Cənubun gözəgörünməz imperiyası

"Ölkə.Az" bu gün bu təşkilat barədə kiçik araşdırmanı oxucuları ilə bölüşəcək.

Cənubun gözəgörünməz imperiyası bir neçə dəfə süqut etsə də, yenidən bərpa edilib. Təşkilatın bərpazı Amerikada problemlərin yarandığı dövrdə cəmiyyətin dəyişdiyi bir dövrdə baş verirdi. Belə bir vaxtda KKK (ku-kluks klan) cəmiyyətin dəyişiklik istəməyən təbəqəsinə qarşı qanlı silaha çevrilir.

İlk yaranışı

Geniş yayılmış versiyaya əsasən, KKK adını yunan sözü olan “kuklos”-dan götürüb və tərcüməsi dairə deməkdir. Vətəndaş müharibəsinə qədər Cənub universitetlərində populyar tələbə qardaşlıqlarından biri də “Kuklos Adelphon” adlanırdı. KKK-ni yaradan 6 əsgərdən biri gənclik dövründə bu qardaşlığa üzv olmuşdu.

Vətəndaş müharibəsindən sonra rekonstruksiya adı altında cənublular çətin dövrdən keçirdilər. Cənub ştatlarında iqtisadiyyat çökmüşdü. Müharibənin yaraları sağalmamış pambıq qiymətlərinin ucuzlaşması da başqa bir problemə çevrildi.

4 milyon keçmiş qul vətəndaş azadlığı və hüququ əldə etdi və bu da konservativ cənubluları təhqir edirdi. Cənubun elitası quldarlığın ləğvindən çox qaradərililərin onlarla eyni hüquqa malik olmasından əsəbləşirdilər. Kasıblar isə əmək bazarında azad qullarla rəqabətdən şikayət edirdilər.

Bundan başqa cənub ştatlarında müharibədən sonra hakimiyyət şimallı hərbçilərin əlində cəmləşmişdi. Bu isə üsyankar cənublular tərəfindən hərbi işğal kimi qəbul edilirdi. Onlar vəziyyətlə barışmaq istəmir və praktiki olaraq müharibədən sonra çoxsaylı gizli təşkilatlar qurmağa başladılar. Bu təşkilatların məqsədi şimallıların yeni qaydalarına qarşı mübarizə aparmaq idi.

Beləcə KKK yarandı. KKK yeganə təşkilat deyildi. Eyni zamanda “qırmızı köynəklilər”, “Ağ liqa” kimi bənzər təşkilatların da adını çəkmək olar. Amma bu qurumlar 20-ci əsrin əvvəllərində ləğv edildilər.

Klansmenlər

KKK üzvləri özlərini klansmen, yəni klan adamları adlandırırdılar. KKK kifayət qədər demokratik təşkilat idi. Onun tərkibinə hakim, vəkil, varlı torpaq sahibləri ilə yanaşı kasıb torpaq sahibləri, cəmiyyətin tör-töküntüləri də daxil idi. Amma klansmenlərin əksərini keçmiş döyüşçülər təşkil edirdi. Hərbçilər şimallılardan qisas almaq üçün təşkilata qoşulurdular.

Təşkilatın məqsədləri

KKK irqçi düşüncəyə malik idi. Bir çoxları əmin idi ki, klanın məqsədi qaradərili əhalini məhv etmək və quldarlığı bərpa etmək idi. Amma əslində belə deyildi. İlk növbədə KKK inqlab təşkilatı idi və onun əsas məqsədi şimallılara qarşı mübarizə aparmaq idi.

KKK liderləri irqi azlıqların məhvi və quldarlığın bərpası barədə düşünmürdülər. Onlar qaradərililərə bəzi hüquqların verilməsinin, amma ağlarla eyni hüquqa sahib olmamalarının tərəfdarı idilər. Əsasən dünənki qullara seçki hüququnun və silah gəzdirmə hüququnun verilməsinin əleyhinə idilər.

Bununla belə, təşkilat üzvlərini demək olar ki, nəzarətdə saxlamırdı və bir çoxları sadist ehtiraslarını söndürmək üçün bu quruma üzv olurdular.

Strukturu

KKK mürəkkəb struktura malik idi. Özəklərin rəhbərləri böyük əjdaha, tiran, sehrbaz və vampirlərin adını daşıyırdılar. Əslində KKK heç vaxt mərkəzləşmiş təşkilat olmayıb. Bir çox özək özbaşına hərəkət edirdi və rəhbərlik tərəfindən nəzarət edilmirdi. Bir çox hallarda özəklər özlərini müstəqil təşkilat kimi qələmə verir və simvolik olaraq KKK adı altında gizlənirdilər. Bu səbəbdən KKK-nin bir çox özəyi başqa ad daşıyırdı.

İlk KKK-nın lideri cənublu general Nataniel Forrest idi. Əvvəlcə cənub ordusunun komandiri general Li təşkilata sədr kimi nəzərdə tutulsa da, təşkilat sırf hökumət əleyhinə idi və Li qaliblərə heç vaxt onlara qarşı vuruşmayacağına dair söz vermişdi.

Qurbanlar

Klansmenlərin birinci hədəfləri loyallıq Liqasının aktivistləri idi. Bir qayda olaraq bu aktivistlər təhsilli qaradərililər idi və onlar quldarlığın ləğvindən əvvəl azadlıqlarına qovuşmuşdular. Loyallıq Liqasında onlar Cənubun əsasən savadsız əhalisini birləşdirmişdilər və Respublikaçılara səs verməyə çağırırdılar.

Keçmiş qulların səsi hesabına yerli hakimiyyət orqanlarına işə qəbul edilən ilk qaradərili siyasətçilər təhdid və hücumlara məruz qala bilərdilər.

Amma KKK-nın qurbanları təkcə qaradərililər yox, həm də federal ordunun əsgərləri idi. Bundan başqa irqi bərabərliyi dəstəkləyən Respublikaçı siyasətçilər də təşkilatın hədəfinə çevrilirdi. Əsasən seçki dövründə qanlı hücumların sayı artırdı.

Klanın sonu

Cənubu cənginə alan zorakılıq dalğası hətta Demokratları da qorxutmağa başladı. Cənub ştatları bir-birinin ardınca KKK əleyhinə qanunlar qəbul etməyə başladılar. 19-cu əsrin 70-ci illərində federal səviyyədə bu cür qanunlar qəbul edildi. Bundan sonra Nataniel Forrest təşkilatı buraxmaq barədə qərar qəbul etdi.

Birinci klanın dəqiq üzv sayı məlum olmasa da, Forrestin fikrinə görə 500 min klansmen olduğunu bildirir.

KKK-nın bəzi fəalları həbs edildi. Demokratların dəstəyi kəsildiyi üçün təşkilat qısa müddətə dağıldı.

İkinci quruluş

KKK ikinci dəfə 1915-ci ildə quruldu. Rəsmi əfsanəyə əsasən, Amerika-İspaniya müharibəsinin veteranı, metodist kilsənin rahibi Simmons “Millətin doğulması” filminə baxdıqdan sonra bu təşkilatı bərpa etmək qərarına gəlir. Filmin süjet xəttinə əsasən xoşməramlı KKK kəndliləri qulların terrorundan xilas edir.

Əslində isə məsələ filmə bağlı deyildi. Amerika yenidən dəyişikliyə məruz qalmışdı. ABŞ-a həm dini, həm də etnik miqrasiyalar kütləvi hal almışdı. Yəhudi, italyan və çinlilər miqrasiya edənlər arasında xüsusi çoxluq təşkil edirdilər. Amerikanın siması dəyişirdi və bu yerli anqlo-saksonlar və protestantlar arasında narazılıqla qəbul edilirdi.

Bundan başqa kasıb işçi-miqrantlar arasında kommunist ideyaları yayılmağa başlamışdı. ABŞ birinci dünya müharibəsinə qoşuldu və işçi qüvvəsi əsasən orduya cəlb edildi. Bu zaman cənubdakı qaradərililər işçilərin yerini tutmaq üçün şimala axın etdilər. Ordu buraxılanda isə on minlərlə adam işsiz qaldı. Onların yerini qaradərili fəhlələr tutmuşdular və bu fəhlələr daha az maaşa işləməyə razı idilər. Bu şərait Amerikada irqi zəmində gərginliyi artırdı.

Bu hadisələrin fonunda ikinci KKK çox güclü və məşhur oldu. Onun sıralarında 4 milyon fəal var idi. Bir neçə klansmen hətta Konqresə də düşə bildi.

Amerika ağlar üçün

İkinci KKK da irqçi təşkilat idi. Amma arada fərq var idi. Əgər birinci qurulan KKK de fakto olaraq inqlabçı və hökumət əleyhinə idisə də, ikincinin əsas məqsədi miqrantların kütləvi axını səbəbindən təhlükə ilə üz-üzə qalan Amerika dəyərlərini qorumaq idi.

Əgər birinci təşkilat Respublikaçılara düşmən kimi baxırdısa, ikinci təşkilat üçün Respublikaçılar klansmenlərlə bərabər hüquqa malik idilər.

Birinci KKK dini komponentlərə malik deyildi. Amma ikinci təşkilatın dini duyğuları qabarıq idi. Klansmenlərin böyük əksəriyyəti protestant idi və hətta katoliklərə də pis münasibət bəsləyirdilər. İkinci KKK-nın baxışıları bu idi: Amerika protestant ağdərili anqlo-saksonlar üçündür.

Papaq və xaç

Məhz ikinci KKK-nin rəhbərliyi təşkilatı müharibədən əvvəlki Amerikanın ən məşhur simvollarından birinə çevirdi. Birinci təşkilat gizlin fəaliyyət göstərirdi və diqqət cəlb etmək istəmirdi. İkinci təşkilat qanuni idi və onun əsas ideyalarından biri şəhərlərdə kütləvi iğtişaşlar törətmək idi.

Məhz bu dövrdə təşkilatın iki əsas rəmzi: ucuşiş papaq və xaç yarandı. Birinci KKK üzvləri üzlərini gizlətmək üçün ağ maskadan istifadə edirdilər. İkinci KKK isə ucuşiş ağ papaqdan istifadə edirdilər. Klanın kostyumlarının satışı təşkilatın büdcəsinə ciddi gəlir gətirdi.

Birinci KKK dini mövzulara toxunmasa da, ikinci təşkilat protestanlığın müdafiəçisi kimi çıxış edir, xaç isə aksiyaların ayrılmaz hissəsinə çevrilmişdi. Yanan xaç Simmonson tərəfindən yuxarıda adı qeyd edilən filmdən götürülüb.

Linç məhkəməsi

İkinci KKK qanuni siyasi təşkilat olduğu üçün onun mübarizə üsulları əsasən bu və ya digər fəala qarşı ictimai kampaniyalar, yəhudi və katoliklərin rəhbərlik etdiyi şirkətlərin istehsal etdiyi mallara boykot idi. Bununla belə, qaradərili əhalini, yəhudiləri dəstəkləyən müxtəlif təşkilatlar,  həmkarlar ittifaqlarının fəalları klanın sıravi üzvlərinə hücumlar təşkil edirdilər. Cənub ştatlarında isə yerli klansmenlərin əsas hədəfi qədimdə olduğu kimi qaradərili sakinlər idi. KKK bir neçə dəfə təcrübəsində daşqalaq, linç etməyi sınaqdan keçirib. Linç məhkəməsi Cənubun ən vacib adəti sayılırdı. Linç məhkəməsinin iştirakçıları dövlət tərəfindən təqib edilmirdlər və üzlərini gislətmirdilər. Bəzən isə qurbanlarının yanında foto da çəkdirirdilər.

Tənəzzülü

İkinci KKK təşkilatının tənəzzülü gözlənilmədən baş verdi. Rəhbərlikdə baş verən qalmaqallar təşkilatın nüfuzuna güclü zərbə vurdu. Əsasən də Böyük əjdaha İndiana Stefensenin hadisəsi böyük qalmaqala səbəb olmuşdu. Böyük özəyin rəhbəri olan Stefenson qəddar cinayətin iştirakçısı olur. İndiana ağdərili müəllimə Mec Oberholtseri zorlayaraq öldürür. Bu hadisə təşkilatı o dərəcədə sarsıtdı ki, klansmenlər əvvəlcə Stefensenin, sonra isə bütün ölkənin klanının sıralarını tərk etdilər. 1925-ci ildə əgər 4 milyon klansmen var idisə, 1930-cu illərin əvvəlində onların sayı cəmi 30 min idi.

Rəhbərlikdə baş verən qalmaqallardan əlavə Böyük Böhran da öz işini gördü. Klansmenlər yaşamaq və qidalanmaq barədə düşünürdülər, siyasətə vaxt yox idi. Təşkilat fəaliyyətini 30-cu illərin əvvəlində dayandırsa da, formal olaraq 1944-cü ilə qədər mövcud olub.

Üçüncü doğuluş

KKK bir də heç vaxt vahid mərkəzləşmiş təşkilat kimi bərpa edilmədi. Amma müharibədən sonrakı illərdə bir-birindən asılı olmayan bəzi təşkilatlar KKK adını qəbul etdilər və ya özlərini KKK-nın xələfi elan etdilər. Təşkilatın fəaliyyəti 1960-70-ci illərdə zirvə nöqtəsində idi. Amerika yenidən dəyişirdi. Qaradərili əhali fəal surətdə vətəndaşlıq hüquqları və cənub ştatlarında irqi ayrı-seçkilik qanunlarının ləğvi uğrunda mübarizə aparırdı. Bu isə cənub ştatları əhalisinin qəddar müqavimətini ortaya çıxardı. Bu tip təşkilatlara üzv olan klansmenlərin sayı 10 mindən çox deyildi.

Yenidən müharibə cığırında

Təşkilatın əsas hədəfi Cənubda irqi-ayrı seçkiliyin ləğvinə yol verməmək idi. Afro amerikalıların mübarizəsinə qədər Cənubda vətəndaşlar arasında irqi zəmində ayrı-seçkilik var idi. İctimai nəqliyyatdaqaralar üçün xüsusi yer ayrılmışdı. Onlar üçün ayrı məktəb, universitet və kilsələr var idi. Federal hakimiyyət bu qərarı ləğv etməyə başlayanda klansmenlər müharibə cığırına qədəm qoydular.

Klansmenlər həm qaralara, həm də ağlara hücum edirdilər. 60-70-ci illər ərzində hücumlar zamanı onlarla fəal öldürüldü. 1971-ci ildə yerli təşkilatın fəalları 10 məktəb avtobusunu partlatdı. Bu avtobuslar məktəbliləri irqi ayrı-seçkiliyin olmadığı məktəblərə aparmalı idi. Bununla belə, üçüncü KKK ikinci təşkilatın əldə etdiyi uğurun heç yarısını qazana bilmədi.

Tramp və Ku-Kluks-Klan

Müasir dövrdə KKK vahid təşkilat kimi fəaliyət göstərmir. Amma bir neçə yerli kiçik qrupların olduğu məlumdur. Bu qruplar özlərini KKK-nın sələfi sayırlar. “Amerikanın imperiya klanları”, “Ku-Klus-Klanın ağ cəngavərləri”, “Ağ kameliyanın cəngavərləri” vəs.qruplaşmalar əsasən cənub ştatlarında fəaliyyət göstərir.

Hikmət
Ölkə.Az