Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli demokratiyaya, yoxsa geosiyasi maraqlara bağlıdır?

Tarix üzrə fəlsəfə doktoru İbrahim Məmmədov Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı fikirlərini “Ölkə.Az”la bölüşüb.

Ermənistanda Paşinyanın hakimiyyətə gəlməsinin “demokratiyanın təntənəsi” ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Əvvəla, küçə zorakılığı ilə hakimiyyət dəyişikliyi “demokratiya” sayıla bilməz. Demokratiyaya görə hakimiyyət dəyişikliyinin yeganə ədalətli yolu seçkidir. Odur ki, Paşinyanın hakimiyyətə gəlmə üsulu Köçəryan və Sərkisyanın gəlişindən heç nə ilə fərqlənmir. 

Sadəcə Ermənistanın beynəlxalq sponsorları vətəndaş müharibəsinə imkan verməmək üçün hələ tarixdə görünməmiş dərəcədə nəzarət altında olan “psevdo deminqilab” ssenarisini tətbiq edərək hakimiyyəti dəyişdilər. Hər şeydən görünür ki, bu təbii deyil, saxta, necə deyərlər, “ütülü” bir inqilab, az qala saray çevrilişidir. 

Bəs “demək olar ki, saray çevrilişi”ndə məqsəd nədir: 
1. Bir neçə on illik ərzində toplanmış neqativi siyasi enerjini boşaltmaq və protest elektoratı sakitləşdirmək; 2. Guya Ermənistanda qərbyönümlü demokratların hakimiyyətə gəldiyi görüntüsü yaratmaqla qərbdən iqtisadi yardımların həcmini artırmaq; 3. Guya Ermənistanda demokratiyanın inkişafda olması görüntüsü yaradıb “psevdodemokratik Ermənistan”ı Azərbaycana nümunə göstərmək; 4. Dağlıq Qarabaqın Azərbaycanın tərkibinə qaytarılmasının qarşısında “saxta arqument” yaratmaq. Yəni guya ki, “demokratik ermənilər” “qeyri-demokratik azərbaycanlılar”la bir yerdə yaşaya bilməzlər. Bu Robert Koçaryanın “ermənilərlə azərbaycanlılar etnik kökləri baxımından bir yerdə yaşaya bilməzlər” kimi faşist nəzəriyyəsinin müasirləşdirilmiş variantından başqa bir şey deyil.

Ermənilər və sponsorları bu ideyanı 2005, 2006-cı illərdə də aktiv istifadə edirdilər. Guya Dağlıq Qarabağda “demokratik rejim” qurulubmuş və bu rejim Azərbaycanla uyğunlaşa bilməzmiş. İndi də Ermənistanda “demək olar ki, saray çevrilişi”ndən sonra sürətlə bütün səviyyələrdə “Ermənistan demokratiya müstəvisinə keçdi, Azərbaycansa qaldı”, “Azərbaycan Ermənistandan nümunə götürməlidir” tezisləri ilə təbliğat aparılır. Əgər 2005-2006-cı illərdə Ermənistan və Dağlıq Qarabağda demokratiyanın qurulduğu haqda iddialara inanmış olsaq, onda məntiqlə “Paşinyan inqilabı” anti-demokratiya inqilabı olmalı idi. Yaxud da belə çıxır ki, eyni bir rejimə lazım gəldiyində demokratiya, lazım gəldiyində də diktatura demək olurmuş. Halbuki, Paşinyan haqqında bizə bəlli olan yeganə fakt onun küçə təzyiqləri və zorla hakimiyyətə gəlməsidir. Bu yeganə fakt da demokratik deyil. Onda biz onun democrat olduğunu hansı arqumentə əsaslanaraq deyə bilərik? Bəlkə, nə zamansa anti Rusiya bəyanatlar verməsi demokratiya göstəricisidir? Əvvəla, axı demokratiyanın tərifində “kim Rusiyanın əleyhinədirsə, o demokratdır” isbatı yoxdur. İkincisi, əgər bu onun demokratikliyinin yeganə sübutudursa, o artıq bundan rəsmən imtina edib. Onda nəyə əsasən Ermənistanda demokratiya zəfər çalıb və ya “Ermənistan bir addım irəlidədir” demək mümkündür?
Məqsəd aydındır: Azərbaycan nə edirsə, etsin, bir geosiyasi təzyiq amili kimi Ermənistanın qiyməti qiymət verənlərin nəzərində yüksək olacaq. Bugünkü Türkiyəni demokratiya kimi qəbul etməyənlər Ermənistandakı 20-30 min nəfərin 3 günlük ciddi nəzarət altında olan küçə yürüşünü demokratiyanın bərqərar olması kimi təqdim etməyə çalışırlar. Helsinki Komissiyası az qala hər il Azərbaycanla bağlı dinləmə keçirdiyi halda 2012-ci ildən sonra Ermənistanla əlaqəli yalnız 2018-ci ildə Paşinyanın hakimiyyətə gəlməsi mövzusunu demokratiya təntənəsi olaraq müzakirəyə çıxardı. Bunun ardınca da azərbaycanlıları dəvət edib “Azərbaycan Ermənistandan nümunə götürməlidir” bəyanatını təkrar-təkrar səsləndirdilər. Bu təhlükəli strateji oyunların ideoloji hazırlığına bənzəyir. 

U.Çörçill yaxşı siyasətçi olmasını tarixi yaxşı bilməsi ilə izah edirdi. Marqaret Tetçer də siyasi mövqeyini əsaslandırmaq üçün tez-tez tarixə  istinad edərdi. Və deyim ki, hər ikisi dahi siyasətçilər olublar. 

Tarixə baxdıqda isə qəti deyə bilərik: Bu məsələdə demokratiya bəhanədir! Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinin demokratiya ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Bu münaqişənin əsası hələ 18-ci əsrdə qoyulmuş “erməni məsələsi”nin tərkib hissəsidir. Bu məsələ isə müxtəlif geosiyasi planların aparıcı komponentlərindəndir. Özü dı radikal komponenlərdən!

Məsələn, Rusiyanın ilk imperatoru Birinci Pyotr 1724-cü il noyabrın 10-da ermənilərin Xəzər sahili boyu – Dərbəndə, Bakıya, Salyana və Gilana köçürülməsi haqda fərman verəndə bunu sırf geosiyasi məqsədlərlə etmişdi. Məqsəd müsalman İranla Rusiya imperiyasının sərhədlərində xristian “bufer zona” yaratmaq idi və bu gizlədilmirdi. Bunun ki, demokratiya ilə əlaqəsi yoxdur. Sonralar 19-cu əsrdə İrəvan xanlığının süqutundan sonra da ermənilərin artıq “İrəvan quberniyası” adlanan ərazilərə köçürülməsi prosesi necə, demokratik erməniləri qeyri-demokratik türk və müsəlmanlkardan qorumaq məqsədi daşıyırdı, yoxsa İran və Osmanlıya qarşı geosiyasi termin olan “bufer zonası”nın güclənməsinə xidmət edirdi?

19-cu əsrin son sülsündə, əsmən “erməni məsələsi” olaraq bu problem Osmanlı imperiyasını dağıtmaq üçün meydana gələndə də demokratiya və insan haqları məsələsi olaraq deyil, yenə geosiyasi rəqibi sıradan çıxarmaq məqsədilə gündəliyə çıxmışdı.

1918-ci ildə Azərbaycan Cümhuriyyətinə təzyiq göstərərək İrəvan şəhərini Ermənistan dövlətinə paytaxt olaraq verilməsini tələb etmək də demokratiya ilə ilgili deyildi. Böyük dövlətlər Rusiya imperiyasının ərazisində erməni dövləti yaratmaq və bunu Osmanlıya və Türkiyəyə qarşı istifadə etmək kimi geosiyasi məqsəd güdürdülər.
1905-7 ci illərdə Şuşada, Gəncədə, Naxçıvanda, Bakıda, Qubada və s. yerlərdə ermənilərin müsəlmanları qırması da demokratiya ilə deyil, Qara və Xəzər dənizləri arasında türk və müsəlmanlarsız bufer dövlət yaratmaq idi. 
1923-cü ildə Dağlıq Qarabağın Azərbaycanın tərkibində ayırıb Ermənistana verilməsi məsləsinin də gündəliyə gəlməsinin demokratiya ilə bir bağlılığı yox idi. Əksinə, ermənilər onların bolşevizmə azərbaycanlılardan daha çox xidmət göstərdikləri üçün Qarabağa daha çox haqq etdikləri iddiasını irəli sürürdülər. O zaman “demokratiya” indiki kimi dəbdə deyildi. 

1945-53-cü illərdə azərbaycanlıları Ermənistandan qovub, paralel olaraq xaricdə yaşayan ermənilərin sovet Ermənistanına köçürülməsi dövlət proqramının həyata keçirilməsi də “konkret coğrafi ərazidə demoqrafik vəziyyəti ermənilərin xeyrinə dəyişmək” kimi geosiyasi məqsədlərdən irəli gəlirdi. 
Eləcə də 1988-ci ildə bütün azərbaycanlıların Ermənistandan qovulması ilə 1724-cü ildə Pyotrun başladığı iş 264 ildən sonra tam başa çatmış oldu. Bu demokratiya tarixidir, yoxsa azərbaycanlılara qarşı soyqırımı (konkret ərazidə konkret etnik qrupun kökünün kəsilməsi) tarixi? 

Bəs erməni dostlarının 1992-ci ildə (AXC hakimiyyəti zamanı) Konqresdən 907-ci düzəlişi keçirməsi necə demokratiyaya dəstək aksiyası idi, yoxsa SSRİ-nin dağıdılması üçün istifadə olunun “radikal komponent”in müdafiəsi? Bu o demək deyilmi ki, hansı əsr, neçənci il, hansı partiyanın hakimiyyəti olmasından asılı olmayaraq Ermənistanın qorunmas siyasəti dəyişmir. Bütün elementlər dəyişsədə Ermənistana münasibətin dəyişməz qalmasının sirri bilirsiniz nədir? Coğrafi faktor. Bütün elementlər zamanla dəyişsə də, coğrafi mövqe dəyişmir və dediyimiz dəyişməz siyasət də deməli, dəyişməz olan coğrafiya faktoruna bağlıdır. Məhz coğrafi mövqenin təsiri altında ermənilərə münasibət 264 ildir ki, sabit olaraq davam edir.

“Erməni məsələsi” adlanan bu fəlakətin mayası geosiyasi maraqlardan yoğrulub və 264 ildir ki, bu maraqlara xidmət edir. 18-19-cu əsrlərdə “xristian təəssübkeşliyi”, 20-ci əsrin əvvəllərində “bolşevizm ideyaları”, indi də ötən əsrin 90-cı illərindən başlayaraq “demokratik ideallar” donunda təzahür edir. Hədəflər isə 264 il əvvəlkidir.