Vəzifə və puldan imtina edən Təbəri HAQQINDA BİLMƏDİKLƏRİMİZ

“Ölkə.Az” xəbər verir ki, tam adı Əbu Cəfər Məhəmməd ibn Cərir ət-Təbəri olan alim əsərlərini ərəb dilində yazıb.

Əbu Cəfər Məhəmməd ibn Cərir ibn Yezid ibn Kəsir ibn Ğalib Təbəri Təbəristanın Amul şəhərində doğulmuşdu, ulu babaları iranlı idi. 7 yaşında ikən Quranı əzbərləmiş Təbəri müqəddimat təhsilini öz şəhərində alır, sonra Rey şəhərinə gedib, biliyini təkmilləşdirir. O, Bəsrə və Kufə şəhərlərində, habelə, Misir və Şamda hədis ustadları ilə görüşür, sonra Bağdadda məskunlaşır. Təbəri tarix və təfsir elmlərində misilsiz bacarıq sahibi idi. O, hədis elmini mükəmməl bildiyindən, öz əsərlərində hədislərin analizinə də yer ayırır, hər hansı məsələ barədə irəli sürülən nəzəriyyələr içindən ən düzgün saydığı variantı əsaslandırmağa çalışırdı. Təbəri fiqh sahəsində də yeniliklər etmiş və atasının adı ilə adlandırdığı "cəririyyə" məzhəbinin əsaslarını işləyib-hazırlamışdı. Lakin cəririyyə məzhəbi digər fiqh məktəblərinin rəqabəti qarşısında davam gətirməyib, qısa müddət ərzində unuduldu.

"Təbəri tarixi" adı ilə məşhur olan kitabın bütöv adı "Tarix-ür-rüsüli vəl-müluk"dur (Peyğəmbərlərin və hökmdarların tarixi). Yəqubi tarixindən və Məsudinin "Müruc-üz-zəhəb"indən fərqli olaraq, Təbəri tarixi həcmcə daha genişdir. Müəllif kitabın əvvəlində keçmiş peyğəmbərlərin həyatı və İran şahlarının tarixi barədə məlumat verir. Daha sonra Həzrət Mühəmməd Peyğəmbərin (s) ulu əcdadları barədə qiymətli məlumatlarla rastlaşırıq. Peyğəmbərin özünün həyatı kitabda kifayət qədər ətraflı şəkildə, bütün incəlikləri ilə təsvir edilib.

Orta Əsr tarixi, xüsusən də Azərbaycan tarixi barədə bir çox məlumatı Təbərinin əsərlərindən oxuyuruq. Amma bu alim haqqında bəzi məlumatları bilmirik. Tarixçi-alim Əkbər Nəcəf Təbəri haqqında bilmədiyimiz faktları “Ölkə.Az”a danışıb.

Böyük mütəfəkkir Təbəri ağıllı, zəki, istedadlı və çoxşaxəli alim idi. Atasından miras qalan ərazini satıb, onun pulu ilə həyatını idamə etdirən, pulu qurtardıqdan sonra aylıq 10 dinar maaşla Abbasilərin türk əslli vəziri Əbül-Həsən ibn Xaqanıın uşaqlarına dərs verən alim, vəzirin dəfələrə ona qazılıq və Divani-məzalim rəisliyi kimi vəzifə təkliflərini qəbul etməmiş, hətta Abbasilərin başqa bir vəziri Abbas ibn Həsən əl-Cərcərainin xahişi ilə yazdığı “Lətif əl-kavi” adlı fiqh əsəri üçün göndərilən 1000 dinarlıq bəxşisi də rədd etmişdi.

Abbasi xəlifəsi olan Müqtəfinin (902-908) xahişi ilə bir risalə yazan Təbəriyə xəlifə qiymətli hədiyyə göndərmiş, amma alim xəlifənin hədiyyəsini də geri göndərmişdi. Xəlifə hədiyyə müqabilində ondan bir istəyini həyata keçirəcəyini şərt qoyunca, Təbəri cümə günlərində məscidlərdə maksurədən sual verilməsinin (hökmdarlar üçün məscidlərdə düzəldilmiş xüsusi qəfəs kimi yerdən) qadağan edilməsini istəmiş, xəlifə onun bu istəyini qəbul etmişdir.

Bir alim kimi ömrünü təlif və təsnif fəaliyyətləri ilə keçirən Təbəri qiraəət, təfsir, məani, hədis, fiqh və tarix sahəsində çox sayda (həm özünün, həm də tələbələrinin) əsərilərini yazıb hazırladı. Əhməd ibn Hənbəlini fəqih kimi qəbul etməyən Təbəri onun Bağdaddakı tərəfdarlarının (hənbəlilərin) qəzəbinə duş gəldi. Təbəri “İhtitat əl-fukaha” adlı əsərində Hənbəliyə yer verməyincə böyük təzyiqlərə, təhqirlərə məruz qaldı. Bəzi muhafizəkar hənbəlilər evini daşa basıb, alimə böyük əziyyətlər verdilər. Hətta öldüyündə dəfn olunmasına da izin verməyincə, qəbri öz evində qazılıb toprağa tapşırılmışdır.

Təbəri təbəriyyə adı ilə fiqhi bir məzhəbin də banisidir. Məşhur əsərinin adı “Tarix əl-rusul vəl-müluk” (Peyğəmbərlər və hökmdarlar tarixi)-dir.

Hikmət Həsənov
Ölkə.Az