Mais Güləliyev: "Putin bu hadisələrdə sadəcə icraçıdır..."

Qərbin Rusiyaya tətbiq etdiyi sanksiylar, onların verəcəyi nəticələr və bunun Azərbaycan iqtisadiyyatına təsirini “Yaşıllar hərəkatının” lideri Mais Güləliyev Olkə.az-a verdiyi müsahibəsində şərh edib. 

Həmin müsahibəni sizə təqdim edirik:

- Mais bəy, sizcə Qərbin Rusiyaya tətbiq etdiyi sanksiyalar Rusiya iqtisadiyyatına hansı təsiri göstərə bilər?

- Rusiyaya hal hazırda elə də ciddi sanksiyalar tətbiq olunmayıb. Avropanın Rusiyaya tətbiq etdiyi sanksiyaların Rusiyaya ciddi təsiri olmayacaq. Dünyada elə bir ölkə yoxdur ki, orda sanksiyalar öz təsirini müəyyən qədər göstərməsin. Çünki dünyada ölkələr praktiki olaraq həm idxal həm ixrac əməliyyatlarında bir-biri ilə sıx əlaqəlidirlər. Kim deyir ki, sanksiyaların təsiri olmayacaq o, çox böyük səhv edir. Sadəcə olaraq o təsirlərin dərəcəsi ilə ölkənin tutduğu yol ki var, ondan dönməsi arasındakı balansı nəzərə almaq lazımdır. Misal üçün, ABŞ və Avropa ölkələri İrana 30 ildən çoxdur ki, ciddi şəkildə sanksiyalar tətbiq edir. Ancaq İran tutduğu yoldan geri çəkilmir. Əksinə özünün daxili iqtisadiyyatını gücləndirir. Sanksiyalar o qədər ciddi deyil ki, Rusiyada sosial problemlər yaratsın, dövlətin iqtisadiiyatı çöksün. Gələcəkdə də tətbiq olunası sanksiyalar ondan ibarət ola bilər ki, qərb Rusiyadan qaz almasın, neft məhsulları almasın. Bu Rusiya iqtisadiyyatına ciddi təsir göstərə bilər. Ancaq Avropa buna gedərmi? Avropanın özünün enerji təminatı əsasən Rusiyadandır. Rusiya tam şəkildə əmindir ki, tətbiq olunan sanksiyaların ciddi təsiri olmayacaq. Rusiya kifayət qədər böyük ölkədir. Dövlətin əsas bir neçə iqtisadi göstəriciləri var ki, onlar Rusiyada sanksiyalar vastəsi ilə aşağı düşə bilməz. Bunun başında enerji təhlükəsizliyi gəlir. Əgər bu sanksiyalar Rusiyanın enerji təhlükəsizliyinə təhdid yaratmayacaqsa, qaz resuslarını, elektrik enerjisini, onun neftlə, kerosinlə təminatına mənfi təsir göstərmiyəcəksə, onda Rusiyanın enerji təhlükəsizliyinə heç bir təsir etməyəcək. Enerji təlükəsizliyindən başqa ikinci məsələ ərzaq təhlükəsizliyidir. Rusiyanın ərzaq təhlükəsizliyi isə tam şəkildə təmin edilib, yalnız meyvə-tərəvəzi çıxmaq şərti ilə. Ərzaq təhlükəsizliyində ən əsas şey çörək istehsalıdır. Rusiya taxılla kifayət qədər təmin olunub. Texniki təminat məslələsində də Rusiya özünü təmin edir. Ölkədə saqqız, şalvar istehsal olunmaya bilər və bunlar ölkə iqtisadiyyatı üçün təhdid yaratmır. Strateji məhsullar baxımından Rusiya özünü kifayə qədər təmin edib. Habelə maliyyə məsələsində müəyyən təsirlər ola bilər. Rubulun dollara və avroya nisbətən düşməsi prosesi gedə bilər ancaq bu da o dərəcədə olmayacaq ki, ölkənin maliyyə sistemi çöksün. Çünki Rusiyanın bank sistemi nə qədər beynalxalq banlardan asılı olsa da daxili onun özünü təmin etmə imkanları var. Son 20 ildə Rusiya və digər postsovet ölkələri həm maliyə sistemini həm də kənt təsərüfatı sistemini xarici ölkələrlə çox ciddi şəkildə əlaqələndirdilər. Qloballaşma adı altında bu ölkələrin beynlaxlq təəsrrüfat sisteminə qoşulması sanksiyaların ciddi təsir etmə potensialını yaradır. Düşünürəm ki, bu sanksiyalar Rusiyanın apardığı xarici siyasətdən geri çəkilməsinə stimul yaratmayacaq.

- Finlandiya Avropa İttifaqında Rusiyaya qarşı tətbiq edilən sanksiyalara veto qoyub. Bunun səbəbləri nədir və buna daha hansı ölkələr qoşula bilər?

- Təkcə Finlandiya yox, digər ölkələr də qış yaxınlaşdıqca sanksiyalara veto qoyacaqlar. Məcburdular buna. Rusiyanın qazı avropa üçün olduqca vacibdir. Avropanın digər yerlərdən enerji almaq imkanları praktiki olaraq yoxdur və alternativ enerji yaratmaq imkanı da demək olar ki, yoxdur. Nə qədər desələr də, nə qədər yaysalar da alternativ enerji enerji balansının cəmi 10-11%-ni təşkil edir. Qalan 89-90% neft və qazın üstünə düşür. Ona görə də, Avropa enerji baxımından Rusiyadan tam şəkildə aslıdır. Ona görə o ölkələr bütün sanksiyalara olmasa da bəzi məsələlərə veto qoymağa məcburdular. Xüsusi ilə Şərqi Avropa ölkələri bu addımı atmağa məcburdular ki, Rusiya ilə əlaqələrini daha da genişləndirsinlər.

- Sanksiyalar, sanksiya tətbiq edənlərin özlərinə nə qədər əks-təsir edə bilər?

- Təsir əlbəttə olacaq. Qərbin Rusiya ilə münasibətlərinin pisləşməsi avronun məzənnəsinə çox ciddi təsir etdi. İnsanlar avronu banklardan alırdılar, alıcıların sayı çox olduğu üçün bu valyuta öz qiymətini qoruyub saxlayırdı. Rusiya banklarında avroya tələbat azalan kimi bu valyutanın mövqeləri zəifləməyə başladı. Tələb və təklif həm maliyə sektorunda, həm də mal və xidmətlər bazarında əsas rol oynayır. Əgər tələb varsa, təklif yoxdursa qiymət həmişə qalxır. Əgər təklif varsa tələb yoxdursa qiymət aşağı düşür. Tələblə təklifin kəsişmə nöqtəsi qiymət adlanır. Avroya tələb Rusiyada kifayət qədər düşüb. Avropadan Rusiyaya kənd təsərüfatı malları gəlirdi və bu mallar Avropadan avroya alınırdı, ancaq indi onların idxalı dayandığı üçün Rusiyada qiymtlər qalxdı. Rusiyada qiymət artan kimi bizim ölkədən gedən məhsulların qiyməti qalxdı.

Sanksiyalar iki tərəflidir. Onun Rusiyaya təsiri olduğu kimi qarşı tərəfə də təsiri var. Bu sanksiyalara görə bir çox avropalı saibkarlar müflüs olacaq. Sanksiyalara qədər Rusiyaya mal gətirən sahibkarların məhsulları hazırda əllərində qalıb və bu da onları iflasa aparacaq. Sanksiyaların iki tərəfi var. Sanksiya tətbiq olunan ölkə də ziyan çəkir, sanksiyanı tətbiq edən ölkələr də. Rusiya hal-hazırda elə bir xarici siyasət xətti götürüb ki, bu sanksiyalardan nə qədər ziyan görsə də geri çkilməyəcək. Bəzi iqtisadçıların dediyi kimi sanksiyaların miqyası geniş olmayacaq. Bu sanksiyalar tətbiq olunanda rusiyalı iqtisadçılar da onun təsirini hesablayırlar. Ona görə də, Rusiya özünün strateji maraqlarında kənara çəkilməyəcək. Çünki bu olum və ölüm məsələsi dayanıb.

Ukrayna hadisələrində Rusiyanın milli təhlükəsizlik məsələsi qoyulmudu. Ukraynanın Avropa İttifaqına qoşulması, NATO-nun Ukraynaya daxil olması, Rusiyanın sərhədlərinə qədər NATO-un gəlib çıxması, Rusiyanın Qara dəniz donanmasının Krımdan çıxarılması, NATO-nun onun yerinə keçməsi baş versəydi praktiki olaraq Rusiya bir dövlət kimi məhv onsuz da məhv olacaqdı. Kimsə bu hadisəni Putinin şəxsi xarakteri ilə, Putinin dəcəlliyi ilə xarakterizə edirsə çox böyük səhv edir. Həmin adamlar nə geosiyasi prossesləri, nə geoiqtisadi prossesləri görmürlər. Putin bu hadisələrdə sadəcə icraçıdır. Qərarı isə Rusiyanın böyük inistitutları verir. Alimlər elmi cəhətdən əsaslandırırlar, hansı addım, hansı sanksiyalar Rusiyaya necə təsir göstərəcək.

- Rusiyaya tətbiq edilən sanksiyalar Azərbaycan iqtisadiyyatına necə təsir göstərə bilər?

- Biz Rusiyadan daha çox mal idxal edirik. Azərbaycan idxalının böyük bir hissəsi Rusiyanın payına düşür. Rusiyada qiymətin düşməsi ixracatı daha çox sitimullaşdıracaq və ordan ucuz mal gətirmək daha çox sərf edəcək. Rusiyaya biz kənd təsərüfatı mallarını ixrac edirik. Ancaq Rusiya ilə Azərbaycan dövləti arasında strateji müqavilə bağlansa ki, gələcəkdə Rusiyanı kənd təsərüfatı məhsulları ilə təmin olunmasında Azərbaycan öz töhfəsini verəcək və bu da Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün çox sərfəlidir. Əgər elə bir müqavilə olsa kənd təsərüfatı, Azərbaycanın aqrar-sənaye kompleksi inkişaf edəcək. Əgər bu müqavilə olsa insanlar biləcək ki, əkdikləri məhsul ixrac olacaq və malları üçün bazar həmişə var, onda daha çox əkib-becərəcək, daha çox mal istehsal etməyə çalışacaqlar. Bu zaman həm qiymətlər sabit qalacaq, həm də kəndli varlanacaq.

Dövlət həmişə idxalını və ixracını nəzarətdə saxlamalıdır. Təssüf ki, Azərbaycan dövləti malların idxalı və ixracı ilə bağlı ciddi məhdudiyətlər qoymur. Rusiya ilə sərhədlərdə "yumuşalma" olanda insanların əlində olan malları ölkədən ucuz qiymətə çıxarıldı və buna görə də əhaliyə böyük ziyan dəydi. Qərbin Rusiyaya sanksiyası Azərbaycan-Rusiya əlaqələrinin kənd təsərfatı mallarının ixracı baxımından gələcəkdə stimillaşmasına şərait yaradır. Bu Azərbaycan üçün çox böyük şansdır, ancaq bunu dövlət səviyyəsində etmək lazımdır. Şəxslər səviyyəsində etmək olmaz. Rusiya Azərbaycan üçün sonsuz bazardır. Nə qədər də çox kənd təsərüfı malları istehsal etsək, Rusiya bazarında daim bizim mallara ehtiyac olacaq.

Səxavət Məmməd

Ölkə.az