Neftin "qara xəbəri", devalvasiya və qlobal iqtisadi böhran

2015-ci il dekabr ayının 21-də, bayram təlaşı içərisində olan xalq başqa bir xəbərlə şoka düşdü.

Son dəfə bu ilin fevral ayının 21-də baş vermiş milli valyutamız manatın kəskin devalvasiyası yenə eyni vaxtda, yəni ayın 21-də, həm də həftənin eyni günündə, bazar ertəsi iqtisadiyyatı vurdu.

Bu dəfə manat dollar və avroya nisbətdə birdən-birə 50% aşağı düşdü. Yaxınlaşan Yeni il bayramı millətin yadından çıxdı. Bahalaşma olacağından qorxan əhali özünü dükan-bazara vuraraq rəfləri süpürməyə başladı. İlk olaraq tütün və digər idxal mallarının satışdan yığışdırılması prosesi başladı. Bir gün satışda olmayan tütün məhsulları ikinci gün yeni qiymətlərlə, yəni 50-60% baha olaraq vitrinlərə düzüldü. Arxasınca digər ərzaq məhsulları bahalaşmağa başladı.

Əslində birinci devalvasiyanın şokunu təzəcə unutmağa çalışan əhalinin məlumatlı hissəsi son 10 ayda Azərbaycanın əsas ixrac məhsulu olan "qara qızıl"ın dünya bazarlarındakı qiymətlərindən xəbərdar idi. Neftin maya dəyəri səviyyəsinə düşməsi artıq onsuz da azalan valyuta rezervlərinə ölkənin xarici valyutaya olan ehtiyacını qarşılamaq imkanı vermirdi. Tələbatının böyük bir hissəsini idxalın hesabına ödəyən ölkənin daxili bazarındakı bolluq və qiymətlərin sabit qalması yalnız hökumətin yürütdüyü maliyyə-kredit siyasətinin nəticəsində mümkündür.

Sənayenin zəif olması, ölkəyə xarici valyutanın yalnız xam neft ixracatından gəlməsi aradan keçən dövr ərzində Azərbaycan büdcəsini neftdən asılı vəziyyətə saldı. Sonda qiymətləri birdən-birə düşməyə başlayan neft büdcədə böyük "qara dəliklər" açmağa başladı. Rusiyanın Krım və Donbasdakı hərbi avantürasından sonra isə qlobal müstəvidə toqquşma başladı və hətta bir neçə dəfə az qala Üçüncü Dünya Müharibəsinə gətirib çıxaracaqdı.

Azərbaycanda baş verən iqtisadi kataklizmlərə isə hərə öz düşüncə çərçivəsindən və baxış bucağından yanaşdı. Hətta məsələ ilə bağlı rəsmilər arasında belə xırda fikir ayrılıqları yarandı. Hadisəyə müxtəlif şərhlər verildi, analizlər və təhlillər yazıldı. Bununla bağlı cəmiyyətdə yaranmış suallara prezident son nöqtəni qoydu. Bu gün 2015-ci ilin idman yekunlarına həsr olunan mərasimdəki çıxışında prezident İlham Əliyev bildirib ki, dünyada siyasi və iqtisadi gərginliyin davam etməsinə baxmayaraq Azərbaycan inkişaf edir. Lakin neftin qiymətinin aşağı düməsi Azərbaycanın gəlirlərinin, büdcə xərclərinin azalmasına, milli valyutanın məzənnəsinə təsir edib.

Prezident daha sonra bu qlobal iqtisadiyyatı vuran böhrandan danışıb. O, bildirib ki, neftin dünya bazarlarında qiymətinin kəskin azalması həm də geosiyasi amillərlə sıx bağlıdır.

"Gözləyirdik ki, neftin qiymətləri sabitləşsin. 50 dollar səviyyəsində sabitləşəndə artıq biz bir qədər rahatlandıq ki, devalvasiyaya ehtiyac qalmayacaq. Ancaq hazırda neftin qiyməti 36 dollara düşüb. ABŞ-da dollarla bağlı qəbul edilən son qərar da neftin qiymətinin düşməsinə xidmət edir. Digər geosiyasi amillər də var. Mən şəxsən hesab edirəm ki, neftin qiymətinin kəskin şəkildə düşməsinin təbii iqtisadi əsasları yoxdur. Düzdür, dünya iqtisadiyyatı bir qədər tənəzzülə uğrayır, templər bir qədər aşağı düşüb. Amma bu dərəcədə yox ki, neftin qiyməti birdən-birə il ərzində üç dəfə aşağı düşsün. Şəxsən hesab edirəm ki, bu, düşünülmüş siyasətdir. Bu siyasətin məqsədi də heç kim üçün sirr deyil. Sadəcə olaraq Azərbaycan bu vəziyyətdən nahaq əziyyət çəkir", deya prezident İlham Əliyev mərasimdəki çıxışında deyib.

Prezidentin sözlərindən də belə nəticə çıxarmaq olur ki, böyük dövlətlərin arasındakı geosiyasi qarşıdurma, bu qarşıdurmaya aidiyyatı olmayan, dinc və sülhsevər, Azərbaycan kimi ölkələrin inkişafına mane olur, dünyanı böhrana sürükləyir, lokal müharibə ocaqlarının yaranmasına gətirib çıxarır. Devalvasiya, qiymət artımı kimi neqativ halların aradan qaldırılması üçün zaman tələb olunur. Buna görə də uzun illərdir böhran görməyən bir toplum üçün qəflətən bu olub-keçənləri həzm etmək o qədər də asan deyil. Sadəcə devalvasiya nəticəsində ölkədə idxal malların qiymətlərinin kəskin qalxması daxili istehsalçılarımız, iş adamlarımız tərəfindən düzgün qiymətləndirilməlidir və onlar əhalini ərzaq və digər yüngül sənaye məhsulları ilə təmin edərək öz yerlərini daxili bazarda möhkəmləndirməlidirlər. İqtisadi kataklizmin gətirdiyi bu depressiyanın tam keçməsi və gələcəkdə idxal məhsuldan can qurtararaq ölkəmizin ərzaq təhlükəsizliyini tam təmin etmək üçün öz sahibkarlarımız bu münbit şəraitdən və imkandan mütləq yararlanmalıdırlar.

Qanunsuz yoxlamaların qadağan olduğu, sahibkar və iş adamlarının bir çox vergidən azad edilmələri artıq hərəkətə keçmək, daxili istehsalı qaldıraraq xarici rəqibləri bazardan çıxarmaq üçün ən gözəl şansdır. Bu gün gəlirlərinin böyük bir hissəsi manatın devalvasiyası ilə birlikdə külə dönmüş vətəndaşımızın da yeganə ümid yeri onu cibinə uyğun olan ərzaq məhsulu ilə təmin edə biləcək azərbaycanlı iş adamı, sahibkarıdır.

Məsul redaktordan
Ölkə.az