Torpağın şirəsini çıxaranlar
Azər Qismət
Qədim Yunan əfsanəsinə görə Tanrı bütün canlıları torpaqdan yaradıb. Torpağa su töküb palçıq düzəldib. Canlıları yapandan sonra baxıb görüb ki, insanı düzəltməyə heç nə qalmayıb. Ona görə də hər heyvandan bir çimdik götürüb insana qatıb. Biri canavar kimi yırtıcı, biri fil kimi səbirli, biri qartal kimi məğrur, yaxud köstəbək olub.
Əfsanədən görünür ki, dünya yaranandan torpaq çox vacib amilə çevrilib. Torpaqda olan minerallar insanda da var. İnsan torpağa bənzəyir. Xəstəlik tapanda da sifəti torpaq rəngi alır. Xam torpaq çox məhsul verir. Cavan insan da xam torpağa bənzəyir, xeyli işləyir və səmərə verir. Torpaq yorulanda məhsul az verir. Ona görə dincə qoyulmalıdır. Insan da çox işləyəndə yorulur, əmək qabiliyyəti aşağı düşür. Çox yorulanda, sıxılıb şirəsi çıxanda nə cəmiyyətə, nə də ev-eşiyinə heç bir səmərə vermir. Torpağı yenidən cana gətirmək üçün mineral gübrələrlə gücünü bərpa etməlisən. İnsanın da itmiş gücünün bərpası üçün orqanizmini tibbi preparatlar və vitaminlərlə zənginləşdirməlisən. Deməli, hər ikisi bir-birinə çox bağlıdır. Bəlkə də əfsanənin yaranma səbəbi də bu amillə izah edilməlidir.
Lakin çox təəssüf ki, müasir dövrdə torpağı minib çapan əkinçilərimiz var. Əkib-biçir, amma gübrə vermir. Verəndə də normativdən artıq quru pestisidlərlə zənginləşdirir. Guya zənginləşdirir. Halbuki, bu dünyamızda “suda həllini tapan mineral gübrələr” adlı elmi metodika çoxdan tətbiq edilməkdədir. Və nə yaxşı ki bunu əkinçilərə anladan bir qurum tapıldı. “Ərzaq məhsullarının tədarükü və təchizatı” ASC-nin nümayəndələri əkinçilərlə görüşüb suda həll edilən mineral gübrələr barədə məlumat verməsəydi, bəlkə də əksər torpaq adamları yenə də çuvalın ağzını açıb quru pestisidləri torpağa əndərəcəkdilər. Heç vaxt da bilməyəcəkdilər ki, indi suda tez həll olan, üzvi xarakter daşıyan mineral gübrələr əkinlərə tətbiq olunur. Adıçəkilən cəmiyyətin fermerlərlə görüşündən çox məlumat əldə etdim. Heç mənim əkin sahəm yoxdur. Sadəcə, verilən məlumatların istər fermerlərə, istərsə də ölkənin ərzaq təhlükəsizliyinə necə xeyirli olmasına görə sevindim. Çünki mədəni əkinçilik prinsiplərinin bərqərar olması, məhsuldarlıq göstəricilərinin yüksəldilməsi son dərəcə vacibdir. Bunun üçün fermerlər müasir texnologiyalardan istifadə etməli, torpağı münbitləşdirən, məhsuldarlığı yüksəldən mineral gübrələrdən normativlər çərçivəsində istifadə etməlidirlər. Bütün dünya ölkələrində suda tez həll olan, üzvi xarakter daşıyan mineral gübrələr əkinlərə tətbiq olunur.
Yaxşı ki, nəhayət bunu yerli fermerlərimizə izah edən bir qurum tapıldı. Bizim fermerlər torpağı əldən salmağa, əvəzində gübrələri normativdən artıq istifadə etməyə öyrəşiblər. Söhbət burada quru pestisidlərdən gedir. Nəticədə, torpaq şoranlaşır. Cərimə isə tətbiq olunmur. Dünyanın bir sıra ölkələrində torpağı şoranlaşdıran, gücdən salan fermerlərə qarşı külli miqdarlı cərimələr nəzərdə tutulur. Bunu Avropa ölkələrindən biri – Almaniyanın timsalında misal çəkim. Almaniyada torpağın münbit qalması, yararsız hala düşməməsi üçün bu ölkənin institutları xüsusi tədbirlər görürlər. Təsadüfi deyil ki, fermerlərin özləri də əsasən ali təhsilli olurlar və ixtisasları üzrə çalışaraq bütün qanunlara əməl edirlər. Çünki torpağın münbitləşməsi və yararsız hala düşməməsi üçün cərimələrsiz ötüşmək mümkün deyil. Cərimələr ödənmədiyi təqdirdə fermer həbs cəzasına məhkum olunur. Cərimələrə keçməzdən əvvəl bəzi nüanslara nəzər salaq. Məsələn, Almaniyada əkinəyararlı torpaqlarda tikinti işləri aparılmır. Vacib sayıldıqda isə həmin torpağın 30 santimetrlik hissəsi, yəni humus qatı qaşınaraq yararsız torpaqlara daşınır. Çünki ildən-ilə əhalinin sayında artım müşahidə edildiyindən, əkinəyararlı torpaqlar qorunmalı və öz münbitliyində qalmalıdır. Torpağın yararsız hala halınması, yaxud əkinəyararlı torpaqdan başqa məqsədlərlə istifadə edilməsi hansı cərimə məbləğləri ilə ödənilir:
1 sot torpağı şoranlaşmaya məruz qoyma – 30 000 marka;
1 sot torpağın qeyri-istifadə üzrə əkini – 23 000 marka;
1 sot torpaqda mənşəyi məlum olmayan toxumdan istifadə - 20 min marka;
1 sot torpağa normativdən artıq gübrə verilməsi – 15 min marka.
Bütün bu rəqəmlər 1 sot torpaq üçün nəzərdə tutulur. Bir hektar, yaxud hektarlarla torpağı yararsız hala salmanın cəriməsi isə yüz min markalarla hesablanır.
Azərbaycanlı fermerlərin əksəriyyəti torpağa aqrotexniki qaydalarla qulluq etməyi bacarmırlar. Ölkədə torpaqların kimyəvi analizləri laboratoriyalarına müraciət edənlərin sayını barmaqla saymaq olar. Fermer bir ovuc torpaq götürüb həmin laboratoriyalara müraciət etmir ki, baxıb görsün torpağında nə çatışır, nə çatışmır. Azotun səviyyəsinin normativdən çox olmasını bilməyə-bilməyə yenidən çuvalın ağzını açıb yüz kilolarla gübrə səpir. Bəzən quru pestisidlər qurumuş halda sahənin kənarında qalıb bərkiyir. Adətən belə mənzərələri sovet illərində pambıq tarlalarının kənarında görə bilərdik. Təəccüblüdür ki, bu vaxta qədər də bərkimiş və həll olunmayan pestisidlərdən istifadə edilir. Fermerlərimiz müasir elmi metodologiyanı öyrənib tətbiq etməyə tənbəllik göstərirlər. Halbuki, əkin sahəsi olan əkinçi belə elmi nailiyyətlərlə yaxından maraqlanmalıdır. “Ərzaq məhsullarının tədarükü və təchizatı” ASC-nin nümayəndələri fermerlərə suda həll edilən gübrələrin torpaq və ərzaq bolluğu üçün əhəmiyyətini anlatdılar. Məlum oldu ki, suda tez həll olan mineral gübrələr bitkinin vegetasiyasına müsbət təsir göstərir. Bitkinin məhsuldarlıq göstəricilərinin yüksəldilməsində birbaşa rol oynayan mineral gübrələr bu gün davamlı məhsul əldə olunmasında ən mühüm vasitədir. Azərbaycanda fermerlər bir neçə adda gübrələrdən istifadə edirlər, bunların sayı daha da artırıla, bununlada intensiv əkinlərin genişləndirilməsi təmin oluna bilər. Suda tez həll olan mineral gübrələr ekologiyaya mənfi təsir göstərmir. Amma quru gübrələr günəşin şüası altında buxarlandıqca, ətrafda yaşayan insanların orqanizmində fəsadlar törədər. Suda həll edilən mineral gübrələr məhsul istehsalının artması ilə yanaşı, keyfiyyət göstəricilərinin də yüksəlməsinə səbəb olacaq. Əsas odur ki, fermerlər məlumatlandırıldı. Yəqin ki, elmi metoda anlayışla yanaşarlar. Ən azından bu onların xeyrinədir. Torpağın şirəsi çıxarılmayacaq, məhsulu bol olacaq.
Ölkə.Az
