Mətn ölçüsü:
  • 100%

Çariça Tamara harada dəfn edilib?

Elə tarixi şəxsiyyətlər var ki, onların həyatı kimi ölümü də çox maraqlıdır

Biz "Ölkə.Az" saytında müxtəlif tarixi şəxsiyyətlərin ölüm sirrləri, dəfn olunduqları sərdabələr barədə məqalələr yayımlamışıq. Bu şəxsiyyətlər arasında Çingiz xan, Teymur, Makedoniyalı İskəndər, Misir Fironu Tutanhamon kimi dünya şöhrətli sərkərdə və hökmdarların adı var. Həyatı kimi ölümü də maraqlı olan tarixi şəxsiyyətlərdən biri də çariça Tamaradır.

Çariça haqqında bir çox mahnı, əfsanə və rəvayətlər var. Lermantovun əsərində Tamara ona aşiq olan, onunla bir gecə keçirən hər gənci qətlə yetirən Qafqaz gözəli kimi təsvir edilib. Çox güman ki, bu sadəcə əfsanədir. Amma əslində Tamaranın həyatında qeyri-adi və müəmmalı hadisələr çox olub. Birinci sirr onun doğum tarixi, sonuncu sirr isə onun dəfn edildiyi yer ilə bağlıdır.

Tamara məşhur Baqrationlar sülaləsinin nümayəndəsidir. Onun atası Gürcüstan çarı III Georgiydir. Anası isə Osetin çarı Burduxanın qızıdır. Tamaranın tərbiyəsi ilə bibisi Rusudan məşğul olub. Çar III Georgiy dağıdıcı müharibələr və sərt siyasət apardığı üçün düşmənləri çox idi. Bu səbəbdən çar çox çətin və müdrik qərar verdi. Georgiy qızı Tamaranın tacqoyma mərasimini keçirdi və çariça elan etdi. Bu addımı atmaqda onun bir məqsədi var idi. Onun ölümündən sonra boşalmış taxtı tutmaq istəyən qohumları ölkəni xaosa sürükləyə bilərdilər.

Tacqoyma mərasimində Tamaranın cəmi 14 yaşı var idi. Atasının ölümündən sonra gənc çariça gürcü elitasının qarşıdurması ilə üz-üzə gəldi. Yaşı az olsa da, Tamara müdrik qərarlar aldı və güzəştlərə getdi. O, bir çox sadiq adamını saraydan uzaqlaşdırmaq məcburiyyətində qaldı. Bu adamların arasında Baqrationlar sülaləsindən yeganə qohumu və sevimli dostu David Soslani də var idi. Gürcü əyanlarının növbəti zərbəsi Tamaranı ərə vermək oldu. Hələb sultanı, rus knyazı Yuriy, Bizans çarı və İran şahı onunla izdivaca girmək istəyirdilər.

Rus knyazı gürcü əyanlarının seçimi idi. Knyaz Yuriy atası knyaz Andrey Boqolubskinin ölümündən sonra Rusiyadan Bizansa köçüb orada yaşayırdı. Tamara isə təklif edilən bəy namizədini istəmir, onu “qara at” sayır və knyazdan nəyi gözləmək lazım olduğunu bilmədiyini düşünürdü. Tezliklə knyaz Gürcüstana səfər edir. Əyanların fikrinə görə, Yuriy taxta çıxacağı üçün onların bütün tələblərin yerinə yetirəcəkdi. Amma rus knyazı əyanların xəyallarını suya saldı.

Müasirlərinin yazdığına görə, knyaz Yurini çox iyrənc xasiyyəti olan pis insan kimi xarakterizə edirdi. Bu səbəbdən də Gürcüstan əyanlarının Tamara üçün onu ər olaraq görməsi uğursuz seçim sayılırdı. Çariça özü də knyazla ailə qurmaq niyyətində deyildi və bu nikahı istəmirdi, amma onun fikri heç kəsi maraqlandırmırdı.

Cütlüyün nikahı uzun sürmədi. Yuriy özünün ən pis cəhətlərini nümayiş etdirdi. O, içki içir, avaralanır, kef məclislərində gecələyirdi. Tezliklə çariça boşanma tələb etdi. Amma Yuriy ailədən könüllü, özxoşuna çıxıb getmədi. Knyaz ordusunu toplayaraq Gürcüstana hücum etdi. Onun məqsədi keçmiş arvadının taxtını əlindən almaq idi. Amma knyaz biyabırcasına Gürcüstandan qovuldu.

İlk evliliyi uğursuz olan Tamara uşaqlıq dostu şahzadə Davudla ailə qurdu. Cütlük bir-birini sevir, bir-birinə qarşı diqqət və qayğı göstərirdi. Tamara Davudla uzun illər birlikdə yaşadı və onlar yaxşı hökmdar sayılırdılar. Tamara Gürcüstanı idarə etmək üçün lazım olan bütün xüsusiyyətlərə malik əsl çariça idi. Əri David və sadiq sərkərdə Zaxariya sayəsində gürcü ordusu çoxsaylı qələbələrə imza atdı.

Çariça Tamaranın hakimiyyət dövrü kifayət qədər mürəkkəb idi. Bir çox ölkələrin üzərinə qara buludlar toplaşırdı. Orta Asiya çöllərində Çingizxan böyük imperiya qurmağa hazırlaşırdı. Qərbdə isə səlibçilər əllərində qılınc və alov şəhərləri dolaşır, bütün Avropanı bu müharibəyə cəlb etmişdilər. Şimalda rus knyazları sərhədlərini var qüvvələri ilə çöldən gələn hücumlardan qorumağa çalışırdılar.

Çariça düzgün siyasət işlədərək Kiçik Asyada hökmranlığını və dövlətini qorumağı bacardı. O, düşmənlərini sıradan çıxararaq ölkə sərhədlərini genişləndirdi. Bizansın zəifləmiş mövqeləri Gürcüstana Qara dəniz sahillərinə çıxmağa imkan verdi. Bu sahillərdə gürcü tayfalarının yaşadığı çoxsaylı yaşayış məskənləri var idi. Gürcü ordusu Qara dəniz sahillərində yerləşən şəhərləri işğal etdi. Gürcüstanın təyin etdiyi vali Tripizon imperiyasını (Trabzon imperiyası) idarə etməyə başladı. 1206-cı ildə Tamaranın əri David Soslan vəfat etdi. Çariça dövlət idarəçiliyində bəzi səlahiyyətləri oğlu Georgi-Laşaya vermək qərarına gəldi. 1210-cu ildə gürcü ordusu İran ərazisinə hücum etdi və böyük qənimətlərlə geri qayıtdı.

Tamara hakimiyyət daxilində də bir çox problemi həll etmişdi. Çariçanın əmri ilə ölüm hökmü ləğv edilmişdi. Qeyd etmək lazımdır ki, Tamara təkcə xalqının mənəviyyatının qayğısına qalmamışdı. Eyni zamanda, Gürcüstan mədəniyyətinin dəstəklənməsi və inkişafında da iştirak etmişdi. O, müntəzəm olaraq rəssam, yazıçı və şairləri qəbul edir, dinləyirdi. Yazıçı Şota Rustaveliyə xüsusi diqqət göstərilirdi və təsadüfi deyil ki, yazıçının “Pələng dərisi geymiş pəhləvan” əsəri də Tamaraya həsr edilib. Bu günə qədər də Gürcüstanda şairin və gözəl çariçanın məhəbbəti haqqında müxtəlif şifahi əfsanələr rəvayət edilir. Tamaranın Şotenin sevgisinə qarşılıqlı cavab verib-vermədiyi məsələsi isə naməlumdur.

Tamara provaslav inancına inanırdı və ölkəsində bu dini yayırdı. Çariça Gürcüstanda baş verən bütün vacib hadisələrin iştirakçısı idi və cəmiyyətin bütün təbəqələri ilə ünsiyyət qururdu. O, hətta yoxsul və dilənçilərlə söhbət edir, onlara kömək edirdi. Gürcüstan əhalisi ona çariça yox, çar deyir, bu yolla öz hörmət və ehtiramlarını nümayiş etdirirdilər. Bəzi mənbələrə görə, Rus Çarı İvan Qroznı bəzən Tamaranı müdrik hökmdar adlandırıb.

Müharibələrdə ələ keçirilmiş qənimətlər Gürcüstanı zəngin bir ölkəyə çevirmişdi. Müdrik Tamara bu var-dövlətdən monastr, məktəb, körpü, gəmi, qala tikintisi üçün istifadə edirdi. Tamara ölkədə təhsilin səviyyəsini artırmaq üçün səy göstərirdi. Onun fikrinə görə, ancaq təhsilli gürcü xalqı dünya səviyyəsinə çıxa bilər. Məktəblərdə cəbr, fəlsəfə, tarix, din, yəhudi və yunan dilləri, şeriyyat, astrologiya və nitq mədəniyyəti tədris edilirdi. Tarixi mənbələrdən məlumdur ki, Türk sultanı Tamaraya İslam dinini qəbul etmək və ona ərə getmək təklif edir. Əsəbləşən çariça sultana sərt məktub yazır. Özünü təhqir olunmuş hiss edən sultan ordu toplayaraq Gürcüstana hərbi səfərə çıxır. Ordunun başına keçən Tamara sultan Nukardinin ordusunu darmadağın edir. Bəzi mənbələrə görə, məğlub olan sultan Tamaraya ölümündən sonra da olsa sahiblənəcəyinə dair and içir.

Çariça həyatının son illərini mağarada yerləşən monastrda keçirir. Tamara Tanrıya dua edirdi.

Rəsmi mənbələrə əsasən, Tamara Gelati şəhərində dəfn edilib. Amma onun meyiti bu sərdabədə yoxdur. Vatikan isə iddia edir ki, Tamara Fələstində dəfn edilib. Amma bu heç bir şahid ifadəsi və rəsmi mənbə ilə təsdiqlənmir. Qəribədir ki, çariçanın harada dəfn edildiyi bu günə qədər də bilinmir. Çünki belə bir böyük hökmdar ona layiq olan şərəfli və təntənəli dəfn mərasimi ilə torpağa tapşırılmalı idi. Çünki onun məzarı zəvvarlar və gürcülər tərəfindən ziyarət məskəninə çevrilməli idi.

Çox güman ki, bu, Nukardinin təhdidlərinə görə belə olmuşdu. Çariça qəbrinin dağıdılacağından qorxurdu. Deyilənlərə görə, Tamara ölümündən əvvəl mühafizəçilərinə tapşırıq verib və bu tapşırıq dəqiqliklə yerinə yetirilib. Mühafizəçilərin sayı 7 olub və 7 ədəd tabut hazırlanmışdı. Onlardan birinin içində Tamaranın meyiti var idi, digərləri isə boş idi. Hər mühafizəçi tabutu özü basdırır və yerini ancaq özü bilirdi. Çariçanın son tapşırığını yerinə yetirən mühafizəçilər Tamaranın dəfn edildiyi yeri gizli saxlamaq üçün özlərinə qəsd edirlər.

Tamaranın ölümündən sonra Gürcüstanın qızıl dövrü başa çatdı. Dövlət regiondakı siyasi nüfuzunu itirdi.

Artıq 8 əsrdir ki, tədqiqatçılar Tamaranın dəfn edildiyi sərdabəni axtarırlar. Ehtimal edilən bütün yerlər incələnib. Kazbek dağının yamacları, Msxetedəki çar qəbiristanlığı, Kars dərəsindəki mağaralar və bir çox yerlərdə axtarışlar aparılıb. Zaman keçdikçə çoxsaylı uğursuzluqlar tədqiqatçıları axtarışları dayandırmağa məcbur edir.

Ötən əsrin 60-cı illərində baş verən bir hadisə Tamaranın sərdabəsini axtaranlara yeni bir ümid bəxş etdi. Deyilənlərə görə, Kazbeqi kəndi yaxınlığında dəhşətli yol qəzası baş verir. Sərt döngədə idarəetməni itirən sürücü sərnişinləri ilə birlikdə dərəyə yuvarlanır. Xilasetmə əməliyyatında dağ xilasediciləri dəstəsinin üzvləri də iştirak edir. Qayada mağaraya giriş kəşf edildi. Bu giriş metal çərçivə ilə qapadılmışdı. Çərçivə paslı idi. Xilasedicilər sonra bu yerə qayıtmaq barədə qərar verdilər. Amma bir il sonra bu xilasetmə əməliyyatında iştirak edən bütün şəxslər həlak oldu.

Bu günə qədər də yeni mağara tədqiq edilməyib. Bəlkə arxeoloqların hələ də şansı var?!

Hikmət
Ölkə.Az