Cənnəti vəd edən gizli təriqət

“Ölkə.Az” bu gün oxucularına Şərqin ilk terrorçu, sui-qəsdçi dini ordeni haqqında kiçik məlumat verəcək.

Cənnət vəd edərək mürid toplayan, ağıllı, zəkalı, gələcəyi görən bir lider idi Həsən Sabbah. Həsən Sabbah deyəndə tarixdəki ilk sui-qəsd və intihar qruplaşmasının qurucusu ağlımıza gəlir. Ələmut qalasının arxa baxçasında saxta cənnət yaradıb narkotik maddə verərək müridləri tora salan bir lider.

Həsən Sabbah kimdir sualına verilən cavablara baxanda müxtəlif fikir ayrılıqları görürük. Çünki məlumatlara baxsaq, Həsən Sabbah dini pis məqsədlərlə istifadə edən bir şəxs, bəziləri üçün isə ədalətli, bərabərliyi istəyən liderdir. Tarixi mənbələrdən, məqalələrdən Həsən Sabbah haqqında bəzi məlumatları “Ölkə.Az” oxucuları üçün topladıq.

Həsən Sabbah İsmaililər məzhəbinin Xaşxaşilər təriqətini yaradıb. Onun tam adı Həsən bin əli bin Məhəmməd bin Cəfər bin Hüseyn bin Sabbah əl-Hamaridir. Doğum tarixi dəqiq bilinmir. Bəzi mənbələrdə 1034, bəzilərində 1053 yazılır. İranın Qum şəhərində anadan olan Həsən qeyri-adi ağılı və bacarığı ilə erkən yaşlardan diqqət mərkəzində olub. 

17 yaşı olanda İsmaili məzhəbinin üzvü ilə tanış olub və bu tanışlıq onun əfsanəvi lider edəcək bir dönüş nöqtəsi olub. Bəzi mənbələrə görə, Həsən Sabbah Nizamilmülk və Ömər Xəyyamla eyni dövrdə oxuyub. Hətta bəzi mənbələrə görə bu üç şəxs sinif yoldaşı olub.

Nizamilmülk vəzir idi və Ömər Xəyyamın istəyi ilə Həsənə maaş verirdi. Amma bu, Sabbahı məmnun etmirdi. Çünki onun istəyi başqa idi. Bəzi mənbələrə görə isə 1055-ci ildə İranda Qum şəhərində dünyaya gəlmişdir. (Bəzi tarixçilərə görə bura Kufədən köç etmişdir.) Zamanın qabaqda gələn məktəblərində oxumaq şansı tapmışdır. Ailəsiylə birlikdə Rey şəhərinə getdiyində burada şiə inancının başçıları ilə təmas etmiş və Şiəliyi mənimsəmişdir. Dini işlərini inkişaf etdirmək üçün Fatimilerin hakim olduğu Qahirəyə getmişdir. İrana döndüyündə Səlcuqlu sarayında məşhur Böyük Səlcuqlu vəziri Nizamülmülkün əmrində işə başlamışdır.

Bəzi iddialara görə Nizamülmülk, Ömər Xəyyam və Həsən Sabbah birlikdə eyni dövrlərdə tələbə və yaxın dost olduqlarına bağlı olmuşlar. Ömər Xəyyam, Həsən Sabbah və Nizamülmülk orta məktəbdə oxuyanda söz verirlər ki, əgər biri mövqe qazansa, o birilərini himayə etsin. Amma Həsən Sabbahla Nizamülmülk arasında olan münasibətin dostluğa heç bir dəxli yoxdur. Belə ki, Sabbah saraya gələndən bir az sonra Nizamülmülklə toqquşmalı olur. Məlumata görə, vergi və maliyyə işləri ilə tanış olan Həsən Sabbah bu qərara gəlir ki, çoxlu yeyinti və mənimsəmə var, bunları üzə çıxarsa, özünə yaxşı mövqe qazana bilər. O, saraya Nizamülmülkün təqdimatı ilə gəldiyindən böyük nüfuz qazanmışdı. Amma bu, Nizamülmülkdə qısqanclıq doğurur. Bir gün Sabbah sultanın qulağına çatdırır ki, maliyyə işlərində yoxlama aparmaq lazımdır. Təcrübəli Nizamülmülk yoxlamaya altı ay vaxt lazım olduğunu deyir. Həsən Sabbah isə iki həftə vaxta bu işi çözəcəyini bildirir. Hesabatın belə qısa müddətdə baş tutması Nizamülmülkün sonu demək idi. Ona görə o, yaxın adamlarını Sabbahın qrupuna daxil edir. Onlar hər şey haqda onu xəbərdar edir, sonra vərəqləri bir dəftərdən başqasına qoymaqla hər şeyi pozurlar. 

Hesabat günü məlum olur ki, hər şey alt-üstdür. Sabbah rüsvay olur və şahın hüzurundan qovulur. Bundan qeyzlənən Həsən əvvəl Misirə qaçır, sonra Ələmut qalasına çəkilir, gizli terrrorçu təşkilat yaradır və səlcuqilərə qarşı mübarizə aparır.

O, türklərlə mübarizə üçün çox orijinal metod seçir: elan edir ki, türklər Adəmdən əmələ gəlməyiblər. Onlar cindən törəyiblər və onlara xidmət edənləri öldürməklə cənnətə düşmək olar. O, Nizamülmülkə də “borclu qalmır”. Ömrünün qoca çağlarında vəzir onun göndərdiyi terrorçunun əli ilə öldürülür. Bu barədə sonra.. Lakin bu əfsanənin doğruluğuna dair hər hansı bir məlumat yoxdur. Digər tərəfdən Nizamülmülk ilə Həsən Sabbah arasında təxminən 30 illik yaş fərqi vardır. Digər tərəfdən bunun doğru ola bilməsi üçün üçünün də Nişapurda oxumuş olması lazımdır. Halbuki Həsən Sabbah təhsilini doğulduğu şəhər olan Qumda və daha sonra Reydə almışdır. Bu mövzuda maraqlı bir rəvayət də, Həsən Sabbahın, Ömər Xəyyamla bir söhbəti əsnasında Ömərin ona, “bu insanlar cənnət üçün yaşayırlar, ancaq onlara bir cənnət verə bilsən onları idarə edərsən ” sözündən bir strategiya çıxardığı istiqamətindədir.

Reydən ayrılan Sabbah İsfəhan, Azərbaycan, Silvan, Mesopotamiya, Suriya, Fələstindən keçərək Misirə gedir. 3 ilini İsmaililər məzhəbinin  mərkəzi olan Qahirədə keçirib. İsmaililik məzhəbi ilə yanaşı astronomiya, magiya, cəbr və bir çox elmlərə yiyələnir. Dövrün alimlərindən çox şey öyrənən Sabbah Şimali Afrikaya göndərilir. Sonra Suriyaya, oradan da İsfahana keçərək İsmaililər məzhəbini yaymağa çalışıb. Sabbahı Deyləm bölgəsi çox maraqlandırırdı. Yerli əhali İslamı qəbul etməmişdi və torpaqları işğal etmək çox çətin idi. Deyləmdə özü üçün qala axtaran Sabbah Ələmut qalasını görür. Qala onun tam axtardığı xüsusiyyətlər malik idi. Dar keçidləri olan qala Şahrud vadisi yaxınlığındakı qayaların təpəsində idi. Rəvayətə görə, Deyləm krallarından biri qalanı qartalı üçün inşa etdirib. “Aluh Amut” da tərcümədə qartal yuvası deməkdir.

Həsən Sabbah bəzi versiyalara görə, Alevi Mehdi adlı hökmdara aid qalanı müridlərindən birini göndərib və Ələmutdakı insanları öz tərəfinə çəkərək 1090-cı ildə qalanı ələ keçirib.

Başqa bir verisyaya görə isə Həsən Sabbah qalanın komandiri ilə bir dananın dərisini dolduracaq torpaq əvəzində razılığa gəlib. Dananın dərisini qalanın girişinə yerləşdirən Sabbah Ələmutu ələ keçirib.

Qalanı ələ keçirdikdən sonra müridlərinin sayını artırıb. Bunun üçün isə hiyləyə əl atıb. O, müridlərini cənnət vədi ilə aldadırdı. Həsən müridlərə əvvəlcə narkotik maddə çəkdirir, sonra isə uzun daş yol ilə apararaq görəcəyi hadisələrə hazırlayırdı. Sonra isə Ələmutun arxa baxçasındakı gizli cənnətə aparırdı. Narkotik maddənin təsiri keçəndə ətraflarında rəngbərəng çiçəklər, ləzzətli yeməklər, dünya gözəli qızlar görən müridlər isə buranı əsl cənnət zənn edirdilər. Cənnət vədi ilə liderlərinə bağlı olan müridlər oranı yenidən görə bilmək üçün verilən tapşırıqları canla-başla yerinə yetirirdilər. Həsən Sabbahın cənnətini görənlər gördüklərini digərlərinə danışır, bu isə müridlərin sayının durmadan artmasına səbəb olurdu. Müridlər sərt təlimlərdən keçirdilər. İki min nəfərə Ələmut qalasında ağır təlimlər keçilir, onlar məğlubedilməz savaşçıya çevrilirdlər.

Müridlərə cənnət vədindən başqa şeylər də verilmişdi. Məsələn, Həsən Sabbahın otağında bir fədaini başı görünənə qədər basdırır, Üzərinə qan tökülən adam yeni mürid otağa girəndə danışmağa başlayarmış. Cənnətə getdiyini və oranın nə qədər gözəl olduğunu danışırmış. Yeni mürid isə kəsik başın danışdığından şoka düşür və dərhal fədai olmaq istəyərmiş. Bundan başqa fədailərə din, tarix, coğarafiya kimi elmlər də tədris edilirdi.

Həsən Sabbah hər gün daha da güclənərək qalasına gələn qonaqlarına təsir etmək üçün bəzi müridlərinə intihar əmri verər, narkotik maddənin təsirindən isə müridlər qaladan özlərini aşağı atarmışlar. Həsən Sabbah 34 il ərzində bir dəfə də olsun Ələmut qalasını tərk etməyib. Amma deyilənlərə görə, Xaşxaşilərin lideri ədaləti ilə də məşhur olub. Hətta oğlu Məhəmmədi təriqətin qaydalarını vecinə almayaraq şərab içdiyi üçün gözünü qırpmadan öldürüb.

Həsən Sabbah Səlcuqlara və Abbasilər xilafətinə qarşı mübarizə aparırdı. O, 50-ə yaxın sui-qəsd əmrini verib. Deyilənlərə görə, Nizamilmülkün də qətli onun əmri ilə icra edilib. Nizamilmülk Ələmut qalasını almaq üçün 4 ay mühasirəyə almışdı. 

Verilən ölüm əmrlərini icra edən fədailər isə heç vaxt həbs edilmirdilər çünki bunun üçün də xüsusi təlim keçirdilər. Əgər fədai ələ keçsəydi, özünü öldürürdü.

Qeyd etmək lazımdır ki, Avropada yaranan Mənbəd Cəngavərləri ordeni də Xaşxaşilərin üsullarından istifadə edirdilər. Səlcuqlar isə Xaşxaşilərə qarşı savaşmaq üçün Cavlakilər adlı qruplaşma da yaratmışdı.

Nizamilmülkdən sonra Məlikşah da dünyasını dəyişdi. Səncər, Berkyaruk və Məhəmməd Tapar arasında taxt uğrunda savaş başladı. Bu səbəbdən Səlcuq dövləti zəifləməyə başlayır. Bu vəziyyəti lehinə istifadə edən Həsən Sabbah başqa qalaları da ələ keçirir.

Həsən Məhəmmədin ölümündən sonra taxta çıxan Səncərə Ələmut qalasına hücum etməməsi üçün xəbərdarlıq edir. Bu mesajın yanında isə yastığına saplanmış bir xəncər olur. Həsənin sarayda belə fədailəri var idi və bu yolla Sultanı qorxudur.

Həsən Sabbah 1124-cü ildə öz əcəli ilə dünyasını dəyişib. Amma ölümündən əvvəl yerinə xəlifə seçmişdi. Lemeser qalasının komandiri Kiya Buzruğ Ummid Həsən Sabbah tərəfindən lider seçilmişdi. Əbu Əli, Kəsrənli Adəmin oğlu Həsən və Kiya Əbu Cəfərə də Ummidin liderində ona silahdaşlıq etmələri üçün tapşırıqlar verir. Amma onun qurduğu təriqət monqollar tərəfindən dağıdılır. Bu, Həsənin ölümündən 14 il sonra baş verir.

Məşhur səyyah Marko Polo da Həsən Sabbah haqqında geniş məlumat verib. Bu gün dünya tarixində Xaşxaşilər haqqında bir çox bilgini Markonun “Səyahətnamə”sindən əldə edirik...

Hikmət Həsənov
Ölkə.Az