Mətn ölçüsü:
  • 100%

Əfəndiyevin N.S.Xruşşova yazdığı məktub, Beriya və Bağırovun "torbasının tikilməsi"

M.C.Bağırovun gizli məchulları və onu satan yaxın çevrəsi.

IV yazıda M.C.Bağırovun üzünə duranların mükafatlandırılması və cəzalandırılmasından bəhs etmişdik.

"Ölkə.Az" istedadlı tədqiqatçı Adıgözəl Məmmədovun "M.C.Bağırovun gizli məchulları və onu satan yaxın çevrəsi"nə gün işığı tutan dəyərli araşdırmasından V yazını sizə təqdim edir:

İ.K.Əfəndiyevin N.S.Xruşşova yazdığı 7 oktyabr 1953-cü il tarixli məktub (ixtisarla)

MK Rəyasət Heyətinin bütün üzvlərinə və Sov.İKP MK katiblərinə göndərmək, 

[möhür.] N.Xruşşov 

16.Х1.53-cü il.

Surətdən surət

Tamamilə məxfi

Şəxsən 

Sov.İKP MK katibi yol. N.S.Xruşşova

Əziz Nikita Sergeyeviç!

Sizin simanızda xalqımızın ağlı-zəkası olan  partiyamızın Mərkəzi Komitəsinə aşağıdakı məsələ ilə bağlı müraciət edirəm.
Mən ömrümün gənclik illərindən, Vətənimizin düşmənlərinə qarşı partiyamızın mübarizəsi ilə sıx bağlı olmuşam.
Həyatım sovet kəşfiyyatı ilə bağlı olub və işlədiyim müddətdə  mənim hər hansı bir qüsurum olmayıb. Mən sovet kəşfiyyatında heç vaxt  yalan danışmamış, sovet hakimiyyətinin düşmənlərinə qarşı uzun illər  amansız  mübarizə aparmışam.

Azərbaycan sovet kəşfiyyatında  elə adam yoxdur ki, mənimki qədər eyni dərəcədə keyfiyyətli və kəmiyyətli «şəxsi işi» olsun.
Sizin simanızda partiyamızın qarşısında and içirəm ki, heç vaxt şəxsi maraqlarım naminə mənim kimisə rüsvay etmək fikrim olmayıb. Dediklərim bu məktuba da aidddir.

Mir Cəfər Bağırov ilə əlaqədar sizin vaxtınızı almaq istəməzdim.Əgər Bağırov özü  vicdanla, namusla şəxsi, siyasi və s. iç-üzünü açsa idi, onda görünərdi ki, o, şanlı təşkilatımıza və bütün Azərbaycan xalqına nə qədər ləkə gətirib. Lakin o, bu etirafı indiki günə qədər etməyib.
Bağırovda nə namus, nə vicdan, nə də düzlük var. O, gözləmə mövqeyindədir, quyruğunu bulayır, özünü quzuya oxşadır. «Səhvlərini» həvəslə boynuna alır, ancaq partiyanı (MK) maraqlandıran əsas məsələlərə yaxın gəlmir.

Bununla bağlı bir tarix maraqlıdır.  Azərbaycan KP MK-nın fəallarla birgə keçirilən plenumunda, onu heç kim Beriyanın cinayət  əməllərinə görə ittiham etmirdi. Həmin o Bağırov (ola bilsin profilaktika üçün) adının Beriya ilə əlaqələndirilməsini bütün imkanı daxilində qətiyyətlə, kəskin  şəkildə rədd edirdi. Deyirdi ki, guya, «bu faktla bağlı mən də sizin kimi heyrətlənmişəm».

Burada deyiblər ki, oğrunun papağı yanır! O, bu sadəlövh siyasətlə kimi aldatmaq istəyir?!

Partiya və bütün xalq bilir ki, Beriya ilə Bağırov - siam əkizləridir. Və bir sual yaranır: bunlardan hansı müəllim, hansı şagirddir?

Aşağıda sadalanan bir neçə fakt onu göstərir ki,  Bağırov və onun siyasət dostu Beriya məharətlə maskalanıb inam qazana biliblər; Bağırovda hakimiyyəti Beriya kimi  tamamilə ələ keçirmək arzusunda idi, o, Beriya kimi karyera məqsədlərinə çatmaq üçün bu yolda heç nədən, hətta siyasi avantüradan belə çəkinmirdi. Və s...

Beriya və Bağırov - ikisi də eyni dərəcədə  bir yuvanın quşudur və bizim partiyamızla onların ümumiyyətlə heç bir  yaxınlığı olmayıb.
Faktlara müraciət edək:

1. 1918-ci ildə M.C.Bağırov Quba  uyezdrevkomun sədri təyin olunan  zaman sovet qoşun hissələri Qubaya yola düşür. Bu qoşun dəstələrinə, səhv etmirəmsə, Qoqoberidze və Lordkipanidze rəhbərlik edirdilər. Mənim bacımın əri Qulam Məmmədov orada xəzinədar işləyirdi. Mən və bacım bir yerdə Qubaya gedirdik. Biz Xaçmaz – Quba yolunu keçən vaxt Əli Bəy Zizinskinin bandası sovet qoşunlarına hücum etdi. Sovet qoşunları bu bandanı dağıdandan sonra isə Qubaya daxil oldu.

Sovet hakimiyyəti qurulandan sonra (28.IV.20-ci il) Bağırov Bakıya gəldi, tezliklə Azərbaycan FK (Fövqalədə Komissiya-A.M.)-nın sədri oldu. Hər halda, onun birinci vəzifəsi (sərt qanunlar dövründə) birbaşa Əli Bəy Zizinskini  zərərsizləşdirmək və məsuliyyətə cəlb etmək idi, çünki o, Bağırovla  silahlı mübarizəyə  girmişdi.

Ancaq bu baş vermədi. Bağırov Əli Bəy Zizinskini öz himayəsinə götürdü ki, bu da Azərbaycan xalqına çox baha başa gəldi.

Şamaxı uyezd siyasi bürosu  (o vaxt FK uyezd orqanları belə adlanırdı) ilə mənim şəxsi əlaqəm vardı, məlumat verdim ki, Əli Bəy Zizinski müntəzəm olaraq Şamaxı şəhərinə gəlir. Orada onun arvadı Ağalarova  əksinqilabçı elementlərlə əlaqə qurur və antisovet çıxışlar hazırlayır. Bu məsələdə  o,  nəinki müsavatçılarla, hətta orada “könüllü qalan” türk əsgərləri və zabitləri (oxu: kəşfiyyatçı) ilə əlbirdir. Şamaxı siyasi bürosunun rəisi yol. Krasnı informasiya məsələləri üzrə müvəkkil kimi mənə məlumat verdi ki, bu siqnalı  şəxsən Beriyanın iştirakı ilə Bağırova vermişdir. Bağırov isə sənədləri Beriyaya vermiş və demişdi: «Mən onu (yəni Əli Bəy Zizinskini ) tanıyıram, ondan təhlükə gözlənilmir!».
Ancaq qorxulu və həyəcanlı xəbərlər gəlirdi ki, Kaleybuqurt şeyxlərlə, qolçomaqlarla, «Türkiyə könüllüləri ilə» birgə - onların ideya rəhbərləri  Triniç Əhməd adlı birisi olub, - müsavatçılar Qaraqoyunlu üsyanı hazırlayırlar. Bütün fəaliyyət pantürkizm şüarı altında gedirdi. Bu işdə Əli Bəy Zizinskinin təsiri var idi.

Bu informasiyanı qulaqardına vuran Bağırov vəziyyəti o hala catdırmışdı  ki, Qaraqoyunlu üsyanı baş verdi.

Bu, təsadüfi ola bilərmi?

2. Məlumdur ki, 1918-ci ildə türk qoşunları Azərbaycanı işğal etdilər, gənc sovet hakimiyyətini  boğdular. O vaxt Bağırov, özünün dediyinə görə, Qubadan Həştərxana getmişdi. Həmin vaxt Şükri Paşa Qubaya daxil oldu. Türklərin qərargah rəisi Əhməd Bedin idi. Bir çox antisovet elementləri türklərin və müsavatçıların tərəfinə keçmişdi. Mən və bacım o vaxt Qubada idik. Quba uyezdrevkomun sədr müavini  Məhəmməd Mehdini bizim gözümüzün qabağında asdılar. Bunları Əhməd Bedin, Əli Zizinski, Hacı Ağa Şahverdiyev (indi Sov.İKP-nin üzvü və Bağırovun dostudur) etdilər. 

Nəhayət ki Azərbaycanda sovet hakimiyyəti quruldu. Bağırov Azərbaycan FK-nın sədri oldu.

Mən və bir sira kommunistlər Əhməd Bedini tanıyırdıq, o, ÜİK(b)P-nin üzvü və rəhbər işçi Əhməd Triniçə çevrilmişdi.

Mən, Qulam Məmmədov, Bulqeis Məmmədova və başqa yoldaşlar o dəqiqə partiyanın kəşfiyyat xəttilə  şəxsən Bağırova xəbər verdik ki, Qubaya daxil olmuş türk qoşunlarının qərargah rəisi olan Əhməd Triniç həmən o Əhməd Bedindir. Bu, o kəsdir ki, bolşevik Məhəmməd Mehdinı asmışdı. Rəsmi informasiyalarla müəyyən edilmişdir ki,  bu Əhməd Triniç  görkəmli türk kəşfiyyatçısı, antisovet qruplaşmaların təşkilatçısı, pantürkizmin ideoloqudur, o, müsavatçılarla əlbirdir və s. Lakin Bağırov (FK sədri) bunu qulaqardına vuraraq gözə kül üfürür və deyir: «Azərbaycan MK-ya məlumdur ki, Əhməd Triniç partiya tərəfindən düşmən düşərgəsinə iş üçün göndərilmişdir, bu, hamımıza məlumdur». 

Mənim xəttimlə (kəşfiyyat) sərəncam daxil olmuşdur ki, “Triniçin işini qurtarın”.

Ola bilərmi ki bu, təsadüf olsun?

3. Lakin Əhməd Triniç öz əksinqilabi fəaliyyətini davam etdirərək sona çatdırdı.  Ali pedaqoji təhsil təşkil etmək adı altında Azərbaycan Pedaqoji İnstitutuna (APİ) Türkiyədən müəllimlər dəvət olundu. Həmin  «müəllimlər - elmin və Azərbaycan dilinin  bilicisi» kimi qələmə verilirdi.

Azərbaycan sovet kəşfiyyatının xeyir-duası ilə, Bağırovun rəhbərliyi ilə Azərbaycana  «mütəxəssis-müəllimlər» gəldilər.

Tezliklə mən („Ayaz“ ləqəbi ilə) yenə xəbər ötürdüm ki,  APİ müəllim-mütəxəssis yox, türk kəşfiyyatçıları hazırlayır. Onların hamısı Əhməd Triniçlə bağlı idi, o isə nüfuzunu artırır və hakimiyyətdə yer tutmuş burjua millətçiləri ilə sıx əlaqə saxlayırdı.

“Məni ağzımdan vurdular” o demək idi ki, bu sənin obyektlərin deyil, «mane olma».

Lakin bizim əks-kəşfiyyatçılarımız (xaricdəkilər) Moskvaya xəbər verdilər ki, Bakıda əksinqilabçılar APİ-də yuva qurublar; məhz bundan sonra onları SSRİ-dən çıxartdılar.

Ancaq Əhməd Triniçi ifşa etmək üçün (o, əslində Bedin idi) 17 il lazım oldu.

Bəyəm bu da təsadüfdür?

4. Müsavat partiyasının lideri Məmməd Əmin Rəsulzadənin və bu partiyanın katibi Abbasqulu Kazımzadənin həbsində iştirak edən bir insan kimi, bilirdim ki, M.Ə.Rəsulzadə V.İ.Leninin teleqramı əsasında Moskvaya aparılmış və Xalq millətlər komissarlığında saxlanılmışdı. Moskvada qısa müddət işlədiyi zaman  o,  antisovet ruhunda olan bütün Azərbaycan mühacirlərini geri çağırdı. Onların arasında çoxlu alman, fransız, türk kəşfiyyatının agentləri var idi. Bütün bu elementlər mütəxəssis kimi Azərbaycana göndərilmişdi. Almaniyadan Bakıya İsmayılzadə İbrahim,  Atayev Əli Rza, Fransadan Hüseynbəyov Zeyinəm bəy, Mustafayev (adı yadımdan çıxıb), Səlim Əliyev və başqaları gəlmişdilər... Tezliklə onlar mənim «obyektlərim» oldu. Onlardan öyrəndim ki, Məmməd Əmin Rəsulzadə öz siyasi xəttindən əl çəkməyib. Sağ qalan müsavatçılarla - Veysəl Mustafayev, Xəlifəzadə və başqaları ilə o əlaqə yaradır.  Məmməd Əmin Rəsulzadə və Abasqulu Kazımzadə Suxumiyə «dincəlməyə gəlmişdilər». Suxumidən şəxsən xəbər göndər-mişdim ki, onların qaçmaq fikirləri var, daha doğrusu, onlar qaçdılar.

Bu xəbəri də qulaqardına vurdular, nəticədə isə sovet hakimiyyətinin qatı düşməni kanonerkada Türkiyəyə qaçmağa müvəffəq oldu, o, indi də orada yaşayır.

Bağırovu nə qədər inandırmağa çalışdılar ki, M.Ə.Rəsulzadənin göndərdiyi «mühacir¬ mütəxəssis» əks-inqilabi iş aparır, o bunları qulaqardına vururdu. Onların zərərsizləşdirilməsi üçün isə 12 ildən 16 ilə qədər vaxt tələb olundu.

Görəsən bu da təsadüfdür?

5. Ümumiyyətlə, Bağırovun qəribə antisovet şəxslərlə dostluq əlaqələri müşahidə olunurdu : «bir cekist kimi mənə olar». Lakin 1932-ci ildə belə qüsurlu  əlaqələrinə görə onu işdən çıxardılar. Onun dostları isə – zəngin mülkədar Məşədi Əli İsmayılov, «onun həyatını xilas edən» Camal Mirzəyev, quldur Qazan papax oğlu Məhəmməd (Onu MK-nın qərarından sonra məcbur olub güllələdilər) və başqaları yalnız  Bağırovun himayəsi ilə sağ qalmışdılar.

Son dərəcədə dəhşətlisi bu idi ki, o, əksinqilabçı dəstə ilə hesablaşmağa tələsmir, cürbəcür yollarla onları qoruyurdu, lakin iş bolşeviklərə çatanda, həddindən artıq diqqətli olurdu.

Türkiyə KP MK üzvü ilə bağlı hadisəni yada salaq, onu bir «xuliqanlıq» hərəkətinə görə (Azərbaycan FK-nın sədr müavini Qorbaçenko ilə pivəxanada şuluqluq salmışdı) günahsız yerə güllələdilər. Bu adam özü ilə Moskvaya iş aparırdı, onda Sovet İttifaqında, xüsusilə Azərbaycanda fəaliyyət göstərən əksinqilabçı şəbəkələri haqqında məlumatlar var idi. Bu qondarma, əldəqayırma şuluqluq işinə «siyası material» donu geydirdilər və o, heç nəyə görə  güllələndi. Bu işi də gizlətməyə müvəffəq oldular. Və bu, «yüngül xəsarətlə» nəticələndi. Qorbaçenko 10 il iş aldı, lakin çox çəkmədi ki, o,  Bakıya qayıtdı. Bunu necə adlandırmaq olar, yenə təsadüf?

6. Ola bilər bu da təsadüf olsun ki, Azərbaycanda işdən çıxarılmış, ifşa olunmuş  Bağırov Gürcüstana Beriyanın yanına getdi və Beriya da onu xilas etdi, sığınacaq verdi. Bu, Beriyaya göstərdiyi qulluğa görə Bağırovun haqqı idi.  Bakı «işlərində» xilasına görə o, Azərbaycan FK-nın sədr müavini vəzifəsində işləyən zamandan Bağırova borclu qalmışdı.

Müsavatın əks-kəşfiyyatı ilə, eləcə də onun vasitəsilə Türkiyənin əks-kəşfiyyatı ilə bağlı olan Beriya Xəzər Hərbi-Dəniz Donanmasında üsyanın qalxmasına müvəffəq oldu. Bir neçə dənizçi dava-dalaş saldığına görə o, camaat qarşısında açıq-açığına həbs edildi (qəsdən belə bir forma düşünülmüşdü). Dənizçilər elə o andaca  «repressiyaya məruz qaldılar» və güllələndilər (ola bilərmi ki, Azərbaycan FK sədri bunları bilməsin). Hərbiçilər öz yoldaşlarını tələb edirdilər, ara daha da qızışaraq o dərəcəyə çatmışdı ki, hərbi gəmilər ultimatum verdilər ki, onlar Bakını bombardman etmək istəyirlər. Əksinqilabçılarla əlbir olanların bu işini ifşa etmək üçün partiyamıza nə qədər güc lazım oldu.

Ola bilərmi Bağırov bunları bilməsin ki, Beriya əks-kəşfiyyatda xidmət edib və bu faktdır ki, o,  Azərbaycanda sovet hakimiyyətini devirməyə çalışırdı?

Amam o, bunları bilməmiş deyildi! Lakin o, «təmizlədi», müdafiə etdi və Beriyanı yola saldı ki, get, qardaşım, alınmadı...
Budamı, təsadüfdür?

Soruşmaq lazımdır ki, kimin təşəbbüsü ilə Bağırov 1932-ci ildə Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin sədri vəzifəsinə irəli çəkilmişdir? Bu, həqiqətən Beriyanın təşəbbüsü idi!

1933-cü ildən sonra Bağırov öz müəmmalı əlaqələrini, antisovet elementlərə qarşı münasibətini dəyişmişdimi?

Bəli, taktikanı dəyişərək o, daha da fəallaşdı. Bir sözlə, belə baxanda rus xalqı ilə dostluğun tərəfdarı olduğunu deyirdi və müridizmə, pantürkizmə, panislamizmə  qarşı çıxış edirdi. Onun forması belə, məzmunu isə başqa cür idi.

7. 1934-cü ildə M.C.Bağırov yaxın dostu vasitəsilə türk ordusunun zabiti Musa Şəmsəddinskini Azərbaycan Xalq komissarları soveti işlər idarəsinin midiri vəzifəsinə götürür və tezliklə onu Azərbaycan SSR Ali Sovetinin katibi vəzifəsinə irəli çəkir. Burjua-millətçi rəhbər işçilərin işi barəsində şəxsən mən xəbər hazırlamışdım, qeyd etmək lazımdır ki, Musa Şəmsəddinski buna qədər Azərbaycan BSİ-nin sovet kəşfiyyat işi üzrə informasiya şöbəsinin rəisi, yəni mənim müdirim idi.

Müsavatçıların Kelvin qrupu vasitəsilə Cami Əfəndiyev başda olmaqla Azərbaycan SSR Ali Soveti sədrinin  göstərişi ilə İsmayıllı əhalisi arasında süni narazılıq yaradılır, silahlı üsyan hazırlanırdı. 

Azərbaycan BSİ, - onun rəhbərliyində Sumbatov-Topuridze oturmuşdu, - bu işi zərərsizləşdirmək əvəzinə rəhbərliyə xəbər vermişdi ki, bu işi mən ifşa edirəm. Məni çağırdılar və orada mənə təklif etdilər ki: «Öz işinlə məşğul ol və bu cür işlərə  girişmə». Lakin mən mətbuatda (“Bakinskiy raboçiy” qəzetində adamım var idi) çıxış etdim. Mətbuatda məqalə çap ediləndən sonra bu antisovet ünsürü aradan götürməyə məcbur oldular və s.

Bu zaman Bağırov mənimlə «ciddi» maraqlanmağa başladı. «Soyuq müharibə» başladı. Bu haqda  1-ci şöbənin işçisi Səfər Məmmədov mənə məlumat verdi.

Qoy bu da təsadüf olsun.

8. 1930-cu ildən mən Heydər Hüseynovu «izləyirdim», ona görə ki Türkiyədən - bizimkilərdən məlumat verilmişdi ki, onun öz dayısı ilə əlaqəsi var. Onun dayısı Türkiyədə antisovet təşkilata rəhbərlik edirdi, İranda yaşayan əmisi də antisovet işi aparırdı. Heydər Hüseynovun əks-kəşfiyyatla əlaqələri xırdalığına qədər müəyyən olunmuşdu.

Lakin Bağırov (ona bu barədə xəbər vermişdilər) inadla  bütün materialları rədd edirdi. AAK-dan son dərəcədə xahişi ilə o, Heydər Hüseynova dissertasiyasını müdafiə etmədən fəlsəfə elmləri doktoru elmi adı verdirdi, onu Azərrbaycan SSR Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti vəzifəsinə qoydu, Azərbaycan KP MK-nın tərkibinə saldırdı, partiya arxivini (İMEL) ona həvalə etdi. 

20 il gərək oldu ki, nəhayət Bağırov başa  «düşsün» ki, Heydər Hüseynovun apardığı iş təxribatdır. Görəndə ki iş pis alınır, o özü “Bolşevik” jurnalında məqalə ilə çıxış edir; əslində  isə bu, ona qarşı bir həmlə idi  (bax: «Müridizm xüsusiyyətləri barədə») və nəticədə  Heydər Hüseynov  özünü asdı.

Nədir, bunlar da təsadüfdür?

9. Yüzlərlə insan minlərlə rəsmi, qeyri-rəsmi imzasız məktublarla müntəzəm olaraq Azərbaycan SSR kəşfiyyat orqanlarına, Bağırova məlumat verirdi ki, partiyanı antisovet elementlərlə zibilləmək olmaz, belələrini   təşviq etmək olmaz, xüsusən ona görə ki, təmiz alimlərə, sadiq insanlara etinasız yanaşırdılar. Lakin o, amansız, zalım,  rəhmsiz idi.  Və partiyada 1937-ci ildə güllələnmiş  müsavatçı Şirin bəy Səfərəlibəyovun qardaşı Mehdi bəy Səfərəlibəyova vəzifə vermiş və burjua millətçisinin oğlu Əsgər bəy Eyvazovun oğlu Bahadur Eyvazovu tibb institutunun direktoru vəzifəsinə irəli çəkmişdi; o, indi də orada işləyir. 

 Bağırova pantürkist  «Fevziyət» jurnalından sənəd təqdim etmişdilər, orada Türkiyədən Mir Əsədulla Mir Qasımın Azərbaycanın müsavat ziyalılarına müraciəti çap olunmuşdu. Lakin Bağırov onu Azərbaycan Elmlər Akademiyasına prezident vəzifəsinə irəli çəkir; bilə-bilə ki, alim kimi və cərrah kimi o, heç kimdir, onu SSRİ Ali Sovetinin tərkibinə salır. Tanınmış bütün əksinqilabçı elementlər – İsmayılzadə, Atayevlər, Musabəyov (bütün nəsli güllələndi), Şahsuvarov, Rzabəyli və başqaları Azərbaycan Tibb İnstitutunda kafedraları tutdular və partiya təşkilatı nə qədər çalışıb-vuruşdusa, bu adamların etibarlı dostu Bağırovu inandırmaq olmadı ki,  vəziyyət  dözülməzdir. 

10. Bağırov sözdə dostluqdan çıxış edir, hər yerdə böyük rus xalqının əhəmiyyətli rolundan danışırdı. Lakin vaxtilə dövlət nəzarəti naziri Zeynal Əlizadə yoldaş respublikanın birincisi haqqında Moskvaya  xəbər verdiyinə görə, o, naziri dərhal vəzifədən çıxarmaq istəyirdi və onu tutduracaqdı, lakin onu Q.M.Malenkov yoldaş qurtardı.

Ola bilsin ki, bu da təsadüfdür və  Beriya kimi  Bağırov da  DİN-i partiyadan üstün bir orqana, onu özünün  çirkli əməllərini yerinə yetirən, sözəbaxan bir  alətə çevirmişdi (onların metodu eyni idi). Bu orqan Bağırovun istədiyi hər bir adama  «PN» (“siyasi cəhətdən etibarsız”) damğası vururdu. Bu orqan saxtalaşdırılmanın yayılmasını, hamıya - qəlbinə yatmayan bütün adamlara qarşı yalan ittihamların irəli sürülməsini öz adətinə çevirmişdi. Misallar gətirim.

SSRİ Dövlət Nəzarəti Nazirliyinin materiallar üzrə böyük bir qrup müfəttişi başda SSRİ Dövlət nəzarəti nazirinin müavini yol.Starostin olmaqla  (Mexlisin dövründə) yoxlama aparmışdılar. Müfəttişlər çoxlu sayda materiallar topla-mışdılar. Bu işin nə ilə nəticələnəcəyini görən Bağırov öz qulbeçələrinə - daxili işlər naziri Yemelyanov Stepan Fyodoroviçə  «bu işi sındırmaq» «tapşırığını» vermişdi. 

Və təxribat metodları işə düşür, y.Starostinə cavan, göycək qızları soxuşdururlar, onu içizdirirlər, cürbəcür variantlarda və vəziyyətdə şəklini çəkirlər. «Materialların» sayı çoxaldıqdan sonra Bağırov Beriya ilə əlaqə saxlayır (təsadüfən?), Yusupovu  (Özbəkistan) «mobilləşdirir» və bütün bu «materiallarla» Moskvaya ÜİK(b)P MK Siyasi bürosunun iclasına gəlir. Orada bu materiallar və digər bütün sənədlər Mexlisə və Starostinə qarşı qoyulur. “Necə ola bilər ki, belə adamlar bizi ittiham edər. Müfəttişlərə bir baxın, onlar bu cürdürlər».

Zalım olan bu adam öz hakimiyyətini heç kimlə bölmək niyyətində deyildi, elə kadr məsələsində də sözəbaxan və ona şəxsən sədaqətli olan insanları işə götürürdi. İstedadlı və bacarıqlı, təmiz,  partiyamıza sədaqətli olan insanlar özlərinə layiq yer tapa bilmirdilər. 

Onun əhatəsində olan silahdaşları: Çekistlər Sumbatov-Topuridze (Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti sədrinin müavini, 1920-ci ildən onunla Azərbaycan FK-da, sonra Beriya ilə Moskvada - Kremldə işləyirdi, indi həbs olunub), Beriyanın qohumu Narçimaşvili, Kubra Fərəcova - onun bir neçə oynaşlarından biri,  Sadıx Fərəcovun həyat yoldaşı, - keçmiş müsavatçı Bağırovun tapşırığı  ilə Sov.İKP üzvü oldu,  Həsən Həsənov – qolçomaq tör-töküntüsü, Bağırov onu Azərbaycan KP MK katibi vəzifəsinə irəli sürmüşdü (partiya fəallarının xəbərdarlıqlarına baxmayaraq), indi Azərbaycan KP MK-nın təhsil şöbəsində işləyir, Yemelyanov S.F. – Bağırovun sədaqətli köpəyi, öz xidməti vəzifəsindən yararlanan Azərbaycanın daxili işlər naziri, Bağırovun sifariş verdiyi bütün adamları siyasi obyektivlik göstərənləri zərərsizləşdirirdi. Şahverdiyev Hacı Ağa (Türkiyə əks-kəşfiyyatına işləyirdi), Gülməmmədov – Bağırovun Quba üzrə  silahdaşı, onun burjua-millətçi tendensiyaları yerli qruplaşmalardan bəllidir və s.

Belə olan təqdirdə, əziz Nikita Sergeyeviç, bütün ömrü boyu Bağırovun ideya rəhbərliyi altında onunla bir yerdə FK-da işləmiş indiki Nazirlər Sovetinin sədri Teymur Quliyevə və Bağırovun yaxın şagirdi və yetişdirməsi, dəfələrlə Azərbaycanın Daxili işlər naziri işləmiş və uzun illər Bağırova itaətkarcasına xidmət etmiş Azərbaycan KP MK-nın indiki katibi Yaqubov Mir-Teymura çətin inanmaq olar. Onlar onun göstərişlərini kor-koranə yerinə yetirmişlər, hər şeydə ona oxşamaq istəyirdilər  (geyimində, yerişində, çağırışında və s.). İndi çətin inanmaq olur ki, «seyredicilər» öz müəllimlərinin qüsurlu iş metodlarına yoluxmasınlar.

Bu insanın amoral hərəkətindən, mənəviyyatsızlıq faktlarından, onun bəy-feodal həyat tərzindən danışmaq istəmirəm. Onu işdən çıxarandan sonra Azərbaycanda xalq arasında deyirdilər ki, “belə işləri heç şirvanşahlar da özlərinə rəva bilmirdilər”. O, çoxlu  gözəl azərbaycanlı qızları rəhbər vəzifələrə irəli çəkirdi, sonra isə “xidməti işlərlə əlaqədar” çağıraraq onları qadın kimi istifadə edirdi (K. Fərəcova, Z. Əlizadə, Xanməmmədova, P. Qaşımzadə və b.). Bunlar xırda şeylərdir və bu hərəkətlər həqiqətdə mənəviyyatı pozulmuş siyasətçilər üçündir.

Təsadüfi deyildi ki, Bağırovda eynilə Beriya kimi nəinki partiyanın şübhə ilə yanaşdığı adamları həbsdən  azad etdirir və hətta təkid edirdilər ki, o insanları azad etmək vacibdir (Triniçlə, Qazan Papax oğlu Məmmədovla, Hüseyn Musayevlə, Z.Əlizadə və başqaları ilə olduğu kimi).
Budur bəzi faktlar, onlar Bağırovun indiki hərəkətləri müqabilində heç də tasadüfi deyildir, onların arxasında sosial-siyasi köklər durur.
Uzun illər boyu siyasi sayıqlığın öləziməsi, partiyamıza qarşı düşmən münasibət aşılayan «sentimentalizm», son dərəcə «havadarlıq», cürbəcür antisovet ünsür və  düz, təmiz, vicdanlı sovet adamlarına qarşı zülmkarlıq, nəinki bitərəflərin, həmçinin partiya üzvlərinin də hüquqlarını boğmaq siyasəti, hədsiz hakimiyyət ehtirası, karyerizm, siyasi avantüra metodları, xoşlarına gəlməyən insanlara divan tutulması təsadüfi ola bilməzdi. Düzü, əgər Bağırovun arxasında möhkəm, mötəbər, etibarlı dayağı olmasaydı, heç inkişaf da edə bilməzdi;  belə dayağı o, Beriyanın timsalında tapmışdı.

Bütün bu keyfiyyətlər eynilə Beriyaya da, Bağırova da xasdır, bu hisslər onları bir-birinə doğmalaşlaşdırır.
Bağırov elə başa düşəcək ki, əlverişli məqamdan istifadə edərək mən onunla şəxsi haqq-hesab çəkirəm.

      İ.K.Əfəndiyev

7.Х.1953

Moskva, Pistsovaya, 16, korp. 2, mənzil 69

Adıgözəl Məmmədov İ.Əfəndiyevin məktubda göstərdiyi bəzi ittihamlara münasibət bildirib:

"M.C. Bağırova qarşı qurulan məlum məhkəmədə (“M.C.Bağırovun məhkəməsi” kitabı, 83-87 səh.) deyilirdi ki, “Azərbaycan Respublikasının dövlət arxivindəki işlərin arasında vaxtilə Triniçin Azərbaycan müsavat partiyası sədrinin adına öz dəst-xətti ilə yazdığı ərizə aşkara çıxarılmışdır. Həmin ərizədə Triniç Quba şəhərinin komendantı olduğunu, Xırdalandakı döyüşlərdə iştirakını, Qubada könüllülər dəstəsi yaradıb Azərbaycana türk ordusunun hücumunadək bolşeviklərə qarşı fəal mübarizəsini əsas tutaraq, müsavat parlamentinin mühafizəsi üçün dəstə yaradılmasını ona tapşırmağı xahiş edirdi.

Yalnız bundan sonra, Triniçin tutulmasını tələb edən ərizələrin təsiri altında o, həbs edildi.

Şahidlərin ifadələrindən də göründüyü kimi, Triniçlə Bağırov çox yaxın münasibətdə imişlər. Bağırov onu yüksək vəzifələrə irəli çəkirmiş, hətta respublika qəzetinin redaktoru kimi vəzifəyə təyin edibmiş.

Triniçin əksinqilabi keçmişi barədə dəfələrlə siqnallar daxil olmasına baxmayaraq, Bağırov 1933-cü ildə onu hökumət mükafatına – ordenlə mükafatlandırmağa təqdim etdi. 

1936-cı ilin 27 oktyabrında Triniçin bacısı – Nemət Kamal Məlikova qardaşının həbs edilməsi ilə əlaqədar ərizə yazıb Bağırova müraciət etmişdi. Həmin ərizədə deyilirdi:

«Heç kimə də olmasa, Triniçin Qubada və qəzada türk zabiti olarkən keçirdiyi həyat tərzi və fəaliyyəti Sizə yaxşı məlum olmalıdır».
Həmin ərizədə daha sonra o, Triniçin azad olunmasını israrla tələb edir və göstərirdi ki, Triniç günahkar olsa belə, bağırov onu azad etməlidir.
Triniç əksinqilabi fəaliyyətdə günahlandırılıb həbs edildikdən sonra onun işi baxılmaq üçün Azərbaycan SSR Ali Məhkəməsinin xüsusi kollegiyasına verildi. Triniç 1936-cı ilin 16 oktyabrında xüsusi kollegiya sədrinin adına aşağıdakı məzmunda ərizə yazdı:

«Düşmənlərimi ifşa etmək üçün mən bu ayın 7-də prokurora üz tutub mənə açıq cavab yazmaq imkanı verilməsini xahiş etdim. Lakin mənim xahişim cavabsız qaldı, iş isə Sizə göndərildi.

Diqqətinizi yuxarıda göstərilənlərə yönəldərək, həmin imkanın mənə verilməsini xahiş edirəm. Arxayın ola bilərsiniz, düşmənlərimin mənə lağ edib gülməsinə yol vermərəm, odur ki, məhkəmədə susacağam (qapalı məhkəmə iclası istisna olmaqla)».

Triniçin işinə 1937-ci ilin iyununa qədər baxılmadı, sonra isə Azərbaycan XDİK-nin tələbi ilə yenidən ora qaytarıldı. Triniçin sonrakı taleyi məlum deyil. Bağırovun dediyinə görə, Sumbatov Triniçin kamerada özünü asaraq öldürməsi barədə məlumat vermişdir”.

Ancaq bir hadisə yuxarıda göstərilən fikirlərə yenidən yanaşmağa məni məcbur etdi. Belə ki, bütün bu faktlar və sənədlər mənim  2013-çü ildə Rusiyada nəşr edilmiş “Bağırovun qanadı altında türk agenti Beriya” kitabımda da öz əksini tapmışdı. Kitab Rusiyada yayıldıqdan sonra Əhməd Triniçin Moskva şəhərində yaşayan oğlu Fridrix Triniç bu kitabla tanış olduqdan sonra axtarıb məni tapdı. Görüşümüz Moskva şəhərində “Reçnoy vokzal” metro dayanacağının yaxınlığındakı xudmani bir restoranda baş tutdu. Sözün düzü, Fridrix Triniç ilə ilk görüşüm çox sərt tonlar üzrə keçdi. O, çox hiddətlə “Bağırovun qanadı altında türk agenti Beriya” kitabımda verilən  Əfəndiyevin Xruşşova ünvanladığı məktubundakı atası haqqındakı  fikirlərini rədd edirdi və üstəlik məni də qınayırdı. Mən isə ona anlatdım ki, bu mənim fikirlərim deyil və sənəddə yazılan fikirləri isə redaktə edə bilmərəm. Əlbəttə, o bunu başa düşürdü və mənə təkilf etdi ki, mən sizə atamla bağlı materialları versəm, bununla bağlı növbəti kitablarınızda qeyd edərsinizmi? Mən bu təklifə çox məmuniyyətlə “əlbəttə” deyərək cavab verdim və beləcə onunla bu ilk  görüşümüzdən sonra aramızda səmimi münasibət formalaşdı. Amma çox təəssüf edirəm ki, tanışlığımızdan və əməkdaşlığımızdan çox az bir müddət sonra Fridrix Triniç qəfləti bir ölümlə dünyasını dəyişdi. Sanki ağsaqqal yaxınlaşan ölümünü hiss edirmiş, çünki çox tələsirdi və həm də çox sevinirdi ki, atası ilə bağlı çox dəyərli  sənədləri məhz mənə verdi"...

Növbəti yazıda İ.K.Əfəndiyevin şərlədərək həbs etdrdiyi elm adamlarından bəhz edəcəyik.

Səxavət Məmməd
Ölkə.Az