Qara Qarayevin sevimlisi, dərzi olmaq istəyən əfsanə

1938-ci ilin 10 yanvar tarixində Hacıqabul şəhərində anadan olub. Özündən böyük bacısı, kiçik qardaşı var. Atası İmadətdin İbrahimov (1903-1954) o zaman Azərbaycanın dəmiryolu sahəsində yüksək vəzifə sahibiydi.

Anası Sonaxanım İbrahimova isə bir nömrəli xəstəxanada baş mama-ginekoloq işləyirdi. Bəlkə elə buna görə Hacıqabul camaatı Elza xanımı hacıqabullu kimi qəbul edir. Yəqin ki, söhbətin əfsanəvi bəstəkar Elza İbrahimovadan getdiyini anladınız. Yeri gəlmişkən, qəhrəmanımız üç yaşına qədər məhz bu şəhərdə yaşayıb.

Hələ uşaq yaşlarından musiqiyə böyük marağı vardı. Bakıdakı 8 saylı musiqi məktəbini, ardınca isə Asəf Zeynallı adına orta ixtisas musiqi məktəbinin bəstəkarlıq sinfini bitirmişdi. Ziyalı və təminatlı ailənin uşağı olduğundan, elə də böyük sıxıntıları olmurdu qəhrəmanımın. Heç bu, onun davranışlarına da yansımırdı, sadəydi, təvazökardı. Hətta o dövrkü fotolarına nəzər salanda da bunu aydın şəkildə sezmək olur. Məsələn, qızların əksəriyyətinin maraq göstərdiyi zinət əşyalarından, qır-qızıldan uzaq idi, sevmirdi. Əvəzində, necə deyərlər, Allah ona qızıl kimi ürək bəxş etmişdi. Ancaq bu təminat müəyyən bir yaşa qədər idi və atasını erkən-16 yaşında itirmişdi. Yeniyetmə Elza anasının dəstəyi ilə ali təhsil də alır. 

Amma imtahan verdiyi ilk ildə ixtisas fənlərindən əla qiymətlər alsa da, başqa bir fəndən "kəsilir". İkinci il imtahan vermək istəmir, hətta anasına dərzi olmaq qərarı verdiyini söyləyir. Ancaq Sona xanım qızını bu fikirdən daşındıra bilir və hətta zarafatla ona "Mən sənə çit paltar tikdirəcəm" deyir. Beləliklə, gələcəyin böyük bəstəkarını yola gətirmək mümkün olur.

O, imtahan verir və məşhur bəstəkar, professor Cövdət Hacıyevin sinfinə düşür. Burada bəstəkar-dramaturq Ruhəngiz Qasımovayla tanış olur və bu tanışlıq sonradan yaxın rəfiqəliyə çevrilir. Ancaq Ruhəngiz Qasımovayla Elza İbrahimovanın tələbə yoldaşı olmağı cəmi 2-3 ay çəkir. Belə ki, Sona xanım israrla qızının daha bir məşhur bəstəkar - Qara Qarayevin sinfində oxumasını istəyir. Səbəb də bu olur ki, həmin illərdə Qara Qarayevin "Yeddi gözəl" baleti çox məşhur idi və Sona xanım məhz bu əsərdən xoşlanırdı. Hətta qızını Qarayevin sinfinə keçirdiyinə görə Cövdət Hacıyevdən üzrxahlıq da edir. 

Elza İbrahimova elə ilk aylardaca Qara Qarayevin diqqətini özünə çəkməyi bacarır. Hətta İbrahimovanın 19 yaşı olanda dahi bəstəkar onun haqqında belə bir fikir səsləndirmişdi:

"Elza İbrahimova Azərbaycanın və Dağıstanın ən parlaq və özünəməxsus bəstəkarlarındandır".

Yeri gəlmişkən, Elza İbrahimova haqda məşhur sənətkarların fikirlərini bu fotodan oxuya bilərsiniz.

Təsəvvür edirsinizmi, Qara Qarayevin gənc bir xanım haqda bu sözləri deməsi üçün hansı istedadın sahibi olmaq lazım idi. Yeri gəlmişkən, Elza İbrahimova bəstəkarlıqla yanaşı, həm də mahir pianoçu idi. Maraqlı məqamlardan biri də odur ki, sonradan mahnı janrında böyük uğurlar qazanacaq qəhrəmanımız Qarayevin sinfində təhsil aldığı beş il müddətində bir mahnı belə yazmamışdı və simfonik musiqiylə məşğul idi. 

Sənətkar ilk mahnısını 31 yaşında Məmməd Rahimin "Yalan ha deyil" şeirinə bəstələyir. Əsərin ilk ifaçısı isə Şövkət Ələkbərova olur.  İbrahimovanın yaradıcılığı təkcə estrada janrı ilə məhdudlaşmır. O,  diplom işi üçün yazdığı fortepiano və orkestr üçün üçhissəli konsert, "Afət", "Şeyx Şamil" və "Yanan laylalar" operalarının, həmçinin Azərbaycanda neft sənayesinin 130 illiyi münasibəti ilə neftçilərə həsr olunmuş himnin də müəllifidir.

Yeri gəlmişkən, yazının davamında İbrahimovanın "Yanan laylalar"ının Akademik Opera və Balet Teatrının səhnəsinə niyə yol tapa bilmədiyi haqda biləcəksiniz.

Elza xanımın rəfiqəlik, dostluq etdiyi insanların sayı elə də çox olmayıb. Ömrünün son günlərinə qədər yalnız Flora Kərimova və Ruhəngiz Qasımovayla rəfiqəlik edib. Bu arada qeyd edək ki, onun mahnı janrında yazdıqlarının böyük əksəriyyətinin ilk ifaçısı da Kərimova olub. Hətta qardaşı Çingiz İbrahimovun sözlərinə görə, bu, 90-95 faiz təşkil edir. 

Sənətkarın ailə həyatı təəssüf ki, yaradıcılığı qədər parlaq olmayıb. O, 24 yaşında Dövlət Neft Akademiyasının professoru (aralarında xeyli yaş fərqi olub) Adil Ələkbərovla ailə qurur. Bir il sonra cütlüyün Zəhra adlı qız övladları dünyaya gəlir. Ancaq uşağın bir yaşı tamam olmamış qəhrəmanım ər evini tərk edir.

Qardaşı Çingiz İbrahimovun dediklərindən:

"Dünyasını dəyişmiş insan haqda pis söz deməzlər. Amma o bacıma qarşı kişiyə yaraşmayan hərəkət etmişdi. Bu haqda geniş danışmağa gərək yoxdur. Heç vaxt heç bir mətbuat orqanında bu barədə danışmamışıq. Sadəcə, onu deyə bilərəm ki, ailə həyatı çox qısa çəkdi".

Ən pisi isə Adil Ələkbərov qızı Zəhranı görməkdən də imtina edir. 

Yazının əvvəlində qeyd etdiyim kimi, Elza İbrahimova xaraktercə mülayim, bir az da özünə qapalı insan idi. Hətta demək olar ki, nadir insanlarla ünsiyyət qururdu. Özünü tamamilə musiqiyə həsr etmiş nadir istedad sahibi bəlkə elə buna görə ikinci dəfə ailə həyatı qurmamışdı. 

Ancaq bu qədər mülayimliyinə rəğmən, onu istəməyənlər də var idi. Məsələn, sənətkarın "Yanan laylalar"ı Akademik Opera və Balet Teatrının direktoru olmuş mərhum Azər Rzayevin istəyinə və imzasına rəğmən, bu teatrda səhnəyə qoyulmadı. Təsəvvür edirsinizmi, hər dəfə onunla müqavilə bağlamaq məqamı gələndə, bir "qara əl" bu prosesi əngəlləyirdi. Çox güman ki, bunu istəməyən onun simfonik janrda da böyük uğurlar qazanmasını həzm etmək istəməyən, həzm edə bilməyən biriydi. 

O, həm də gözütox insan idi. Danışırmış ki, konservatoriyada oxuduğu illərdə dəfələrlə yerdə pul görüb, ancaq heç zaman ona əl uzatmayıb. 

Bəlkə elə buna görə ömrünün son üç ilini depressiyada keçirdi Elza İbrahimova. Qardaşı deyir ki, həmin illərdə heç kimi görmək istəmirdi, hər kəsdən qaçırdı:

"Depressiya çox ağır şeydir. Allah heç kimə göstərməsin. Təsəvvür edin ki, ömrünün son bir ayını hətta yemək və sudan da imtina etdi. Nə qədər təkid edirdiksə, xeyri olmurdu, istəmirdi. Onu incitmişdilər, xətrinə dəymişdilər. Onu içdən musiqi, çöldən ədalətsizliklər, haqsızlıqlar müşayiət edirdi. Ona görə də əsərlərində sanki bir üsyan var. Allaha çox inanırdı".

Elza İbrahimovanın ən çox iş birliyi qurduğu şair isə Ramiz Heydər olub. Belə ki, İbrahimova şairlə 300-ə yaxın mahnı işləyib.

Tanınmış şair Vahid Əzizin də yaradıcılıq taleyində Elza İbrahimovanın böyük rolu olub. Belə ki, Politexnik İnstitutunun üçüncü kurs tələbəsi olan gənc şair hazırda Kanadada yaşayan əməkdar incəsənət xadimi Adil Bəbirovun vasitəsiylə şeirini Elza İbrahimovaya göndərir. Bəbirov şeiri bəstəkara təqdim edir və bir müddət sonra hazırda çox məşhur olan, son dəfə xalq artisti Fidan Hacıyevanın oxuduğu "Mehribanım" mahnısı yaranır.

Tanıyanlar deyirlər ki, İbrahimova heç vaxt şöhrət həvəskarı, düşkünü olmayıb. Hətta həmişə deyərmiş ki, heç vaxt şöhrətin arxasınca qaçmamışam, şöhrət mənim arxamca qaçsın. Sənətkarın aforizmə çevrilmiş başqa bir sözü isə belədir- brilyant taxan adam özü brilyant olmalıdır. Yeri gəlmişkən, əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi, o, heç vaxt zinət əşyalarını sevməyib. Hətta deyilənə görə bircə qızıl üzüyü də yoxmuş. Ancaq qır-qızılı sevmədiyi qədər, güllərdən, çiçəklərdən, xüsusən xrizantemadan xoşlanarmış. Ancaq ömrünün son günlərində...

Adətən yaradıcı insanlar ev işləri görməkdən qaçırlar. Ancaq Elza İbrahimova bu mənada həmkarlarından fərqlənirmiş. Deyilənə görə, yaxşı plov və borş bişirməyi varmış. Hətta rəfiqəsi Flora Kərimova tez-tez onlara gedəndə ondan borş bişirməsini xahiş edərmiş. 

Deyirlər ki, yaradıcı insanların əsərləri onların övladı kimidir. Amma maraqlıdır ki, qəhrəmanım iki övladını- "Ey vətən"i və "Bilməzdim"i daha çox sevər və şah əsərləri sayarmış. 

Qardaşı Çingiz İbrahimov bəstəkarın son günlərini xatırlayır:

"Gülləri çox sevirdi. Axırıncı dəfə ona gül alıb aparmışdım. Amma təkidlə dedi ki, qoy ora, istəmirəm. Qəbul etmədi. Hiss edirdim ki, dünyasını dəyişəcək. Ancaq ölən günə qədər huşu özündəydi. Zarafatca dedim ki, mən sənin yanına qışda gəlirdim. Şövkət xanımın repertuarından bu mahnını da oxudum. Kəskin şəkildə dedi, lazım deyil, qoy ora. Hə il yanvarın 10-da doğum günündə çalışırdım ki, ona bir hədiyyə edim. Xrizantemaları xoşlayırdı". 

Heç kimə sirr deyil ki, Dağıstan Elza İbrahimovanın tarixi vətənidir. Ancaq çox maraqlıdır ki, konservatoriyanı bitirdikdən sonra onu bir il müddətinə Dağıstana müəllim kimi göndərirlər. O isə təyinat müddətini başa vurub tezliklə Bakıya qayıdır.

Kim bilir, bəlkə də Dağıstanda qalsaydı, indi SSRİ-nin xalq artistiydi. Çünki əgər Dağıstanda o dövr üçün üzdə olan 4-5 bəstəkar vardısa, İbrahimovanı Bakıda Tofiq Quliyev, Rauf Hacıyev, Səid Rüstəmov, Cahangir Cahangirov, Emin Sabitoğlu... kimi titanlarla mübarizə gözləyirdi.  

Amma bu rəqabətə rəğmən o, tanqonu Azərbaycana gətirən xanım bəstəkardır və 11 tanqonun müəllifidir. 

Fəxri adlarını da çox gec almışdı. Əlli yaşında əməkdar artist, 70 yaşında xalq artisti olmuşdu. Amma öyündüyü bir şey var idi. Bu adlar üçün kiminsə qapısını döyməmişdi, məğrurluğunu qoruyurdu və axıra qədər qorudu da. Narazılığı da ürəyindəydi. Bəlkə elə sudan da buna görə imtina edibmiş...

Kim bilir, bəlkə də sənətkar yeməkdən və sudan imtina etməklə haqqına və HAQQA daha tez qovuşmaq (vəfat günü 11 fevral 2012-ci il)  istəyirdi.

İntiqam VALEHOĞLU
Ölkə.Az