Ermənistan tərəfindən işğal edilmiş Dağlıq Qarabağ Azərbaycana qaytarılmalıdır

“Ölkə.Az” saytının əməkdaşı Əlcəzair Xalq Demokratik Respublikasının Azərbaycan Respublikasındakı Fövqəladə və Səlahiyyətli Səfiri cənab Abbes Benmoussat ilə müsahibə edib.

Həmin müsahibəni təqdim edirik:

“Minsk qrupunun işində konkret irəliləyiş görmürəm”

– Cənab səfir, Əlcəzair Xalq Demokratik Respublikası ilə Azərbaycan arasında diplomatik əlaqələrin yaranma tarixindən və əlaqələrin bu günündən danışardınız.

– Əlcəzair ilə Azərbaycan arasındakı əlaqələrin tarixi çox qədimdir. Əlcəzair Sovetlər İttifaqı ilə yaxşı əlaqələrə sahib olub. Əlcəzairin müstəqillik mübarizəsində SSRİ-nin bir sıra yardımları olub və Azərbaycan da bu geosiyai ansamblın bir hissəsi idi. Əlcəzair ilə Azərbaycan arasındakı diplomatik əlaqələrin qurulmasına gəldikdə, müstəqilliyini elan etdikdən sonra Azərbaycanı tanıyan ilk ölkələrdən biri biz olduq və Azərbaycanın müstəqilliyindən dərhal sonra diplomatik münasibətlər yarandı.

Əlcəzairin Azərbaycandakı səfirliyi 2015-ci ilin yanvar ayında fəaliyyətə başlayıb. Tarixi münasibətlərə toxunaraq qeyd etmək istərdim ki, müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra Əlcəzair hökuməti tərəfindən 1960-cı illərdə Bakı Hərbi Dəniz Məktəbində təhsil almaq üçün bir çox gənc əlcəzairli Bakıya göndərilib. Qeyd etmək istərdim ki, dəniz məktəbində təhsil alan bu hərbçilər hal-hazırda Əlcəzair Milli Dəniz Qüvvələrində yüksək vəzifə tuturlar. Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasında təhsil almış əlcəzairlilərin də sayı kifayət qədərdir.

Əlcəzairdə bir çox görkəmli azərbaycanlı mütəxəssis də fəaliyyət göstərib. Bakıda tələbə olmuş əlcəzairlilər Azərbaycandakı təhsil illərini xoş xatirələrlə xatırlayırlar. Azərbaycanlı mütəxəssislər uzun illər Əlcəzair iqtisadiyyatının gücləndirilməsi və inkişafı üçün çalışıblar. Onların çoxu ilə burada tanış olmuşam. Bir çoxları ailələri ilə Əlcəzairdə yaşayıb və bəzilərinin övladları Əlcəzairdə dünyaya gəlib.

– 1954-cü ildə Azadlıq üsyanına qalxan Əlcəzair Xalqı qanlar bahasına 1962-ci ildə Müstəqillik qazandı. Bu inqilabi yolda Əlcəzairin məşhur şairi Müfti Zəkəriyyənin “Kassaman” şeri İnqilabi Marş kimi dillər əzbəri idi. Bu gün bu şer Əlcəzairin Dövlət Himni kimi səslənir. Cənab səfir, Əlcəzairin keçdiyi tarixi yolu necə xarakterizə edərdiniz?

– Fransanın Əlcəzair torpaqlarına daxil olduğu ilk gündən Əlcəzair xaqı müstəqillik uğrunda mübarizəyə başlayıb. 132 illik müstəmləkə dövrü ərzində, 1830-cu ildən 1916-cı ilədək Əlcəzairdə 73 dəfə üsyan baş verib. Silahlı mübarizə dövründən sonra 1916-cı ildən 1954-cü ilə qədər siyasi-mədəni mübarizə başladı. Bu mübarizə isə 1954-cü il Noyabr İnqilabı ilə nəticələnib.

1 Noyabr 1954-cü ildə alovlanan və 8 il davam edən bu böyük inqilab dövründə Əlcəzair 1.5 milyondan çox şəhid verib.

1 Noyabr 1954-cü il İnqilabının hazırlanma dövrünə geri dönsək, görərik ki, 1830-cu ildə Fransanın Əlcəzair torpaqlarına daxil olmasından bəri Əlcəzair xalqı təslim olmamışdı. Əlcəzair xalqı öz ərazisində Fransız müstəmləkəçiliyinə qarşı şiddətli mübarizə aparmışdı. Əlcəzairin bu azadlıq mübarizəsində savaşmış Emir Abdel Kader, Ahmed Bey, Baçaga Mokrani, Ouled Sid Eçix, Şeyx Amoud və sairə kimi böyük şəxsiyyətlərin adlarını sadalamaq istərdim. Emir Abdel Kader dövlət xadimi, böyük hərbi lider, görkəmli şair, filosof və böyük humanist idi, o, bu günə qədər də Əlcəzair xalqının ürəyində yaşayır. İkinci böyük şəxsiyyət isə 1830-cu ildən 1837-ci ilə qədər Fransaya qarşı baş qaldıran Ahmed Bey olub.

Bu üsyanlar zamanı müstəmləkə işğalçıları Əlcəzairdə "yandırılmış torpaq" siyasəti həyata keçiriblər. Bu siyasət nəticəsində Əlcəzair əhalisi qətlə yetirilib, torpaqları yandırılıb və hətta ev heyvanları da öldürülüb.

Birinci Dünya müharibəsi dövründə, daha dəqiq 1916-cı ildə Əmir Abdel Kaderin nəvəsi Əmir Xaled Əlcəzairdə siyasi mübarizəyə başladı. Əmr Xaled əhali arasında maarifləndirmə aparan və Əlcəzairin müstəqilliyini bərpa etmək üçün təşəbbüs irəli sürən şəxsdir. Fransız hökuməti 1922-ci ildən ona Əlcəzairdə yaşamağa qadağan etdi. O, siyasi mübarizəsini Fransada davam etdirdi. Əmir Xaled, Fransada müqavimət quruluşunun qurucusu olacaqdı. Təəssüf ki, çox gənc yaşda həyatını itirdi lakin onun davamçıları Messali El Hadjın rəhbərliyi altında 1924-cü ildə "Şimali Afrika Ulduzları"nı yaradaraq siyasi mübarizəsini davam etdirdilər.

İşğalçılar Əlcəzairdə seqreqasiya siyasəti yürüdürdülər. Əlcəzairlər ikinci sinif təbəqə hesab edilirdi. Ərəb dilində təhsil qadağan edilmişdi, fransızlaşdırma siyasəti həyata keçirildi. 1924-1954-cü illər müqavimət hərəkatının siyasi mübarizəsi dövrü hesab edilir. 1936-cı ildə Əlcəzairin müstəqilliyini iddia edən Messali El Hadj tərəfindən "Əlcəzair Xalq Partiyası" quruldu.

İkinci Dünya müharibəsi başlayanda, Fransız hökuməti Əlcəzairin millətçi hərəkatının rəhbərlərinə söz vermişdi ki, əgər əlcəzairli gənclər müttəfiqlərin sıralarına qoşulmağa, nasist qoşunlarına və faşistlərə qarşı mübarizə aparmağa razı olsalar və müharibədə qalib gəlsələr, Əlcəzair müstəqilliyinə qovuşa bilər. Beləliklə, Almaniyanı məğlub edənlər arasında 500 000-dən çox əlcəzairli iştirak etmişdi.

 Ancaq müharibədən sonra Fransa əlcəzairliləri tarixdə unudulmaz iz buraxan qırğınlara layiq gördü. Dünya müharibəsi başa çatdqıdan bir neçə gün sonra Setif, Guelma və Xrrata şəhərlərində 45 mindən çox insan qətlə yetirildi. Bununla müstəmləkəçilərin hər dəfə yalan danışdığı məlum oldu.

Bundan sonra, PPA liderləri hərbi müqavimətdə ittiham olunan bir qanad yaratmağı qərara aldılar. Gizli Təşkilat 1949-cu ildə yaradıldı. Onun ilk prezidenti Ahmed Ben Bella (Əlcəzair Respublikasının ilk seçilmiş prezidenti olacaq) olub.

FLN (Milli Qurtuluş Cəbhəsi) 1954-cü ildə yaradıldı və əsasən müstəmləkəçilərlə danışıqlar aparmaq istəməyən PPA-nın gənclərindən ibarət idi. Fransada yaşayan əlcəzairlilər də bu müqavimət təşkilatına qoşuldular. Əlcəzair inqlabı 1 Noyabr 1954-cü ildə başladı. Həmin vaxt Əlcəzairdəki siyasi partiyaların bütün üzvləri mövqelərindən asılı olmayaraq, bu müqavimət hərəkatına qatılmağa dəvət edildi.

Qeyd etmək lazımdır ki, bu dövrdə Fransa imperiyasının 30-dan çox  müstəmləkəsi var idi. 1956-cı ildə Əlcəzairdə döyüş başladığı dövrdə Fransız hökuməti Tunis və Mərakeşə müstəqillik verərək, fikrini tam olaraq Əlcəzairə ayırdı. 1960-cı ildə Fransa 14-dən çox Afrika ölkəsinə müstəqillik verdi.
Əlcəzair Müvəqqəti Hökuməti atəşkəsin əldə edilməsi və ölkənin müstəqilliyini qazanmaq üçün referendum keçirmək üçün 18 Mart 1962-ci ildə "Evian Sazişi"ni imzalamaq qərarına gəldi.

1962-ci ildə müstəqillik dövründə Əlcəzair Asiya, Afrika və Latın Amerikasında azadlıq hərəkatlarını dəstəkləməyə davam etdi. Əlcəzair İnqilabçıların "Məkkə"sinə çevrildi. Bütün Afrika, Asiya və Latın Amerika azadlıq hərəkatlarının Əlcəzairdə ofisləri var idi. Sonda söyləmək istərdim ki, əgər 1789-cu il Fransa Burjua İnqilabı insana azadlıq veribsə, Əlcəzair İnqilabı xalqları azad etdi.

– Qarşılıqlı rəsmi səfərlər gözlənilirmi, ümumiyyətlə, iki ölkə arasında bağlanmış Sazişlər və onların icrası barədə nə deyə bilərsiniz?

– Hər iki tərəfin artıq bir neçə qarşılıqlı rəsmi səfəri olub və davam edir. Azərbaycanın bir çox nazirlikləri ilə danışıqlar aparılır. 2015-ci ilin yanvar ayında Əlcəzair səfirliyinin açılışından bir ay sonra, 2015-ci il fevralın 11-də, Əlcəzair prezidenti Abdelaziz Boutelikanın xüsusi nümayəndəsi, Energetika nazirinin müavini Yusif Yousifi Bakıya səfər edib və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Zati-aliləri cənab İlham Əliyev tərəfindən qəbul edilib.

2015-ci ilin aprel ayında Əlcəzair Energetika Nazirliyindən böyük nümayəndə heyəti Azərbaycana gəlib və o zaman Azərbaycanın energetika naziri Natiq Əliyev tərəfindən qəbul edilib. Əlcəzairin "Sonatrach" şirkəti ilə " SOCAR" şirkəti arasında müqavilələr imzalandı. Keçmiş aylarda Azərbaycanın ədliyyə naziri cənab Fikrət Məmmədov Əlcəzairə səfər edib. 2017-ci ilin noyabr ayında Azərbaycan Elmlər Akademiyasının prezidenti cənab Akif Məmmədov Əlcəzairə səfər edib. Görüşdə azərbaycanlı akademik Əlcəzair Elmlər və Texnologiya Akademiyasının prezidenti ilə görüşüb.

– Əlcəzair Xalq Demokratik Respublikası Beynəlxalq təşkilatlarda Azərbaycanı dəstəkləyir və Azərbaycanın haqlı mövqeyini müdafiə edir. Cənab səfir, Ermənistan-Azərbaycan arasında Dağlıq Qarabağ probleminin həllini necə görürsünüz?

Bu münaqişə başlayanda Əlcəzair öz mövqeyini ifadə etmişdi. Bizim mövqeyimiz Ermənistan tərəfindən zorla işğal edilmiş Dağlıq Qarabağın Azərbaycana qaytarılmasından yanadır. Əlcəzair dövləti hər zaman, harada olmağından asılı olmayaraq, silahlı təcavüzə qarşıdır. Dünyadakı bütün beynəlxalq təşkilatlarda Azərbaycanı dəstəkləyirik. Şəxsən mən Minsk qrupunun işində konkret irəliləyiş görmürəm və hesab edirəm ki, bu qrupun fəaliyyəti real həll yolları tapmalı və sağlam düşüncəni dinləməkdən imtina edən hissəyə təzyiq göstərməlidir.

– Əlcəzair dünya ölkələri arasında iqtisadiyyatının yüksək səviyyəsi və əhalisinin sosial müdafiəsi baxımından öndə gedən ölkələrdəndir. Cənab səfir, Azərbaycan və Əlcəzair arasındakı iqtisadi və ticari əlaqələrin bu günkü vəziyyətindən danışardınız.

– Əlcəzairdə bir neçə Azərbaycan şirkəti var. Bəziləri işlərini bitirib, bəziləri isə yeni layihələr üzərində işləyir. Ölkələrimiz arasında ticarət əlaqələri böyüyür.

– Təhsilinin yüksək səviyyəsi ilə seçilən Əlcəzairlə Azərbaycan arasında təhsil və səhiyyə mübadiləsi Sizi qane edirmi?

– Əlcəzairli bir çox tələbə Azərbaycanda əsasən hərbi və neft sahələri üzrə təhsil alıb. Bu gün Azərbaycan Tibb Universiteti, ADA, Elmlər Akademiyası və Neft Akademiyası ilə danışıqlar aparılır. Azərbaycanda hazırda sayları az olsa da, əlcəzairli tələbələr var, onlar Azərbaycanda elm öyrənirlər. Əlcəzairdə təhsil alan azərbaycanlı tələbələrin olduğunu bilirəm, amma onların dəqiq sayı barədə məlumatım yoxdur.

Bildirmək istərdim ki, Əlcəzairin Prezidenti cənab Abdelaziz Buteflika 1999-cu ilin aprel ayında hakimiyətə gəldiyi zaman Əlcəzairin 23 universitetində 600 minə yaxın tələbə var idi. Hazırda tələbə sayı 1 milyon 800 min nəfərə çatıb. Əlcəzair təhsilinə ayrılan illik 2 milyard dollarlıq büdcə ilə 40 yeni universitet qurulub.

– Cənab səfir, neft gəlirlərinin xərclənməsində Əlcəzair Dövlətinin yeritdiyi siyasətdən danışardınız.

– Neft gəlirləri xalqın rifahına yönəldilib. Təhsil haqqında bəzi təfərrüatları artıq qeyd etdim. İnsanların sağlamlığı Əlcəzair dövlətinin diqqət mərkəzindədir. Yeni tikilmiş səhiyyə müəssisələri əhaliyə xidmət edir. Əhalinin böyüməsini və şimaldakı əhalinin yüksək sıxlığını nəzərə alaraq, Əlcəzair Dövləti 250 xəstəxana və 350 klinika inşa edib.

Yaşayış sahəsinə gəldikdə isə, Əlcəzair dövləti ölkədə 4 milyon bina tikib. Son 18 il ərzində beş yeni böyük şəhər salınıb və iki milyon insana dövlət tərəfindən kənd yerlərində ev tikmək üçün kömək edilib, əhalinin rifahı yaxşılaşıb.

Prezident Abdelaziz Buteflikanın siyasəti regional balans siyasətidir.Bu şəhər və ölkə arasındakı inkişafın fərqli olmadığını göstərir. Ölkənin içməli su təchizatına gəldikdə, Əlcəzairin 14 dəniz suyu desalinasiya zavodu var, 4-ü isə tamamlama prosesindədir. Əlcəzairdə 73 böyük su anbarı və 10 milyard m3-dan çox su ehtiyatı var.

Kənd təsərrüfatı sektorunda Əlcəzair yaxın vaxtlarda 10 milyon hektar torpaq sahəsinə sahib olacaq. Hal-hazırda bu rəqəm 8,7 milyon hektardır, və bu torpaqların 1.7 milyon hektarı suvarılmışdır. Birləşmiş Ştatlarla və Çinlə əməkdaşlıq 2025-ci ilədək ölkəmizə qida məhsuldarlığına nail olmağa imkan verəcəkdir.

Əlcəzair dövləti gənclərin öz bizneslərini qurmasına kömək etmək üçün bir sistem yaradıb. ANSEJ (Milli Gəncliyə Məşğulluq Dəstək Agentliyi), CNAC (Milli İşsizlik Sigortası Fondu) və ANGEM (Milli Mikromaliyyə İdarəetmə Agentliyi) kimi qurumlar fiziki-iqtisadi əsaslandırmalardan maliyyələşdirmə və monitorinqə qədər kömək etməklə, öz işinə başlamaq istəyən 50 yaşınadək hər kəsə yardım edir.

– Azərbaycan postneft dövründən sonra turizmin inkişafına diqqət yetirir. İqtisadiyyatının əsasını neft və qaz sənayesi təşkil edən Əlcəzair də turizm sahəsində böyük nailiyyətlər qazanıb. Cənab səfir, ölkələrimiz arasında turizm mübadiləsi Sizi qane edirmi?

– Xeyr, qane etmir. Bunun ilk səbəbi birbaşa uçuşların olmamasıdır. İkinci səbəb böyük bir maneə yaradan dil problemidir. Üçüncü səbəb isə turistlərin tez-tez yaxşı bildikləri ölkələrə səfər etmələridir. Hər il 4 milyon əlcəzairli turist səfərə çıxır, bunlardan 2 milyonu Tunisi seçir. Digər 2 milyonu isə əsasən İspaniya, Misir, Fransa, İtaliya və Türkiyənin payına düşür. Əslində rəqəmlər sözügedən ölkələrdə turizm infrastrukturunun yüksək səviyyədə olması və bu ölkələrin Əlcəzairdə yüksək təbliğatının göstərir. Ümid edirəm ki, Azərbaycan turizm sənayesinə böyük diqqət yetirərək yaxın gələcəkdə turist axınına qoşulacaqdır. Azərbaycanda turizm obyektlərinin sayı kifayət qədərdir.

– Əlcəzair Xalq Demokratik Respublikası müsəlman ölkələri arasında aparıcı mövqeyə malikdir. Cənab səfir, Yaxın Şərqdə, xüsusi ilə, Suriyada və Myanmada baş verənlərə rəsmi Əlcəzairin mövqeyi necədir?

– Əlcəzair Suriyanın müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü hər zaman müdafiə etdi. Suriyadakı vəziyyət bəzi ölkələrin yeni müstəmləkə siyasətinin yeni təzahürüdür. Suriya sülhdə böyüyən bir ölkə idi, ancaq bunu qəbul etmək istəməyən bəzi regional və Qərb gücləri Suriyanı xaosa sürükləmək istədilər. Ancaq xalq və Suriya hökuməti yekdilliklə ölkənin bölünməsini qəbul etmədi və heç vaxt da qəbul etməyəcəklər. Myanmardakı hadisələrlə əlaqədar deyə bilərəm ki, bu ölkənin hökuməti bütün vətəndaşları üçün bərabər bir siyasət qurmalı və Myanma vətəndaşlığını müsəlman əhaliyə də verməlidir.

–  Cənab səfir, diplomatik missiyanızı həyata keçirərkən iki ölkə arasında daha hansı sahələrdə inkişaf görmək istərdiniz?

– Əvvəlcə bildirmək istərdim ki, Azərbaycan tərəfdaşlarımızla birlikdə Əlcəzair ilə Bakı arasında birbaşa aviareyslərin açılması istiqamətində işləyirik. Hal-hazırda Əlcəzair-Tehran-Bakı və əks istiqamətdə uçuşlar aparmaq üçün danışıqlar aparılır. Tehranla razılıq əldə olunub. İkinci sektor əkinçilikdir və bu sahədə irəliləyişlər görmək istərdim. Şəxsən mən bu sahədə çox işlərin görülə biləcəyinə inanıram. Azərbaycan bazarlarını gəzəndə Əlcəzairdə olmayan məhsullar görürəm. Bu məhsulların ölkəmdə yetişdirilməsini istərdim.

Söhbətləşdi: Xəyalə Süleymanqızı
Ölkə.Az