Mətn ölçüsü:
  • 100%

Çadırdan hakimiyyətə

Polkovnik Qəddafi haqqında müxtəlif rəvayətlər dolaşır. Bəziləri onu dahi, bəziləri iblis, bəziləri isə səfeh, ağlını itirmiş ərəb adlandırır. Hətta Qəddafinin Misirdə, Yuqoslaviyada və İsveçrədə müntəzəm olaraq psixiatr məsləhəti aldığı barədə də şayiələr dolaşırdı. Amma bununla belə, Qəddafi Liviyanın təkrarolunmaz lideri, xalqın atası olub.

"Ölkə.Az" bu gün oxuculara Qəddafinin həyatı haqqında geniş məlumat verəcək.

Çadırdan hakimiyyətə uzanan yol

Onun tam adı Müəmmar ben Məhəmməd Əbu Menyar Əbdal Salyam ben Hamid əl-Qəddafidir. Müəmmarın dəqiq doğum tarixi bu günə qədər də müəmma olaraq qalıb. Bir çoxları iddia edir ki, Liviya lideri 1940-cı ildə anadan olub. Qəddafi özü isə 1942-ci ilin yazında Sirt şəhərinin 30 kilometrliyində bədəvi çadırında dünyaya gəldiyini yazır. Onun atası köçəri həyat tərzi sürür, dəvə və keçiləri otarırdı. Anası üç böyük qızı ilə ev təsərrüfatı ilə məşğul olurdu.

Qəddafi özü isə İraqdan gəlmiş qədim nəcib bədəvi tayfalarının törəməsidir. 9 yaşı olanda ailəsi Müəmmarı məktəbə verir. 4 il sonra ibtidasi sinifi bitirən oğlan Səbha şəhərində yerləşən orta məktəbə daxil olur. Məktəb illərində Qəddafi azadlıq uğrunda özünü qurban verən qəhrəmanlardan bəhs edən kitabları xoşlayırdı. Onun təhsil aldığı illərdə Liviyada müxalifət hərəkatı fəaliyyətə başlayırdı. Krallıq rejimindən narazı olan şəhər və kənd kasıbları, orta təbəqə və tələbələr etiraz səslərini ucaltmağa başlayırdılar. İri şəhərlərdə və əyalət mərkəzlərində kral rejiminə müxalif qruplar ortaya çıxmağa başladı. 1956-1961-ci illər arasında bu qruplardan birinə Qəddafi rəhbərlik edirdi.

1961-ci ilin oktyabr ayının əvvəllərində Sebha şəhərində Əlcəzair inqilabını dəstəkləyən gənclər nümayişi keçirildi. Bu nümayiş qısa müddətə monarxiya əleyhinə çıxışlara çevrildi. Nümayişin təşkilatçısı və rəhbəri Qəddafi idi. Bu məsələyə görə o, həbs edildi və şəhərdən sürgün edildi.

Qəddafi təhsilinə Misuratda davam etmək məcburiyyətində qaldı. Burada o, yerli litseyə daxil oldu və 1963-cü ildə təhsilini uğurla başa vurdu.

1963-cü ildə Sebhi, Tripoli və Misuratdan olan üç gizli qrupun görüşündə vahid qanunsuz təşkilat yaratmaq barədə qərar qəbul edildi. Onun tərkibinə hərbi və vətəndaş seksiyaları daxil idi.

Müəmmar Qəddafinin rəhbərlik etdiyi birinci qrupun üzvləri hərbi kollecə daxil olmaq üçün Benqaziyə getdilər. İkinci qrupun üzvləri isə müxtəlif ali məktəblərə daxil oldular.

Təhsilin ilk günlərində Qəddafi özünü nümunəvi kursant kimi apardı. Kollecdə heç kəs onun rejimə düşmən olduğundan şübhələnə bilməzdi. O, bu barədə nə bir kəlmə söz danışar, nə də hərəkəti ilə biruzə verərdi. Buna görə də Sebhedə ona açılan işə heç nə əlavə edilmədi. Onun axşamlar Benqazi universitetində tarix leksiyalarını dinləməsi isə normal qəbul edilirdi.

1964-cü ildə Benqazidən bir neçə on kilometrlik məsafədə yerləşən Telmeyt kəndi ərazisində təşkilatın ilk qurultayı keçirilir. Qəddafinin təklifi ilə qurultayın devizi “Azadlıq, Sosializm, Bərabərlik” oldu. Bu şüar 1952-ci ildə Misir inqilabı zamanı ortaya atılmışdı. İnqilab əhval-ruhiyyəsinə köklənmiş hərbçilərdən ibarət qrup “azad yunionçu-sosialist zabitlər təşkilatı” adlandırılmağa başlandı. Qurultayda mərkəzi komitənin üzvləri seçildi. Üzvlər hər ay toplantı keçirməyə başladı. Sonradan konspirasiya məqsədi ilə qruplara bölündü və avtonom fəaliyyət göstərməyə başladı. Qrupların tərkibini və tapşırıqları ancaq Qəddafi bilirdi.

Təşkilat üzvləri hərbi kollec təhsilini başa vurduqdan sonra gizli qruplar arasında əlaqədə çətinliklər ortaya çıxdı. Dünənki kursantlar növbəti xidmət üçün digər qoşun birliklərinə göndərildilər. Rəhbər və koordinator kimi Qəddafi qalmışdı. O, Benqazinin 4 kilometrliyindəki Qar Yunes hərbi bazasında xidmətə başlamışdı. Qəddafi qrupun fəaliyyəti və qoşunların yeri haqqında məlumat alır, təlimatlar buradan göndərilirdi. Faktiki olaraq 1966-cı ildə hərbi çevriliş üçün hazırlıqlar başlamışdı. Gizli qrupun zabitlərinin nüfuzu təkcə quru qoşunlarında yox, digər hərbi birləşmələrdə də artmağa başlamışdı. İş dünyası, intellegensiya və məmurlar arasında iş zəif gedirdi. Yerli burjuaziyanı, feodal və yüksək çinli məmur dairələrini kral hakimiyyəti məmnun edirdi. 1967-ci ildə baş verən iyun müharibəsi inqilabın katalizatoru oldu. Ərəblərin müharibədə məğlubiyyəti ərəb dünyasında spontan patriotik əhval-ruhiyyənin, milli emosiyaların yaranmasına səbəb oldu və Liviyada da ictimai rezonans yaratdı. Orduda narazılıq başlandı. Hərbçilərin, xüsusən də, zabitlərin narazılığı monarx hakimiyyətinin orduya İsrailə qarşı müharibəyə qoşulmamasına icazə verməməsi ilə əlaqəli idi.

Kral rejimindən ümumi narazılıq olsa da, zabit korpusunun əksəriyyəti müxalifətə qoşulsa da, orduda, feodal dairələrdə müxtəlif sosial qüvvələrin maraqlarını ifadə edən digər axınlar da var idi. Kralın müşavirinin qardaşı polkovnik Abdel Əziz Şelhi sağ görüşlərdən birinə rəhbərlik edirdi. 1969-cu ildə o, ordu baş qərargah rəisinin müavini və kral ordusunun yenidən qurulması ilə məşğul olan komitənin sədri təyin edildi. Sonuncu vəzifə hərbi çevriliş hazırlığını gizli saxlamaq üçün düşünülmüşdü. “Sərbəst zabitlər” qrupunun lideri bu təşəbbüsü ələ keçirmək qərarına gəldilər. Bu müddət ərzində həm orduda, həm də sadə vətəndaşlar arasında onların kifayət qədər tərəfdarları var idi. Kral rejimini əks çevrilişlə devirmək barədə qərar qəbul edildi. Silahlı hərbi hücumun planı son detalına qədər hazırlandı. Plan hazırlananda Liviyadakı xarici hərbi kontingent də nəzərə alınmışdı. Çevriliş planı bir neçə dəfə təxirə salındı. Qəddafi və silahdaşları düşünürdülər ki, tələskənlik böyük riskə və pis nəticələrə səbəb ola bilər.

1969-cu ilin yay aylarında orduda zabit heyətinin yerdəyişmə kampaniyası başlanıldı. Bu qərar Qəddafiyə də şamil edildi və o, Tripoliyə göndərildi. Bu yerdəyişmə planda dəyişiklər tələb etdi. Gərginlik kuliminasiya nöqtəsinə çatdı.

Avqustun ikinci yarısında kral İdrisin müalicə üçün xaricə səfər etdiyi məlum oldu. Orduda dolaşan şayiələrə görə, polkovnik Şelhi böyük zabit qrupunu xaricə təkmilləşdirmə kurslarına göndərmişdi. Bu zabitlər arasında gizli təşkilatın üzvləri və Qəddafi də var idi. Daxil olan məlumatlara əsasən, polkovnik Şelhi tərəfdarları ilə 15 sentyabr tarixində hakimiyyəti ələ keçirib parlament üsul idarəli respublika elan etmək istəyirdi. “Sərbəst zabitlər” rəhbərliyi 1 sentyabr tarixinə silahlı üsyan təyin edir. Planı reallaşdırmaq üçün Qəddafi Tripolini tərk edərək Benqaziyə qayıtmalı idi. Burada baş qərargah və əsas hərbi birləşmələr yerləşirdi.

1969-cu ilin 1 sentyabr səhəri Qəddafi başda olmaqla 12 nəfərlik zabitin rəhbərliyi altında təşkilat üzvləri Benqazi, Tripoli və digər şəhərlərdə çıxışlara başladılar. Onlar qısa müddət ərzində əsas dövlət və hərbi obyektləri ələ keçirdilər. Amerika bazalarına olan bütün girişlər blok edildi. Eyni gün radio ilə çıxış edən Qəddafi ölkədə monarxiyanın ləğv edildiyini elan etdi. Müvəqqəti hökumət təyin edilsə də, onun tərkibi barədə məlumat verilmədi. Hakimiyyətin ali orqanına kimin rəhbərlik etdiyini heç kəs bilmədi.

İnqilabi çevrilişdən 2 həftə sonra 27 yaşlı Müəmmar Qəddafi inqilabın rəhbəri və hökumətin başçısı elan edildi. Eyni zamanda, ona polkovnik rütbəsi verildi. Qəddafi ali baş komandan olsa da, daim polkovnik paqonu daşıyıb.

Hökumətin və inqilab komitəsinin digər üzvlərinin adları 1970-ci ilin 10 yanvar tarixində elan edildi. Yeni rejim möhkəmlənənə qədər rəhbərlərin adı açıqlanmadı. Liviyada olan diplomatlar, jurnalistlər isə müxtəlif versiyalar, yəni MKİ, nasirçilər və ruslar versiyasını səsləndirdilər.

Qeyd etmək lazımdır ki, rəsmi Vaşinqton və onun müttəfiqləri Qəddafi və silahdaşlarını əyalət zabitləri kimi görür, heç bir uzunmüddətli proqrama, sosial bazaya və ərəb dünyasında siyasi nüfuza sahib olduqlarına inanmırdılar. ABŞ və İngiltərə Liviyanın gənc, təcrübəsiz rəhbərliyinə təzyiq etmək niyyətində idilər. Amma onların ehtimalları özünü doğrultmadı.

1969-cu ilin 7 oktyabr tarixində BMT Baş Assambleyasının 24-cü sessiyasında Liviyanın daimi nümayəndəsi ölkə ərazisində bütün hərbi bazaların ləğv edilməsini tələb etdi. Bunun ardınca Liviya rəhbərliyi ABŞ və İngiltərə səfirlərinə bütün müvafiq müqavilələrin ləğv edildiyi barədə məlumat verdi. Ölkə iqtisadiyyatında xarici kapitalın mövqelərinə hücum başladı.

İslam dini ölkənin rəsmi dini elan edildi. İnqilabın əsas hədəflərindən biri ölkədə sosializm quruculuğu idi. Sosializm quruculuğu din, mənəviyyat və patriotluğa əsaslanırdı. Qəddafi və tərəfdarları sosial ədalətin bərpası, yüksək səviyyədə istehsal, milli sərvətlərin ədalətli bölgüsü və istifadə edilməsini hədəfləmişdilər.

Yaşıl Kitab

1976-cı ilin əvvəlində Qəddafinin qələmə aldığı “Yaşıl Kitab”-ın birinci hissəsi çap edildi. Liviya siyasi və ideoloji strukturunu bu konsepsiyalar əsasında qurub. Bu kitab həm də “Demokratiyanın problemlərinin həlli” də adlanırdı. Kitab qısa müddətə dövlətin əsas ideoloji sənədi adlandırıldı.

Qəddafinin fikrinə əsasən, Cəmahiriyyə (ərəbcədən tərcümədə xalq hakimiyyəti deməkdir-red.) sosialist cəmiyyəti üç prinsipə əsaslanmalıdır.

Birinci: Xalq kütlələri tərəfindən hakimiyyət xalq yığıncaqları vasitəsilə həyata keçirilir. Bu yığıncaqlarda hər kəs hakimiyyətin qərar qəbul etməsi və reallaşdırmasında iştirak edir.

İkinci: Xalqın sahib olduğu sərvətlər cəmiyyətin hər bir üzvünün mülkiyyəti sayılır.

Üçüncü: Silahı xalqa təhvil vermək və ondan istifadəni təlim etmək. Məqsəd ordu tərəfindən silah monopoliyasına son qoymaqdır. 
Buradan da şüar yarandı: “Hakimiyyət, var-dövlət və silah xalqın əlindədir”.

1977-ci ilin mart ayında Sebhedə keçirilən fövqəladə sessiyada ölkənin adının dəyişdirilməsi barədə bəyanat qəbul edildi. Bəyanata əsasən, ölkənin adı Liviya sosialist xalq Cəmahiriyyəsi adlandırıldı. Qanunvericilik Qurana əsaslanırdı və siyasi cəhətdən xalqın hakimiyyəti bərqərar edilmişdi. İnqilab komandasının şurası və hökumət buraxıldı. Onların yerinə Cəmahiriyyə sisteminə uyğun olan yeni institutlar təsis edildi. Ümumxalq konqresi ali qanunverici orqan elan edildi. Ali xalq komitəsi isə icraedici hakimiyyət sayılırdı. Nazirlər xaliq katibləri ilə əvəz edildi. Liviyanın xarici ölkələrdə fəaliyyət göstərən səfirlikləri xalq bürolarına çevrildi.

1974-cü ildə Qəddafi siyasi, protokol və adminstrativ vəzifələrdən azad edildi və özünü tam olaraq ideoloji və teoritik işə həsr etdi. Amma o, 1977-ci ilə qədər dövlət rəhbəri və ali baş komandan olaraq qaldı. Cəmahiriyyə elan edildikdən sonra Qəddafi heç bir dövlət funksiyası yerinə yetirə bilməzdi. Qəddafi ancaq Liviya inqilabının rəhbəri adlandırıldı.

Müəmmar 1977-ci ilin mart ayında Tripolidə təşkil edilən kütləvi mitinqlərdə Liviyada baş verən siyasi sistem dəyişikliyini şərh edərək bildirdi ki, Liviya inqilabı təhlükədədir. Bu səbəbdən inqilabın mühafizəsi silahlı xalqa həvalə edildi. Amma ordunun silahlı xalqla əvəz edilməsi təcrübədə həyata keçirilmədi.

Sebhe deklarasiyası 1969-cu ilin konstitusiyasını əvəz etdi. 1977-ci ilin sentyabr ayında Qəddafi təsərrüfat həyatının inkişafı kimi iqtisadiyyatda özünü idarəetmə prinsiplərini irəli sürdü. Bu prinsiplərə əsasən, müəssisələr orada işləyənlərin kollektiv idaretməsinə verildi. Qəddafi, eyni zamanda, “mənzil onun sahibinin mülkiyyətidir” şüarı ilə də çıxış edir. Bu şüara əsasən, evdə yaşayan sakin onun sahibi yox, kirəkeşi sayılırdı.

Liviya rəhbərliyinin yeni siyasi və iqtisadi qərarlarına müsəlman ruhanilərinin bir hissəsi qarşı çıxdı. Onlar Qəddafini Qurandan uzaqlaşmaqda ittiham etdilər. Buna cavab olaraq hakimiyyət ruhanilərin nüfuzunu məhdudlaşdıran ciddi tədbirlər gördü. Qəddafi televiziya vasitəsilə Quran biliklərini imtahan etdi. Ruhanilər Liviya inqilabı liderinin suallarına cavab verə bilmədilər.

1979-cu ilin mart ayında Qəddafi inqilabın hakimiyyətdən ayrılması barədə ideya irəli sürdü. Formal olaraq inqilab rəhbərliyi dövlət idarəçiliyində iştirak etmirdi. O daha çox Liviya Cəmahiriyyəsinin siyasi sistemində vacib rol oynamağa başladı.

Qəddafi ali baş komandan olmaqla yanaşı, Ümumxalq konqresinin baş katibi idi. İslam sosializmində cəmiyyətin formalaşması üçün konkret üsullar tapa bilməyən Qəddafi müntəzəm olaraq teoriyasına düzəlişlər edirdi.

1992-ci ilin 18 noyabr tarixində Sirt şəhərində keçirilən iclasda Liviyada yeni siyasi strukturun qurulması barədə qərar qəbul edildi.
Qəddafi hakimiyyətə gələndə sadə Volksvagen markalı avtomobildə və mühafizəsiz gəzirdi. O, arvadı ilə birlikdə yerli dükandan bazarlıq edirdi. Amma ona qarşı bir neçə dəfə sui-qəsd təşkil edildi. Sui-qəsdlərin birində Qəddafi əlindən yaralandı. Bu hadisədən sonra Liviya liderinin həyat tərzi qəflətən dəyişdi.

Qəddafi kütlə ilə birbaşa əlaqəsini minimuma endirdi. O, daimi iqamətgah kimi Aziziyadakı hərbi bazanı seçdi. Çox məhdud sayda liviyalı liderini görə bilərdi. Qəddafinin olduğu ərazi daim qorunurdu. Mühafizəçilərdən hər biri daim təqib edilirdi. Müəmmar Aziziyadan Tripoliyə gedəndə 2-3 maşın karvanı onu müşayiət edirdi. Liviya liderinin hansı karvanda getdiyini heç kəs bilmirdi.

Qəddafi hansısa dövlətə uçanda da havaya iki təyyarə qalxırdı. Onlar bir neçə saat havada fırlanır və təyyarəyə bomba qoyulub-qoyulmadığı yoxlanırdı.

Ailəsi

Qəddafinin ilk nikahı uğursuz olub. O, kral ordusunun baş qərargah rəisi general Halidin qızı Fatimə ilə evlənir. Çevrilişdən sonra nikah başa çatır və oğlunu özü ilə saxlayır. Polkovnikin tənhalığı uzun sürmür. Boşanmadan iki ay sonra polkovnik subaylığın daşını atır. O, hərbi xəstəxananın tibb bacısı Safiyə ilə evlənir. Bu nikahdan Qəddafinin 5 oğlu və bir qızı dünyaya gəlir. Ögey bir qızı da Amerika aviasiyasının Tripoliyə hücumu zamanı (1986-cı ilin aprel ayı) həlak olub.

Qəddafi bir müddət vegeterianlıqla da maraqlanıb. O, qəhvə, çay, spirtli içki qəbul etmir, siqaret çəkmir. Çox az yeyir və əsasən sadə qidalara üstünlük verir. Atası son günlərinə qədər bədəvi çadırında yaşayıb. Qəddafi özü də bəzən aylarla çadırda yaşayıb.

Müəmmar gözəl geyinməyi xoşlayır və tez-tez geyimlərini dəyişirmiş. Lider əsasən milli paltarlardan istifadə edib. Ən çox hərbi mundir xoşlayıb.

Qəddafi qatı dindar idi. Liviyada gündə beş dəfə namaza dəvət var idi. Mərc oyunları qadağan edilmişdi. Ölkədə teatrlar yox idi və kinoteatrlarda əsasən ərəb və hind filmləri nümayiş etdirilirdi. Konsert və idman yarışları keçirilmirdi. Stadionlarda ancaq hərbi parad zamanı canlanma olurdu.

Xasiyyəti

Qəddafi fenomenal yaddaşa malik olub. O, adları, simaları və rəqəmləri yaxşı yadında saxlayırdı. Ətrafında olan insanlar, onların övladları, qohum və dostları haqda hər şeyi bilirdi. Bundan başqa, şöhrətpərəst, emosional, çılğın və qürurlu idi. Digər tərəfdən, görüş vaxtı ilk olaraq əlini uzadır, uşaq kimi gülümsəyir və həmin an da ciddiləşirdi. Qonaq qəbul edərkən lider heç vaxt kənar işlərə vaxt ayırmırdı. Bu müddət ərzində heç kəs onu narahat edə bilməzdi.

Qəddafi çətin müsahib olub. O, boşboğazlığı xoşlamırdı. O, qulaq asmağı, dinləməyi xoşlayırdı. 

Özünü millətin atası sayan Müəmmar xalqı qarşısında çıxış etməyi çox xoşlayırdı. Bir qayda olaraq o, 2-3 saat çıxış edirdi.

Qəddafi neftdən gələn gəliri xalqın ehtiyacı üçün xərcləyirdi. Liviya adambaşına düşən milli gəlirin səviyyəsinə görə, Böyük Britaniyanı da ötüb keçmişdi. Ölkədə işsizlik yox idi. Vətəndaşların böyük əksəriyyətinin şəxsi evi var idi. Dünya standartlarına cavab verən universitet və xəstəxanalar inşa edilmişdi. İl ərzində neftdən gələn 10 milyard dolların yarısı xərclər üçün istifadə edilir, yarısı isə liviyalılar arasında bölünürdü. 600 min ailə 7-10 min dollar arası pay alırdı.

Ölümü

Amma Liviya demokratiyası vətəndaş müharibəsi ilə xaosa çevrildi. Yerli inqilabçılar və Qərbin “barmağı” ilə ölkədə anarxiya, tayfalar, klanlar və qruplaşmalar arasında qızğın mübarizələr başladı.

Ağ Evdə yazılmış ssenari əla idi. Siyasi rəqiblər bir-birinə qarşı mübarizə apardığı müddətdə NATO üzvləri ordu və xüsusi təyinatlılar hazırladı. Sonra “müstəqil güclü lider” ortaya çıxır və silahlı birləşmələrin köməyi ilə ölkədə qayda-qanun yaradır. Amma bu plan kağız üzərində qaldı.

Polkovnik və dostları inqilabdan sonra dövlət quruculuğu ilə məşğul olmağa başladılar. Qələbədən bir neçə gün sonra tayfa idarəçiliyi ləğv edildi. Bundan sonra bütün dövlət məmurları vəzifədən uzaqlaşdırıldı və yerli adminstratorlarla əvəz edildi.

10 il sonra ölkədə ciddi siyasi müxalifətlə qarşı-qarşıya gələn polkovnik tayfasına müraciət etməli oldu. Qəddafinin şəxsi mühafizəsinin rəhbəri xalası oğlu idi. İki əmioğlusu isə polkovnikin şəxsi emissarı rolunu oynayırdılar. Bu iki şəxs eyni zamanda əks-kəşfiyyatda da vacib post tuturdular. Qəddafinin başqa bir xaloğlusu da vacib neft terminalları və Sidr körfəzinə nəzarət edən hərbi qoşunların komandanı təyin edilmişdi. Beləcə, dövlət quruculuğu məsələsi yaddan çıxmışdı. Cəmahiriyyə tayfalar və mərkəzi dövlət arasında kompromis idi. 

Qəddafinin ölümü barədə yeni versiyalara əsasən, polkovniki neft məsələsinə görə yox, suvarma layihəsinə görə məhv etdilər. Bu layihə quru Afrikanı çiçəklənən qitəyə çevirməli idi. Bu layihə Afrika qitəsinin hesabına milyardlar qazanan transmilli korporasiyaları iflas etməli idi. Qəddafinin bu planına əsasən, mürəkkəb boru kəmərləri şəbəkəsi Nubi su mənbəyindən suyu ölkənin qurumuş ərazilərinə paylamalı idi. 1984-cü ildə boru kəmərinin tikintisinə start verildi. Qəddafi bu barədə deyirdi: “Bu uğurdan sonra ABŞ-ın Liviyaya qarşı təhdidi ikiqat artacaq. Amerikalılar bizim zəhmətimizi zay etmək və Liviya xalqını susuz buraxmaq üçün hər şeyi edəcəklər”.

Liviyada vəziyyətin yaxşı olduğu deyilir. Amma problemlər də var idi. Xidmətlərin keyfiyyəti zəif, işsizlik, dövlət tərəfindən dotasiya edilən malların və dərman preparatlarının qıtlığı var idi. Bu isə ölkəyə dərman preparatlarının qaçaqmalçılar tərəfindən gətirilməsi ilə nəticələndi. Tezliklə mafiya qruplaşmaları ortaya çıxdı. Bu problemlərin kökündə Qərbin sanksiyaları dururdu.

2003-cü ildən sonra Liviyaya qarşı müxtəlif iqtisadi sanksiyalar ləğv edildi. Liviya ölkəyə neft investorlarını cəlb etməyə başladı. Qəddafi nüvə proqramını ləğv etdi, ölkəyə Qərb şirkətlərini buraxdı. Ölkədə demokratik reformlar keçiriləcəyi barədə söhbətlər dolaşmağa başladı. Bu məsələdə polkovnikin oğlu Seyf əl-İslamın adı hallanırdı. 

2009-cu ildə Liviyada müqavilələrin böyük əksəriyyəti Qərb şirkətləri ilə bağlanmışdı. Məsələn, daş kömür biznesində eksportun 80 faizi Qərb şirkətlərinin payına düşürdü. Amma polkovnik Qərbin əsarətində yaşamaq istəmirdi. 

Oyunun qaydaları dəyişdirildi və Qəddafiyə qarşı silahlı muzdulular və beynəlxalq koalisiyanın hava zərbələrindən istifadə edildi.
Üsyançılar Siirt şəhərini bir neçə dəfə ələ keçirsələr də, geri çəkilməyə məcbur oldular. Qəddafi və yaxınları şəhəri tərk etdilər. Çünki üsyançılar da şəhərdən çəkilirdi və polkovnik bundan istifadə etmək qərarına gəldi. Amma Britaniya kəşfiyyatı da bu məsələdən istifadə etdi.

Qəddafinin oğlu böyük pul müqabilində üsyançılardan Siirt şəhərindən çıxış üçün dəhliz aldı. Amma polkovnikin oğlu rəqib kəşfiyyatının incə oyununun qurbanı oldu. Üsyançılar pulu aldılar və NATO bombardmançılarına Qəddafinin, övladlarının və yaxınlarının getdiyi maşın karvanının koordinatlarını verdilər. Bu karvanda Liviyanın müstəqilliyi üçün can atan bütün güclər toplaşmışdı. Bombardmanın yaxınlığında isə silahlı üsyançılar var idi. Onlar NATO aviasiyasının zərbə endirməyini gözləyirdilər.

Sonra savaş başladı. Yaralanmış Qəddafi atəş açırdı və təslim olmaq fikrində deyildi. Amma lideri qoruyacaq kimsə qalmamışdı. Müəmmar əsir düşdü. Bu hadisə mobil telefon vasitəsilə lentə alınmışdı. Çəkiliş qəsdən video kamera yox, mobil telefon vasitəsilə aparılmışdı ki, hadisəyə təsadüf donu geyindirilsin.

Bəzi mənbələrə görə, Qəddafi əzab verilərək qətlə yetirilib. Liviya lideri ölüm qabağı “Siz müsəlman deyilsiniz” deyib...

Hikmət
Ölkə.Az