Qlobal qarşıdurma, Qərbin atom qorxusu və İranın ehtiyat variantları

Nüvə proqramının dayandırılması haqqında Qərblə əldə etdiyi razılaşmadan sonra dünyanın siyasi gündəmindən düşməyən İran analizlərə və təhlillərə mövzu olmaqda davam edir

İslam respublikasına qarşı tətbiq edilmiş sanksiyalar ləğv edildikdən sonra Tehranın qazanacaqları haqqında müxtəlif fikirlər səslənməkdədir.

Qərb mediasının yazdığına görə, sazişdən sonra prezident Həsən Ruhaninin dünyada və öz ölkəsində populyarlığı artmaqdadır. Amma ölkə daxilindəki teokratik dairələrin Qərblə yaxınlaşmaya törətdikləri maneəni aşmaq o qədər də asan məsələ deyil. Çünki Ali Dini Şuranın qərarları bu ölkənin siyasi, iqtisadi və sosial həyatını başdan ayağa dəyişmək iqtidarındadır.

İran hökumətinin Qərblə yaxınlaşma məsələsində atdığı qətiyyətli addımın arxasının gəlməsi üçünsə, mütləq ölkənin siyasi konyukturasının dəyişməsi lazımdır. Dövlət idarəçilik sisteminin teokrat klerikal idarəçilərdən ibarət strukturlardan azad olunması, xalq tərəfindən seçilmiş ikipalatalı parlament və prezident, tam olaraq azad şəkildə, heç bir dini şuraya hesabat vermədən ölkənin daxili və xarici siyasətini müəyyən etməlidir. Hazırda Qərbin siyasi dairələrində müzakirə edilən əsas mövzu budur. Qərb analitikləri 2016-cı ilin fevralında İranda keçiriləcək həm parlament, həm də Xübərqan məclisi (inqilab rəhbərini seçən məclis) seçkilərindən sonra Tehranın daxili və xarici siyasətində ciddi dəyişikliklərin olacağına ümid edirlər.

Artıq İrana onlarla Fransa, İtaliya, Almaniya və Avstriya şirkətinin nümayəndələri gələrək ölkənin müxtəlif bölgələrini gəzirlər. Aqrar sahədən tutmuş maşınqayırmaya qədər İran iqtisadiyyatının bütün sahələri ilə maraqlanan avropalılar son qərar verilən kimi bu ölkəyə milyardlarla kapital qoymağa hazırdır. Artıq indidən beynəlxalq reytinq agentlikləri İran iqtisadiyyatının 2016-cı ildə ən az 3-4% artacağını proqnozlaşdırır.

Bundan başqa İranın sanksiyalar çərçivəsində xarici banklarda dondurulmuş valyuta rezervlərinin qaytarılması da bu ölkənin qarşısında böyük imkanlar açır. Dondurulmuş valyuta ehtiyatlarının 120 milyard dollar həcmində olmasını nəzərə alsaq, İran bu məbləğə qısa müddət ərzində iqtisadiyyatının bir çox sahələrini yeni texnologiyalarla təmin edə bilər. Dünya bazarları üzünə açılacaq olan İran məhsullarının da qısa müddət ərzində daxili istehsalçılarına böyük pullar qazandıracağı gözlənilir. Təbii əgər analitiklərin proqnozları özünü doğruldarsa və İran idarəçilik sistemində ciddi islahatlar apara bilərsə...

İranda gedən son proseslər isə onu göstərir ki, ölkədə Qərblə inteqrasiya tərəfdarları və mühafizəkar-klerikal təbəqələr arasında bu məsələyə görə çox ciddi anlaşılmazlıqlar mövcuddur. Bunun seçkilər ərəfəsində siyasi qarşıdurmaya və hətta ölkədə qarışıqlığa gətirib çıxara biləcəyi istisna olunmur. İranı digər ölkələrdən fərqləndirən cəhət ondadır ki, ölkədə ordu üzərində ciddi vətəndaş nəzarəti yoxdur. 1979-cu il İslam inqilabından sonra faktiki olaraq İran iki orduya malikdir. Onlarda biri və ən əsası, böyük səlahiyyətlər verilmiş İslam inqilabını mühafizə korpusu tam olaraq inqilab rəhbərinin nəzarəti altındadır və onun fətvasına tabedir. Ölkə iqtisadiyyatının böyük bir hissəsinə nəzarət edən SEPAH, həm də nəhəng bir holdinqdir. Qərblə inteqrasiya tərəfdarları isə illərdir təşkilatlanaraq ölkədə ciddi bir hərəkata çevrilə bilməyiblər. Burdan belə nəticə çıxarmaq olar ki, İran gələcəkdə də tutduğu yola sadiq qalaraq, tam olaraq Qərbi özünə yaxın buraxmayacaq. Burada İranın əsas məqsədi maksimum dərəcədə daha çox vaxt qazanmaq və bu vaxtdan istifadə edərək maksimum dərəcədə daha çox dividentlər əldə etməkdir. Nüvə proqramının dayandırılması məsələsinə gəldikdə isə, İranın mühafizəkar təbəqələrindən gələn bəyanatlarda Tehranın bütün nüvə dövlətləri kimi atom silahına malik olmaq haqqının olduğu fikirləri səslənir. Hətta inqilab rəhbəri Əli Xamneyi bu yaxınlarda verdiyi cümə xütbələrindən birində ABŞ-ın jandarmlığını qəbul etmədiklərini və nüvə proqramlarını inkişaf etdirməkdə azad olduqlarını bildirmişdi.

Digər tərəfdən illərdir ABŞ başda olmaqla Qərbin sanksiyalarına Çin və Rusiya kimi Vaşinqtonun geosiyasi rəqiblərinin hesabına sinə gərə bilən İran, bu ölkələri heç vaxt birdəfəlik itirmək istəməz, çünki, ehtiyyat variant həmişə çətin vəziyyətdən çıxmaq üçün ən ideal yoldur. ABŞ və Avropa ilə yaxınlaşsa da, İran Rusiya və Çin kimi partnyorlarını heç vaxt atmaz. Ona görə ki, İranın uzun illər ABŞ-la konfrontasiya təcrübəsi var və Tehran ingilis siyasətinin hər üzünə bələddir. Deməli sevinmək hələ tezdir. İranla Qərbin sonrakı münasibətlərini isə yalnız 2016-cı ilin fevralında keçiriləcək seçkilərdən sonra proqnozlaşdırmaq olar.

Baş redaktordan
Ölkə.az