Mətn ölçüsü:
  • 100%

Mohenco-Daronun məhvi

Mohenco-Daro sindhi dilində «Ölülər şəhəri» deməkdir. Bu qədim şəhərin yerləşdiyi ərazi Pakistan dövləti yarandıqdan sonra onun payına düşüb və hazırda Karaçi şəhərindən 400 km şimaldadır. Əsrlərlə torpaq altında qalmış Mohenco-Daronun tapılması XX əsrin ən böyük arxeoloji kəşflərindən biri kimi qiymətləndirilir. Onun tapılması ilə bəşər tarixində ən qədim sivilizasiyalarından birinin mərkəzi – planlı gələcək şəhərlərin rüşeymini özündə saxlayan, şəhərsalma sənətinin ən qədim və kamil nümunəsi üzə çıxarılıb. Arxeoloqlar onun simasında müasir Manxettin daşlaşmış embrionunu görmüş, onu tunc dövrünün Manxettisi adlandırıblar.

“Ölkə.Az” bu gün qədim şəhər və aparılan arxeoloji qazıntılar haqqında məlumat verəcək.

Hind çayı vadisində qədim şəhər

1922-ci ildə Hind çayı vadisində arxeoloji qazıntılar aparılır. Qazıntıların məqsədi hind əfsanələrində adı çəkilən qədim şəhəri tapmaq idi. Şəhərin dəqiq yerləşmə yerini bildirən ipucu və məlumatlar yox idi. Amma alimlərin səyi və zəhməti nəticəsində bir bahar səhəri unikal tapıntı ilə qarşılaşırlar.

Arxeoloqlar böyük bir tikilinin otağını üzə çıxarırlar. Bu otaqda 13 nəfər diri-diri basdırılıbmış. Onların meyitləri qəribə bir formada düzülübmüş. Alimlər belə qənaətə gəlirlər ki, oturaraq bir-birini qucaqlayan insanlar ölümü gözləyirmişlər. Görünür bu insanları hansısa faciə məhv edib. Niyə məhz faciə? Bu suala bir az sonra cavab verməyə çalışaq.

Arxeoloqlar şəhərin qalıqlarını üzə çıxardıqca unikal bir sənət əsəri ilə üz-üzə qaldıqlarını anlayırlar. Şəhərin tikintisi eramızdan əvvəl II və III əsrə aiddir. Bu dövrdə insanların yaşayış məskənləri monumentallıq və unikallıq baxımından fərqli deyildi və sadə tikililərdən ibarət idi.  Amma arxeoloqların üzə çıxardığı Mohenco-Daro sadə tikililərdən ibarət şəhər kompleksi deyildi. Alimlər bu şəhəri “ölülər təpəsi” adlandırırlar. Şəhər kvadratşəkilli idi və çoxmərtəbəli evlərdən ibarət idi. Bəzi evlərin hündürlüyü müasir yeddi mərtəbəli evlərin hündürlüyünə bərabər idi. Şəhərin inşa edildiyi dövr üçün bu unikal tikinti strukturu sayılırdı. Alimləri başqa nə təəccübləndirdi? Şəhərdə kanalizasiya quyuları var idi.

Bu isə şəhərin sivilizasiyalı olduğu mənasına gəlir. Mohenco-Daroda administrativ binalar və ümumi istifadə üçün nəzərdə tutulmuş tualetlər də var idi.

Alimlər şəhər haqqında məlumat əldə etdikcə daha çox təəccüblənməyə başladılar. Belə bir şəhərin bir neçə min il əvvəl mövcudluğuna inanmaq çox çətin idi.

Alimlər şəhərin yerdənkənar sivilizasiyalarla əlaqəli olduğu barədə teoriyalar irəli sürməyə başladılar. Elm adamları nöqteyi-nəzərlərini bir neçə elmi düşərgəyə ayırdılar. Hər bir elm düşərgəsi məsələ ilə bağlı mövqeyinin üstündə durmağa çalışırdı. Amma bununla belə alimlər Mohenco-Daronun yerdənkənar sivilizasiyalarla əlaqəsinə dair heç bir sübut və maddi dəlil tapa bilmədilər.

Mohenco-Daronun məhvinin səbəbi

Şəhərin unikal tikililərindən başqa məhv səbəbi də alimlərin marağına səbəb olur. Qazıntılar zamanı sözün əsl mənasında bütün şəhərə səpilmiş yaşıl şüşə qırıntıları tapılır. Belə şüşə qırıntıları nüvə partlayışı baş verən ərazilərdə olur. Amma alimlər bir neçə min il əvvəl qədim bir şəhərin nüvə partlayışı nəticəsində məhv olması barədə teoriyanı qəbul etməkdən imtina edirlər.

Alimlər daha məntiqli bir səbəb axtarmağa başladılar. Şəhərdə nə baş vermişdi? Amma nüvə partlayışı versiyasının lehinə bir fakt da var idi. 100 kilometrlik radiusda demək olar ki, bütün binalar və canlılar yanmışdı. Bu bütün şəhəri birdən ağuşuna alan yanğın ola bilməzdi. Çünki insanlar oturub ölümü gözləyiblər. Eyni zamanda yanğına aid kül və qalıqlar da alimlər tərəfindən aşkar edilmir.

Alimlər şəhərin məhv olma səbəbini izah edə bilmirdilər və Mohenco-Daronun mövcud olduğu dövrdə nüvə silahının olmasına inanmaq istəmirdilər. Bu zaman alimlər qədim hind əlyazmalarını öyrənməyə başladılar. Qədim əlyazmaların birində Tanrıların savaşı təsvir edilir. Bu əfsanəyə əsasən Tanrılar alovlu arabalarda səmadan yerə enirlər və böyük savaş başlayır. Bir-birinin ardınca havada partlayışlar baş verir. Uzun müharibələrdən sonra Yerdə bir partlayış səsi eşidilir və hamı məhv olur.

“Şəhərin üzərində alov sütunları ucalır. Alovun nəhəng çətiri bütün şəhərin üstünü tutdu”-bu təsvir müasir nüvə partlayışlarının təsviri ilə eynidir. Bu hind əfsanəsindən yola çıxan alimlər belə bir nəticəyə gəlirlər: “Səmadan Yerə enən hansısa yerdənkənar sivilizasiyaya məxsus məxluqlar Mohenco-Daronu məhv ediblər”. Amma niyə? İnkişaf etmiş sivilizasiyaya məxsu minlərlə əhalisi olan şəhər kimə mane olurdu?
Görünür alimlər qərar verməkdə tələsmişdilər. Ötən əsrin sonlarında nüvə silahı tamamilə öyərnilir. Tədqiqatdan sonra nüvə silahı barədə rəsmi-elmi bəyanat verilir. Bəyanata əsasən Mohenco-Darodakı kimi böyük radiusa malik nüvə partlayışı zamanı partlayışın mərkəzində kifayət qədər böyük dağıntılar olmalıdır. Amma şəhərdə belə dağıntılara rast gəlinməyib. Partlayışa aid olan heç bir çalaya rast gəlinmədi. Partlayışın episentrində də böyük dağıntılar da yox idi.

Bu zaman alimlər dastanı yenidən tədqiq etməyə başladılar. Bu dəfə daha unikal təsvir ilə rastlaşırlar. Bu təsvirdə böyük partlayış radiusuna malik “qara şimşək”dən söhbət açılır. Bu şarşəkilli şimşək və adi tufan şimşəyi deyildi. Bu atmosferin yuxarı qatlarında yaranan və Yer üzərində uzun müddət çaxan şimşək idi. Çox vaxt bu şimşək Yer səthinə enmir. Amma görünür ki, Mohenco-Daronun məhvi təbiətin bir neçə saniyə ərzində böyük bir sivilizasiyanı məhv etdiyi unikal hadisədir.

Alimlər göstərir ki, qara şimşəyin böyük partlayış dalğası radiusu və böyük gücü var. Eyni zamanda partlayışın mərkəzində hər şeyi bünövrəsinə qədər məhv etmir. Belə bir partlayış Mohenco-Daronun dağılması üçün xarakterikdir.

Beləliklə qədim şəhərin təbii fəlakət nəticəsində məhv olması barədə teoriya əsas kimi qəbul edildi. Alimlər bu məsələ ilə məşğul olmağa son qoydular. Amma bu faktı qeyd etmək yerinə düşər ki, Mohenco-Daro yer üzündən silinən yeganə qədim sivilizasiya deyil.

Atlantların sivilizasiyasını xatırlamaq kifayət edər. Qədim Atlantida sulara qərq olub. Bu qitənin məhv olması çoxsaylı elmi kəşflərin də məhv olması deməkdir. Halbuki bəşəriyyət indi də bu elmi kəşflərə ehtiyac duyur. Alimlər iddia edirlər ki, planetimizdə ard-arda sivilizasiyalar peyda olub. Amma bu sivilizasiyalar təbii fəlakət nəticəsində məhv olublar.

Bu fakt bir daha bəşəriyyətə təbiət qarşısında gücsüz olduğunu xatırladır. Təbiətə qarşı heç kəs və heç bir qüvvə mübarizə apara bilməz. Günümüzdə də sunami, subasma və tornadolar insan ölümünə səbəb olur. Mohenco-Daro isə böyük bir şəhər idi və əhalisi ilə birlikdə yer üzündən silindi.

İndi isə başqa versiyaya nəzər salaq. Qeyd edim ki, yuxarıdakı versiya təbii fəlakətlə bağlıdır. Mohenco-Daronun yer üzündən silinməsi bir çox alim tərəfindən nüvə müharibəsinin nəticəsi kimi bilinir.Bu yer Mohenco-Daro adlandırılır. Bu isə yerli dildə ölülər təpəsi mənasını verir. Alimlərin fikrinə görə, şəhər eramızdan əvvəl 2600-cü ildə salınıb və 900 il fəaliyyət göstərib. İddialara görə, şəhər çiçəklənmə dövründə Hindistanın sivilizasiya mərkəzi və Cənubi Asiyanın ən inkişaf etmiş şəhərlərindən biri sayılırdı. Şəhərin 50-80 min arası əhalisi olub.

Bu ərazidə qazıntı işləri 1980-ci illərə qədər aparılıb. Duzlu yeraltı sular əraziyə dolaraq bişmiş kərpicdən tikilmiş binaları uçurub. Bu zaman isə UNESCO-nun qərarı ilə qazıntılar dayandırılıb. Hələlik, şəhərin onda birində qazıntı işləri aparılıb.

Qədim dünyanın şəhəri

Görəsən, 4 min il əvvəl Mohenco-Daro necə bir şəhər olub? Eyni tipli evlər bir xətt üzrə tikilib. Həyətin mərkəzində tikilən evin 4-6 otağı, mətbəx və dəstəmaz otağı olub. Bəzi yerlərdə qalmış pilləkənlər ikimərtəbəli evlərin də tikildiyindən xəbər verir. Əsas küçələr çox enli olub. Küçənin biri şimaldan cənuba, digəri isə qərbdən şərqə doğru uzanırmış. Küçələrdə salınmış arxlar vasitəsilə evlərə su ötürülürmüş. Su üçün quyular da nəzərdə tutulubmuş. Hər bir ev kanalizasiya sisteminə qoşulubmuş. Bişirilmiş kərpicdən hazırlanmış kanalizasiya trubaları yeraltı ilə evlərin çirkab suyunu şəhərdən kənara axıdırmış. Arxeoloqlar burada qazıntı zamanı tualet tapıblar. Bir çox tikili arasında buğda anbarı, ümumi dəstəmaz ritualı üçün nəzərdə tutulmuş 83 kvadrat metrlik hovuz, subasmadan şəhər sakinlərini qoruyan bunker daha çox diqqət cəlb edir. Daşüstü yazıları oxumaq hələki mümkün olmayıb.

Fəlakət

Bu şəhər və sakinlərinin başına nə iş gəlib? Deyəsən, Mohenco-Daro bir an içində məhv olub. Bunu sübut edən bəzi faktlar var. Evlərin birindən 13 böyük insan və bir uşaq skeleti tapılıb. İnsanlar qarət olunmayıb, öldürülməyib. Onlar ölümdən öncə yerdə oturaraq kasadan nə isə yeyiblər. Digərləri isə sadəcə küçə ilə hərəkət edirmişlər. Ölüm onları qəfil yaxalayıb. Bu hardasa Pompeydəki insanların ölümünü xatırladır.

Arxeoloqlar bir neçə versiya irəli sürüblər. Versiyaların birinə görə, şəhər qəflətən düşmənlər tərəfindən tutulub və yandırılıb. Amma qazıntılar zamanı heç bir silah və döyüş əlaməti tapılmayıb. Alimlər kifayət qədər insan skeleti tapıblar. Amma onlardan heç biri savaş zamanı ölməyib. Digər tərəfdən isə belə böyük şəhər üçün bu qədər skelet və insan sümüyü az sayılır. O zaman belə bir təsəvvür yaranır ki, Mohenco-Daro sakinlərinin bir çoxu fəlakətə qədər şəhəri tərk edə bilib. Bu necə ola bilərdi? Kifayət qədər müəmmalı mövzudur.

Çinli arxeoloq Ceremi Sen Mohenco-Daro barədə bu sözləri deyib: "Mən qazıntılarda dörd il işləmişəm. Bura gəlməzdən əvvəl eşitdiyim ən əsas versiyaya görə, şəhər eramızdan əvvəl 1528-ci ildə naməlum qüvvə tərəfindən partlayış nəticəsində məhv edilib. Bir çox yerdə biz çoxlu skeletlərə rast gəldik. Şəhərin məhvi zamanı insanlar xəbərsiz olublar və bu hadisə bir an içində baş verib. Qalıqların analizi zamanı çox müəmmalı bir məqam ortaya çıxıb. Mohenco-Daronun minlərlə sakini radiasiya səviyyəsinin qəfil yüksəlməsi nəticəsində ölüb. Evlərin divarı ərimişdi və dağıntılar arasında yaşıl şüşə qatları var idi. Məhz Nevada səhrasındakı poliqonda nüvə sınaqlarından sonra qumun əriməsi zamanı belə şüşə qırıntıları və qatları üzə çıxırdı. Meyitlərin düzülüşü, dağıntılar isə 1945-ci il Xirosima və Naqasaki faciəsini xatırladırdı. Mən və ekspedisiyanın digər üzvləri belə bir nəticəyə gəldik ki, Mohenco-Daro Dünya tarixində nüvə bombardmanına məruz qalan ilk şəhərdir".

Buna uyğun versiyanı ingiltərəli arxeoloq D.De-Venport və italiyalı araşdırmaçı E.Vinçenti də irəli sürüb. İnd çayı sahillərindən gətirilmiş nümunələrin analizi zamanı qrunt və kərpicin 1400-1500 dərəcə istilikdə əridiyi məlum olub. Belə bir temperatur eradan əvvəl ancaq dəmirçi körüyündə alına bilərdi. Bəs, belə bir böyük ərazidə necə alınıb?

Dini kitablar bu barədə nə deyir?

Deməli, bu, nüvə partlayışı olub. Amma bu, 4 min il əvvəl ola bilərdimi? Gəlin, tələsməyək. Qədim Hind dastanı Mahabharataya müraciət edək: "Allahların sirli silahı paşupatini istifadə edəndə bu hadisələr baş verir: yer ayağımızın altından qaçdı, ağaclar sovruldu. Çaylar coşdu, böyük dənizlər təlatümə gəldi, dağlar cadarlandı, külək qopdu. Alov soldu, günəşin şüaları söndü...

Günəşdən min dəfə parlaq olan ağ alovlu tüstü havaya sovruldu və şəhəri tam olaraq yandırdı. Su qaynadı. Minlərlə at və araba yandı. Məhv olmuş insanların meyitləri istidən tanınmaz hala düşdü. Sürətli və güclü viman (uçan aparat) ilə uçub gələn Qurka (Tanrılar) üç şəhərə qarşı Kainatın gücü ilə doldurulmuş bir silah göndərdi. Alovun və tüstünün bərq vuran sütunları on min günəş kimi parıldadı. Həlak olmuş insanları tanımaq olmurdu. Sağ qalanlar isə çox yaşamadılar. Onların saçı, dişi və dırnaqları tökülürdü.

Günəş səmada yerini dəyişdi. Yer titrədi. Silahın gücü torpağa təsir etdi. Fillər alovdan yanaraq müxtəlif istiqamətlərə qaçmağa başladılar. Bütün canlılar məhv olaraq torpağa sərildilər. Hər yerdə alov dilimləri ətrafı yandırdı".

Bu qədim hind mətnini oxuduqdan sonra anlamaq mümkündür ki, bütün baş verən hadisələr bizə yazılı formada gəlib çatıb. Sadəcə, bunları araşdırmaq, üzə çıxarmaq, faktları tutuşdurmaq lazımdır. Bu tip mətnlərin bir çoxunu 19-cu əsrin sonu, 20-ci əsrin əvvəlinə qədər tərcüməçi və alimlər, sadəcə, nağıl sayırdılar. Çünki nüvə başlıqlı raketlər hələ icad olunmamışdı...

Şəhər əvəzinə səhralıq

Mohenco-Daroda üzərində müxtəlif heyvan və quş (meymun, tutuquşu, pələng, kərgədan) təsviri olan fraqmentlər tapılıb. Yəqin ki, bu dövrdə Hindistan ərazisi başdan-ayağa cəngəllik olub. İndi bura səhralıqdır. Qədim və möhtəşəm Babilistan və Şumer də qumların altına qərq olub. Qədim şəhər dağıntıları Misir və Monqolustan səhralarında da var. Alimlər Amerika qitəsində də qədim yaşayış məskənləri tapırlar. Amma bu ərazilər indi insan yaşayışı üçün uyğun deyil. Qədim Çin mənbələrinə görə, Qobi səhrasında da çox yüksək inkişaf etmiş dövlət olub. Qədim tikililərə, hətta Böyük Səhrada da rast gəlmək mümkündür.

Bu səbəbdən belə bir sual ortaya çıxır: nə vaxtsa yüksək inkişaf etmiş şəhərlər niyə cansız səhralara çevrilib? Təbiət, iqlim dəyişikliyi olub? Tutaq ki, belədir. Bəs, niyə bu hadisə zamanı qum əriyib? Qobi səhrasının Çin ərazisində, Lobnor gölü rayonunda, Böyük Səhrada, Nyu-Meksika səhrası kimi ərazilərdə ərimiş qum qalıntıları tapılıb. Qumun əriyib şüşəyə çevrilməsi üçün lazım olan temperatur Yer Kürəsində təbii üsulla yarana bilməz. Amma 4 min il əvvəl insanların nüvə silahına sahib olması fikri də yürüdülə bilməz. Deməli, bu silah Tanrılar tərəfindən, digər bir ifadə ilə yad planetlilər, uzaq kosmosun qəddar qonaqları tərəfindən istifadə edilib...

Hikmət
Ölkə.Az