Kriptiya-Spartada qanuni qətl

Spartada elm, incəsənət və sənətkarlıq inkişaf etmirdi. Torpağı ilotlar adlandırılan qullar becərirdi. Azad spartalı üçün bu məşğuliyyət biyabırçılıq sayılırdı. Əsl spartalının yeganə məşğuliyyəti müharibə idi.

Ölkə.Az bu gün Spartada mövcud olan Kriptiya barədə məlumat verəcək.

Yuxarıda da qeyd edildiyi kimi Spartada sənətkarlıq, incəsənət və elm inkişaf etmirdi. Hətta savadlı yeniyetməyə də müəyyən lazım olan elmlər tədris edilirdi. Hər bir spartalı döyüşçü kimi yetişirdi. Spartada oğlan uşaqları 7 yaşından xüsusi məktəbə-aqelaya göndərilirdi.

Burada uşaqlara kişilik dərsi, böyüklərə hörmət və mətanət öyrədilirdi. 12 yaşdan isə əsl hərb sənətinin sirləri öyrədilir, oğlanları bir döyüşçü kimi yetişdirirdilər. Yeniyetmə spartalılar qəddarlıq və insan öldürməyə hazırlanırdı. Yeni döyüşçülərin ilk qurbanları qullar, yəni ilotlar olurdu. Qullara hücum etmək Kriptiya adlandırılırdı. Qeyd etmək yerinə düşər ki, bu qətl qanuni əsaslara dayanırdı.

Spartanın yüksək məhkəmə hakimiyyəti Eforlar adlanırdı. Eforlar ilotlara qarşı müharibə elan edirdilər. Kiçik qılınclarla silahlanmış gənc döyüşçülər ilotların evlərinə hücum edir, sahələrdə işləyənləri qətlə yetirirdilər. Qurbanına səssiz-səmirsiz yaxınlaşmaq və onu qılıncın bir zərbəsi ilə o dünyaya göndərmək xüsusi bacarıq kimi qiymətləndirilirdi.

Spartada gənc döyüşçülər fiziki cəhətdən güclü və sağlam qulları öldürməyə həvəs göstərirdilər. Çünki məhz bu qullar Spartada üsyan qaldıra bilərdilər.
Amma qurbanlar həmişə qullar olmurdu. İlotlara silah gəzdirmək qadağan edilsə də, bəzən hücum edən döyüşçülər layiqli cavablarını alırdılar. Uğursuz hücum spartalının ölümü ilə də nəticələnirdi. Belə bir halda da qulun müqəddəratı spartalılar tərəfindən təyin edilirdi.

Döyüşçülər dostlarının həlak olduğu kəndə bir neçə dəstə göndərirdilər. Bu dəstələr isə, qətlin kim tərəfindən törədildiyini soruşmadan bütün kəndi doğrayıb keçirdilər. Kriptiya qanunun məqsədi təkcə döyüşçülərə qətl etmək ruhunu aşılamaq yox, həm də bu yolla ilotları qorxutmaq idi. Qullar daim qorxu altında yaşamalı idilər. Bəzən isə ilotlardan istifadə edərək gənc spartalılara insanlığı da öyrədirdilər. Məsələn ilotu sərxoş edib gənclərə aşılayırdılar ki, içkili insan heyvana bənzəyir.

Kriptiya vaxtı çox vaxt spartalılar alçaqlığa da əl atırdılar. Məsələn, yüzlərlə ilot bir dəfə ölümdən qurtulmaq üçün Poseydon məbədinə sığınmışdılar. Məbədə girən insan isə toxunulmaz hesab edilirdi. Spartalılar qullara söz verdilər ki, məbədi tərk etsələr, onlara toxunan olmayacaq. Spartalılara inanan ilotlar məbədi tərk etdilər. Nəticədə isə, bir nəfər də olsun sağ qalmadı. Kriptiya adəti Spartanın mövcud olduğu bütün tarix boyu təkrarlanıb. Yunanıstan Roma tərəfindən işğal edildikdən sonra bu adət tamamilə unuduldu.

Hikmət
Ölkə.Az