“Charlie Hebdo”-ya ikili baxış
Görünür, Qərbin demokratiya adlandırdığı dəyərin də müəyyən tabuları və qırmızı xəttləri var imiş və bu məsələnin kökündə dünyaya qaranlıq olan tərəflər də iştirak edir...
Bu gün bütün dünya "Charlie Hebdo" jurnalının redaksiyasına edilən terror aktından danışır. Hücuma əsas səbəb kimi Məhəmməd peyğəmbəri tənqid (və ya təhqir) edən karikaturaların yayımlanması göstərilir. Ehtimallar arasında az müddət öncə satirik jurnalın rəsmi Twitter hesabında İŞİD lideri əl-Bağdadini əks etdirən karikaturanın paylaşılması yer alsa da, hələlik birinci versiyanın motivi daha real hesab olunur.
"Charlie Hebdo" jurnalının fəaliyyətindən danışmağa ehtiyac yoxdur. Bu jurnalın əslində 50 ilə yaxın tarixi vardır və zaman-zaman qalmaqallı materialları ilə dünya gündəmini zəbt edə bilib.
Maraqlısı odur ki, qalmaqallarla jurnalın tirajının artması düz mütənasibdir.
"Charlie Hebdo"nun tənqid obyektləri arasında tanınmış siyasi liderlərdən tutmuş, müqəddəs insanlara qədər hər kəs yer alıb. Lakin ən çətin həzm olunan materiallar arasında məhz Məhəmməd peyğəmbəri təsvir edən karikaturalar olub.
2006-cı ildə Danimarkada Məhəmməd Peyğəmbərlə bağlı karikaturaların dərc edilməsindən sonra yaşanan etirazlar dalğası "Charlie Hebdo" əməkdaşlarını həmin karikaturaları tirajlamağa sövq edir. Bu bir növ Danimarkalı məsləkdaşlarına dəstək olmaq üçün atılmış addım idi.
Bütün bu proseslərdə Fransa hökuməti alovu söndürmək üçün heç bir tutarlı addım atmamış və məsələni öz axarına buraxmışdı.
İki il sonra isə eyni jurnal, eyni ölkə, ancaq fərqli tənqid obyekti və fərqli reaksiya. Bəli, düz 7 il əvvəl prezident Nikolya Sarkozinin oğlunu gülüş hədəfinə çevirmiş karikaturaçı işdən qovulmuşdu. Nədənsə bu hadisə dünya ictimaiyyətinin diqqətini cəlb etməmişdi.
79 yaşlı tanınmış karikaturaçı Sinenin (Maurice Sinet) Nikolya Sarkozinin oğlu Jan Sarkozini tənqid edən karikaturası bütün Avropada səs-küyə səbəb olmuşdu. O, “Charlie Hebdo” həftəlik jurnalında çap olunmuş bu materialına görə antisemitizmdə ittiham olundu. Fransa satirasının veteranı sayılan, siyasi baxışlarına görə kommunist və dini görüşləri baxımından qatı ateist olan Sine ünvanına səsləndirilən bütün tənqidləri rədd edərək özünə şər atanları məhkəməyə vermişdi.
Sözügedən karikatura həmin ilin 2 iyul tarixində dərc olunmuşdu. Karikaturada iddia olunurdu ki, Fransanın məşhur yəhudi milyonçusunun qızı ,“Darty” adlı ən iri məişət texnikası şəbəkəsinin varisi Cessika Sibun-Darti ilə nişanlanan 21 yaşlı prezident oğlu “uzağa gedə bilməyən görünməmiş opportunistdir”.
Həmin karikaturanın qeydində deyilir:
“Jan Sarkozi atasının layiqli oğludur, o, parlaq karyera qurur. Məhkəmə isə onun səbəbkarı olduğu yol qəzasından və cinayət yerindən qaçmasından sonra az qala onu alqışlamışdı”, - deyə karikaturaçı istehza ilə yazmışdı.
Sine gənc Sarkozini sərfəli nikahın baş tutması üçün dinini dəyişərək iudaizmi qəbul etmək arzusunda olmaqda günahlandırmışdı.
Fransanın mədəniyyət naziri Kristin Albanel karikaturanı tənqid edərək “yox olması lazım olan köhnəlmiş mühakimələrin əks etdirilməsi” adlandırmışdı.
Məsələyə münasibətini bildirən “Charlie Hebdo”nun ovaxtkı baş redaktoru Filipp Val da öz işçisinin bu əməlini pisləmiş və nə qədər qəribə olsa da, bu karikaturadan imtina etməyi tələb etmişdi. O, veteran satira ustasının bu materialını cılız və yalançı adlandırmışdı.
Redaktorun karikaturadan imtina etmə tələbinə cavab olaraq Sine hətta cinsiyyət orqanını belə kəsməyi bundan daha üstün hesab etdiyini bildirmişdi. Bu cavabdan sonra ömrünün səkkizinci onilliyinə keçər-keçməz qoca karikaturaçı antisemitizm ittihamı ilə 2009-cu ildə işdən azad edilmişdi.
Filipp Valın mövqeyi bir çox yəhudi təşkilatları, Antisemitizm və rasizmə qarşı beynəlxalq liqa (LICRA) tərəfindən alqışla qarşılanmışdı.
Qoca Sine isə müxtəlif şəxslərdən ölüm təhdidləri almağa başlamışdı. Açıqlamaların birində satira ustası bəyan etmişdi ki, bir neçə gün ərzində özünü Mordexay Aniyeleviç kimi təqdim edən şəxsdən təhdidlərlə dolu elekron məktublar alır və tez-tez ev telefonuna tanımadığı insanlardan hədə-qorxu zəngləri gəlir.
Sine, həmçinin qeyd etmişdi ki, Jan Sarkozi şəbəkə başçısının qızı ilə evlənmək imkanı əldə etmək üçün nəinki iudaist, hətta müsəlman belə olmağı seçsəydi, reaksiyası eyni cür olacaqdı.
O, bu fikirlə əslində çəkdiyi karikaturanın antisemitizmlə heç bir bağlılığının olmadığını əsaslandırmağa çalışsa da, elə birinci olaraq fəaliyyət göstərdiyi “Charlie Hebdo” tərəfindən çölə atılmışdı.
Bir anlıq 7 il əvvəlkilərlə bu günlərdə baş verənlər arasında paralellər aparmağa çalışaq. Hər iki halda karikaturalar tənqidlə üzləşir. Onların arasındakı yeganə fərq isə təsvir olunan obyektlərin müxtəlifliyidir. Birinci halda söhbət ali zümrə nümayəndəsi sayılan prezidentin oğlu və ümumillikdə yəhudilər (baxmayaraq ki, əslində müəllifin özünün dediyi kimi, tənqidin məhz yəhudilərə və iudaizmə aidiyyəti belə yoxdur), ikincidə isə dünya əhalisinin böyük hissəsini əhatə edən, Cəbəllütariq boğazından uzaq İndoneziyaya qədər uzanan ərazidə yaşayan müsəlmanların müqəddəs hesab etdiyi Məhəmməd Peyğəmbərdən gedir.
Əgər prioritet sayılan söz azadlığıdırsa, əgər əsas istinadgah azad, demokratik prinsiplərə söykənən cəmiyyətin formalaşdırılmasıdırsa, nə üçün 7 il əvvəl antisemitizmdə ittiham olunan karikaturaçının taleyi bu şəkildə cərəyan etdi.
Görünür, Qərbin demokratiya adlandırdığı dəyərin də müəyyən tabuları və qırmızı xəttləri var imiş və bu məsələnin kökündə dünyaya qaranlıq olan tərəflər də iştirak edir...
Rəşid Mustafazadə
Ölkə.Az
