\"Fuad Poladovla ölümündən bir həftə əvvəl danışanda mənə dedi ki...\"

“Ölkə.Az” tanınmış şəxslərlə silsilə müsahibələrini davam etdirir. Bu dəfə qonağımız filologiya elmləri doktoru, ədəbi tənqidçi, professor Nizaməddin Şəmsizadədir.

 

 

- Bu sualınız bir hadisəni yadıma saldı. Bir dəfə rektor olan zamanlarda Səməd Seyidovun yanına getmişdim. Soruşdum ki, Səməd müəllim məni tanıyırsız? Dedi ki, sizi tanımayan heç azərbaycanlı deyil (gülür). 

Öz şəxsiyyətini, ailəsini qoruyan, qürurunu heç nəyə təslim etməyən, heç kəsin qabağından qaçmayan, heç vaxt yalan danışmayan, xeyirxah, mərhəmətli bir insan.

 

 

- Yox, mən həddindən artıq səbrli insanam. Amma səbrli insanın qəzəbi dəhşətli olur. Belə insanlar nadir hallarda qəzəblənirlər. Mən xəstələndim, iki il ayağımı qorudum ki, kəsilməsin, mümkün olmadı. Bizim həkimlərimiz koronavirusa görə böyük fədakarlıq göstərirlər, onları tənqid kimi çıxmasın, ancaq bizim həkimlərimiz hədsiz dərəcədə cəsarətsizdir. Cəsarət də o sahəni yaxşı bilən mütəxəssisə verilir. Mən çox ağır vəziyyətdə idim. Mənə bir dostum - şərqşünas, yazıçı Fazil Güney bir yaxşı söz dedi. Dedi, Quranda bir yaxşı söz var, insanın ağrıları da özünə doğma olmalıdır. Mən hətta bu mövzuda “Ağrı” adında bir şeir yazdım. Mən ağrılarımı da sevirəm. Onlar mənimdir. Onlar kənardan gəlməyib ki, öz bədənimdən çıxır. Düzdür, bu, çətin məsələdir, bunlara dözmək üçün möhkəm iradə lazımdır. Mən ancaq iradəmə, Allahıma, ayağımı kəsən, müalicə edən həkimim Aydın Əliyevə bir də sağlam ürəyimə borclu olaraq dünyaya qayıtdım. Üç dəfə və hər dəfəsində 4 saat olmaqla komaya düşmüşəm. Gördüm ki, otağıma duman doldu, içərisindən məni aparmaq üçün varlıqlar gəlmişdi. Məndə özüm –özümü ayıltmaq bacarığı var, tez ayıldım. Sonra bu, yenidən təkrarlandı. Onda yoldaşıma dedim ki, məni aparmağa gəliblər. Hətta ayağım kəsilməmişdən əvvəl ailəmi çağırıb vəsiyyətimi də etdim. Sonra atamı gördüm, o, mənə dedi ki, hələ sənin vaxtın deyil, gəlmə. Bundan sonra duman çəkildi. Bu, gördüyüm həqiqət idi.

 

 

- Mən televiziyada “40-cı otaq” adlı veriliş aparırdım. Bir dəfə qonağım müəllimim, akademik Kamal Talıbzadəyə "sizin nə ixtiyarınız var idi ki, atanız böyük şair Abdulla Şaiqin əsərlərini ixtisarla çap etdirmisiniz?" sualını verdim. O, cavabında bildirdi ki, o zaman Sovet dönəmi idi, senzura var idi, buna məcbur olduq. O zaman mən sərt şəkildə "onda gərək heç çap etdirməzdiniz" deyə fikir bildirdim. Bizim nə atanın, nə oğulun, nə alimin, o ki, qala hansısa müğənninin  başa düşmədən klassik ədəbiyyatımızı təhrif etməyə heç bir ixtiyarımız yoxdur. Klassik necə yazıbsa, elə də qalmalıdır. Biz necə dahi Füzulinin sətirlərini dəyişə bilərik? 

 

 

- Bəli, mütləqdir. Televiziyada nəinki müğənnilərə, hətta göstərilən reklamlara belə müəyyən qadağalar tətbiq edilməlidir. Məsələn, romantik bir filmi kəsib, babasil əleyhinə dərmanı reklam edirlər. Bu natamamlıq haradan yaranır? Televiziya insanların zövqünü oxşamalıdır.

 

 

- Uşaqlıq illərim valideynlərimlə bağlıdır. Bizim nəsil Quba rayonunun İspik kəndindəndir. Çox böyük nəsil olub. Əslində ,İspik sözü düz yazılmayıb. Bu İspik qədim türk tayfası olan İskitlərdən gəlir. Mən İskit kəndində at ilində, oğlaq bürcü altında doğulmuşam. Buna görə də mən çalışmağı, işimin qiymətləndirilməsini sevirəm. Ən çox həyətimizi, camışlarımızı, təsərrüfatımızı xatırlayıram. Bir də anam göyərti əkirdi, evimizdə yeməyə heç nə olmayanda lavaş - çörəyin arasına bostandan kişniş, soğan dərib, qoyub ləzzətlə yeməyimi xatırlayıram. Məktəb evimizin yanında idi, böyük tənəffüs zamanı evimizə qaçırdım. Anam çaldığı nehrə yağından lavaşın arasına qoyub, üzərinə şəkər səpib dürmək düzəldirdi. Qapıda əlində dürmək məni gözləyirdi ki, mən tənəffüs zamanı tez evə qaçıb onu yeyim. Xatirələrimdə bu cür gözəl anları qoruyub saxlamışam.

 

 

- Yox, əsla. Uşaqlıq heç zaman bitmir. Mən atamı çox istəyirdim. Atam vəfat etdiyi zaman onu qəbirə qoyanda, onunla birgə gəncliyimi də basdırdım. 9 aydan sonra anam dünyasını dəyişdi. Uşaqlıq isə insanın qəlbində heç zaman bitmir. Dostoyevski deyirdi ki,  əgər böyük obraz yaratmaq istəyirsənsə, varlığında uşaqlığını qoruyub saxlayan bir insanı yarat. Mən varlığımda uşaqlığımı qoruyub saxlayıram.

 

 

- Bəli, var. Mən ədəbiyyatşünaslıqda ən gənc elmlər doktoru olmuşam. Hələ ki, bu rekordu təzələyən olmayıb. Universitetdə rəhmətlik müəllimim Qulu Xəlilov mənə deyirdi ki, sən elə yeriyirsən ki, elə bil mal bölüşdürməyə gedirsən (gülür). Mən hər zaman tələsirdim. Həyatda planlarım çox idi, qorxurdum ki, hansınısa reallaşdırmağa çatdıra bilmərəm.

 

 

- Əsla, əksinə həzz alırdım. Mən bizim məşhur uşaq yazıçısı Zahid Xəlilgilin qonşuluğunda kirayədə yaşayırdım. Zahid müəllim mənə deyirdi ki, sən gündüzdən axşama qədər yeyib-içirsən, bəs, bu yazıları nə zaman yazırsan? Mən hər zaman düşünə-düşünə yaşamışam. Mənim müəllimim, mərhum Yaşar Qarayevin qəbuluna gedəndə hər zaman əlində qələmi olurdu. Bir dəfə soruşdum ki, Yaşar müəllim,  bu qədər insanları qəbul edəndə yorulmursunuz? Mənə dedi ki, mən onlara qulaq asmıram ki, onlar danışanda mən yazacağım məqaləmi düşünürəm. İndi də 1 saat çox yatanda özümü cinayət işləmiş kimi hiss edirəm.

 

 

- Məni darıxdıran üç şey var: ağlayan uşaq, dayanmış saat, bir də çirkin qadın.

 

 

- Heç bir dövrdə təzə gələn nəsil, əvvəlki nəsli bəyənməyib. Bu, dialektikadır -Atalar və oğullar problemi. Bu, ədəbiyyatda da var. Mən 40 il ali məktəblərdə gənclərlə çalışmışam. Mən tələbələrimi çox sevmişəm, onlar da məni. Bu gün gənc nəslə çox böyük ümidlərim var, ancaq bir az gümansızam. İndiki gənclik bir az fərqlidir. Görürsən qapıda sənə rast gəlir, böyüyə yol verməkdənsə, heç nə düşünmədən basıb keçir. Bir şeyi heç sevmirəm. Bir gün gördüm bir cavan oğlan tələbə, gözəl bir xanımın yanında əyləşib, telefonla oynayır. Onu qaldırıb dedim ki, sən bu cür gözəlliyin qarşısında boş işlərlə məşğulsan. Çox heyif ki, indiki nəsildə gözəlliyi dərk etmək duyğusu yoxdur. Bu səbəbdən də hazırda gənclərdə ülvi sevgi yoxdur. Qalın-qalın kitabları oxuyub alim oldum, fəqət həyatın mənasını mənə eşq öyrətdi. Dünyada eşqdən gözəl şey yoxdur. Eşq Allahın insanlara bəxş etdiyi ən böyük nemətdir. Bir gözəl xanımın olsa, sənə heç bir dövlət lazım deyil, kol dibində daxmada da yaşamaq olar. Ancaq böyük sarayın içərisində sevmədiyin bir qadınla yaşamaq qeyri-mümkündür.

 

 

- Elə götürək Səməd Vurğunu. Onun öz oğlu Vaqif Səmədoğlu özü atasını tənqid edib. Ancaq buna heç kəsin ixtiyarı yoxdur. Belə şeylər həmişə olub, belə istedadsızlar gündəmdə qalmaq üçün bu üsuldan istifadə edirlər. Onları tənqid etmək nadanlıqdır. Məsələn, Füzulini də 1920-ci illərdə çox tənqid ediblər. Sonra istedadlı şairimiz Mikayıl Müşfiq belə bir şeir yazıb:

 

Yazalım,

Özümüzü öyməyəlim.

Füzuliyə dəyməyəlim,

Utanmazmı

Füzulini söyən?

Özü bir heç ikən... 

Mənim bu suala cavabım bax, budur. Qoy, özləri yaratdıqlarını ortaya qoysunlar.

 

 

- Müasir şairlərdən Ramiz Rövşəni, Vaqif Səmədoğlunu, Vaqif Bayatlını oxuyuram və çox bəyənirəm. Yazıçılardan Şərif Ağayarı çox bəyənirəm, koloritli yazıçıdır. Son vaxtlar oxuduğum Elçinin “Baş” romanıdır. Çox maraqlı romandır.

 

 

- Əslində, layiq olmayan tərif ən böyük tənqiddir. Məsələn, bizdə dolamaq deyirlər, bu da belə şeydir. Mən istədiyim adamı tənqid edirəm. Heç vaxt tənqiddən qorxmuram. 

 

 

- Mən özümü şair və ya yazıçı hesab etmirəm. O sahədə həvəskaram. Mən aliməm, ədəbiyyatşünas və tənqidçiyəm. Karl Marksın gözəl bir sözü var: Əgər sən şairsənsə, mən də tənqidçiyəm.

 

 

- Bu dəqiqə mən hər şeyi düşüncəmdə yazıram. Rəhmətlik Yaşar Qarayev bir dəfə mənə dedi ki, məqalə yazmaq istəyəndə əvvəlcə gözünü yum, əgər birinci və axırıncı cümləsini görürsənsə, onda yaz. Mən tələbəlik illərimdə, 11 il də ailəmlə birlikdə kirayədə yaşamışam. Ələkbər Salahzadənin gözəl bir şeiri var:  Dünya bir kirkirədi,. Kirədəyik, kirədə. Ömrümüzü veririk elə buna görə də. 

 

Biz elə bu dünyada özümüz də kirayənişinik. Romanın ideyası da buradan doğub. Sonra mən “Türkmənçay” adlı pyes yazmağa başladım, ancaq ona xəstəliyim mane oldu. Hətta onun iki şəklini yazmışam. Bir də “Caynaq” adlı povest var beynimdə. Həyat vəfa etsə, başladığım bu işləri bitirəcəyəm.

 

- Mənim həyat yoldaşım çox ağıllı qadındır və mənə də hər zaman inanıb. O zamanlar evimizə çox zənglər gəlirdi, ailədə narazılıq yaratmaq istəyirdilər. Bir dəfə xanımıma zəng gəlib. Telefonda ona “Bilirsiniz, professor restoranda hansı qadınla idi?” söyləyiblər. Mənim xanımım da hər zaman hazırcavab olub. O, dərhal telefondakı şəxsə “O qadına yaxşı-yaxşı baxdınız?” deyə sual verib. Telefondakı kişi isə “bəli” cavabını verib. Yoldaşım da həmin şəxsə “Dəqiq sizin xanımınız deyildi?” söyləyib. Ondan sonra bir daha bizim evimizə belə zənglər gəlmədi. 

 

 

- Birinci hörmət olmalıdır. Bir dəfə mən bu barədə demişdim ki, məhəbbət zaqsın qapısına qədər gəlir,oradan içəri girmir. Sonra ailə, qarşılıqlı hörmət olur. Hətta bu sözümə görə həyat yoldaşım məndən incimişdi (gülür).

 

 

- Fuadla mən yaxın dost olmuşam. Ölməmişdən bir həftə əvvəl telefonla danışdıq, mən özümdə o zamanlar ağır vəziyyətdə idim. Ona təsəlli verdim, dedim, darıxma, hər şey yaxşı olacaq. Fuad çox müdrik insan idi. Dedi, Nizaməddin bir az vəziyyət yaxşı deyil. 70 illik yubileyindən bir həftə əvvəl vəfat etdi. Mən onun haqqında “Səhnəmizin zadəganı” adlı məqalə yazdım. Fuad qeyri-adi, çətin insan idi. Mən belə iki insan tanımışam. Biri İlyas Əfəndiyev, biri isə Fuad Poladov. Bu insanlarla dost olmaq çox çətin məsələ idi. Fuad böyük pauza ustası idi. Dramaturgiyada hərəkətlə təsdiq olunmayan söz olmamalıdır. Fuad sözü olmayan dramada o yeri pauza ilə doldururdu. Onun səhnədə duruşu da maraqlı idi. Onun duruşunda da bir qürur vardı.

 

 

- "Səda" Tədris Teatrının direktoru rejissor Faiq Zöhrabov idi. Biz yaxın dost idik. Hərdən Faiq müəllimin otağında yığışıb, süfrə açıb, otururduq. Bir gün Faiq müəllim nədənsə darıxdı, başladı ağlamağa. Fuadın zəhmli bir baxışı vardı.  O, uzun-uzadı Faiqi süzdü. Birdən ona dedi ki, “Faiq, ürəyin necə istəyirsə, elə də yaşa”. Bu sözlər sanki Faiqi sakitləşdirdi.  Mən də həyatım boyu Fuadın o sözlərini yadda saxlayıb, onun məsləhəti ilə yaşamağa çalışmışam.

 

 

- Mən də sizə təşəkkür edirəm.