qurion
Ben Qurion 1886-cı ildə Plonskda dünyaya gəlib. Atası yəhudi icmasının tanınmış şəxslərindən sayılan Avigador Gründür. David 10 yaşı olanda anası vəfat edib. Qadın 11-ci övladını doğanda dünyasını dəyişmişdi. Ben elə kiçik yaşlardan anasız qaldığı üçün atasına bağlanmışdı. Plonsk da daxil olmaqla rus idarəçiliyi altında olan bütün yəhudilər təşkilatlanmağa başladılar.
Bir qrup yəhudi müxtəlif ölkələrə və Fələstinə köçdülər. Daha sonralar Ben Qurion adını qəbul edəcək olan David Qrün əvvəlcə Varşavaya qaçdı. Sonra isə 1906-cı ildə Fələstinə yerləşdi.
Ben yəhudi fəhlə partiyası qurulmadan yəhudi millətinin olmayacağı fikrini irəli sürdü və “Haşomer”-in qurulması üçün ilk addımlarını atır. Silahlı birləşmələr “Qoruyucular”ın yerinə keçmişdi və yeni təşkilatın adı “Haşomer” oldu. Sonralar İsrailin prezidenti olan Ben Zvinin nəşr etdiyi “Ahdut” qəzetində müxtəlif yazılarla çıxış etməyə başladı. Ahdut yəhudi dilindən tərcümədə birlik deməkdir.
“Haşomer” təşkilatının ərəb qiyafəli yəhudi silahlıları
İstanbulda siyasi görüşlər dəyişikliyə məruz qalmışdı. Artıq İkinci Məşrutiyyət elan edilmişdi. Bu hadisə 1909-cu ilin 31 mart hadisəsi və sultan Əbdülhəmidin taxtdan endirilməsi ilə nəticələnmişdi. Fələstin və Suriya kimi mərkəzdən uzaq vilayətlərdə idarəetmə zəifləmişdi. İmperiya çökür, uzaq vilayətlərdəki millətlər ərazi işğal etmək üçün savaşa başlamaq ərəfəsində idilər.
Ben Qurion Fələstindəki vəziyyət barədə deyirdi: “Dünyanın heç bir milləti yəhudilər kimi dövlət məsələsinə biganə deyildi. Soyuq vətəndaşlıq vətəndə kök salmağımıza maneçilik törədirdi”.
Ben Qurion yəhudilərin çoxluq təşkil etmələrinin heç bir siyasi divident qazandırmırdı. Bundan başqa mədəniyyət məsələsində də üstünlük heç bir işə yaramırdı. Onun İstanbula səfərinin əsas səbəbi də budur. Ben deyirdi: “İstanbula gedib türk dilini öyrənmək və hüquqşünas olmaq qərarına gəldim. Beləcə, mübarizəmi Fələstin xalqının vətəndaşlıq və siyasət məsələsində kök salmasına həsr edəcəkdim.
Benin məqsədlərindən biri də “Məclis-i Məbusan”a daxil olmaq idi. Əvvəlcə Selanikə getdi. Çünki ərazidə yəhudilər üstünlük təşkil edirdi. Amma Ben bu yəhudiləri bəyənmədi. Osmanlı milli məclisində təmsil edilən Emanuel Karasu Efendi ona qarşı olan yəhudilərdən idi. Ben Selanikdə 8 ay qaldıqdan sonra İstanbula getdi. İstanbulda Ben Zvi ilə birlikdə bir otaqlı ev kirayə götürüb Darülfünun məktəbinə daxil oldu. Çeym Vayzman, Çeym Arlosoroff, Moşe Şertok və ərəb liderlər İordaniya çayının şərqindəki torpaqlar məsələsini həll etmək üçün toplantı təşkil edirdilər. İsrael Şohat İstanbula səfər edir.O, səfər çərçivəsində Ben Zvi və Ben Qurion ilə görüşür. Şohat “Haşomer” təşkilatının sədri idi. Görüşün mövzusu isə Fələstin və silahlılar idi.
Ben Qurion və Ben Zvi Balkan müharibəsi boyunca İstanbulda qaldılar və 1914-cü ildə Fələstinə qayıtdılar. Fələstindəki fəaliyyətlər Osmanlı İmperiyasının müharibəyə qoşulması ilə yeni bir fazaya qədəm qoydu.
Ben İstanbulda Fələstin yəhudilərindən Moşe Şaret ilə tanış oldu. Moşe hüquq üzrə təhsil alırdı və gələcəkdə İsrailin xarici işlər naziri də olacaqdı. Onun tanışlıqları bununla bitmirdi. Ben sabiq rus zabiti Trumpeldor ilə də tanış olur. Zabit milliyətcə yəhudi idi. Yapon müharibəsində əsir düşərək qolunun birini itirmişdi. Trumpeldor “Calutz” təşkilatını qurmuşdu. Təşkilat öncülər qrupu deməkdir və Trumpeldor 1-ci dünya müharibəsində türklərə qarşı yəhudi könüllülərindən ibarət dəstələrin formalaşdırılmasında iştirak edib. Zabit 1920-ci ildə ərəblərə qarşı müharibədə həlak olub.
Camal Paşa hərəkatdan duyuq düşərək fəaliyyətə başladı və “Haşomer” qruplaşmasının liderlərini həbs edərək silahlarını əlindən aldı. Həbs edilənlər arasında İsrael Şohat da var idi. Təşkilatın üzvləri Yafa şəhərinin kənarındakı bir kampa aparıldı. Ben Qurion və Ben Zvi ölkədən qovuldular və cütlük Amerikaya köçmək qərarına gəldi.
Bəzi mənbələrə əsasən, Camal Paşanın fəaliyyəti ilə Fələstindən qovulan yəhudilər İskəndəriyyədə bir qərargah qurdular. Jabotinski və Trumpeldorun rəhbərlik etdikləri qrup müttəfiqlərlə birlikdə yəhudi icması qurmaq qərarına gəldilər. Bu istək və fikir getdikcə bir aksiyaya çevrildi və yəhudilər türklərlə müharibə aparmaq üçün birlik qurdular.
“Sion Mule Corps” Çanaqqalaya doğru yola çıxmışdı. “Qatır birliyi”nə 750 qatır və könüllülər daxil idi. Bu məsələ ilə bağlı irlandiyalı polkovnik Pattersonun “Çanaqqala savaşında sionistlər” adlı xatirə kitabında məlumat var. Patterson “Sion Mule Corps”-da komandir olaraq vəzifə tutan bir zabitdir. Polkovnik yəhudi və sionist olmasa da, müsəlmanlara nifrət edən, İstanbulun geri alınmasının lazım olduğuna inanan yəhudilərə simpatiya duyan bir zabitdir.
Qatır qrupu 1915-ci ilin mart ayının sonlarına Gelibolu cəbhəsinə getmək üçün İskəndəriyyədən yola çıxdı və bu şərəfə tədbir təşkil edilmişdi. Baş ravvin La Perqola komandir Pattersonu yəhudilərin qədim əfsanəsini təkrar edəcək şəxs, İsrail oğullarını Misirdən Fələstinə aparacaq 2-ci Musa elan etmişdi.
Qatır bölüyü Cozef Trumpeldor və Zeev Jabotinski adlı iki Rusiya yəhudisi tərəfindən qurulub. Fələstində Camal Paşa tərəfindən Misirə qovulmuş və qısa müddətə sionist olmuşdular. Birinci dünya müharibəsində türklərə qarşı savaşan bir yəhudi bölüyünü qurmağı ingilislərə təklif etdilər. Təklif əvvəl qəbul edilməsə də, sonradan ingilislər bu təklifi müsbət dəyərləndirdilər. 1915-ci ilin mart ayında qurulan birlik 17 aprel tarixində gəmilərlə Çanaqqalaya göndərildi.
İngilislər 1916-cı ilin may ayın sonunda Siyon Qatır birləşməsini Çanaqqaladan Filistinə göndərərək general Allenbinin əmrinə verdilər. Birləşmənin adı artıq “Yəhudi Legionu” idi və dünyanın hər yerindən könüllü yəhudilər birləşməyə qoşuldular.
Yəhudilər 70-ci ildə Roma ordusu tərəfindən Qüdsün darmadağın edilməsindən sonra bir orduya sahib olmamışdılar. Çanaqqalaya göndərilən birləşmədə əsgər sayı az olsa da, bu 70-ci ildən bu yana qurulan ilk yəhudi ordusu idi.
Çanaqqala savaşına qatılan sionistlər isə müasir İsrail ordusunun bünövrəsini qoydular.
Çanaqqalada vuruşan bəzi yəhudilər bunlardır: İsrailin baş naziri Devid Ben Qurion, 1967-ci ildə baş verən “6 günlük müharibə”dövründə İsrailin baş naziri olan Levi Eskhol, İsrail prezidenti Ben Zvi.
Ben Qurion və İsrail dövlətinin qurulması
Ben Qurion sionist hərəkatının banislərindən biridir və dünya tarixində İsrail dövlətini yaradan insan kimi xatırlanır. Onun bütün həyatı əcdadlarının vətənində yəhudi dövlətini qurmaq ideyasına sərf edilib. Ben dövlət qurur və İsrailin tanınması üçün mübarizə aparırdı. Ben hakimiyyətdən gedir və sonradan yenə də siyasətə qayıdırdı. Ben 1948-ci ildə məqsədinə çatır.
Sionizm Qüdsdəki Sion dağının adıdır. Sionizm bütün yəhudi xalqını birləşdirmək və onun tarixi vətənində dövlət qurmaq məqsədini hədəfləyən milli hərəkatdır. Bir çox yəhudi üçün Ben Qurion adı müqəddəsdir. İnanclı yəhudilər Beni İsrailin ikinci çarı Davudla, Musa Peyğəmbərlə və digər müqəddəslərlə müqayisə edirlər. Bir çox siyasətçi Qurionu Çörçill, Ruzvelt, De Qoll ilə bir sıraya qoyur. Onun şərəfinə Tel-Əviv hava limanı adlandırılıb. Qüdsdə Ben Qurion adına küçə, Neqevedə isə universitet var.
Əsl adı David Yosef Qrindir. Varşava yaxınlığında, Rusiya ərazisində anadan olub. Ailəsi Polşa yəhudisidir. Atası siyasi sionizmin təməlini qoyan Teodor Qertselin yaxın dostu olub. Ben Qurion adını 1906-cı ildə Fələstində qəbul edib və tərcümədə cavan şir mənasını verir. Fələstində sitrus plantasiyalarında işləyir, boş vaxtlarında isə siyasi fəaliyyətlə məşğul olur.
1911-ci ildə Vyanada keçirilən Sion konqresində iştirak edir. Birinci dünya müharibəsi dövründə Amerikaya gedərək yəhudiləri tarixi vətənə qayıtmağa səsləyir. 1921-ci ildə Fələstində “Qistadrut” adlı fəhlə hərəkatına rəhbərlik edir. Bu təşkilatın altında müxtəlif qurumlar, o cümlədən, səhiyyə və müdafiə qurumları təşkil edildi. 1923-cü ildə SSRİ-yə səfər edir və yəhudiləri tarixi vətənə qayıtmağa səsləyir. Yenə də uğur əldə edə bilmir. 1930-cu ildə Ben Qurion “Mapay” adlı fəhlə partiyası qurur.
Ben ikinci dünya müharibəsi illərində də İsrail dövlətini qurmağa çalışır. Amma beynəlxalq vəziyyət ona aktiv agitasiya fəaliyyəti ilə məşğul olmağa imkan vermir.
1947-ci ildə BMT-nin baş assambleyası Fələstini iki dövlətə parçalamaq barədə qərar qəbul edir. Qərardan sonra bir ərəb və bir yəhudi dövləti yaradılır.
1948-ci ilin may ayında Ben Qurion Tel-Əvivdə İsrail dövlətinin müstəqillik deklarasiyasını oxuyur və müvəqqəti hökumətin başçısı olur. Beləcə, 2 min illik fasilədən sonra yenidən yəhudi dövləti yaranır...
Hikmət
Ölkə.Az
