Dünya düzənini öz xeyrlərinə dəyişən Bakı və Ankara
Bu gün yeni dünya düzəni uğrunda gedən geosiyasi və geoiqtisadi proseslər fonunda dünya hərtərəfli formada dərin böhran içərisindədir. Bir zamanlar sivil dünya üçün vacib sayılan bütün dəyərlər və prinsiplər dəyərsizləşib və hazırda dünya demək olar ki, “cəngəllik qanunları” ilə idarə olunan bir məana çevrilib. Bu, artıq günümüzün acı reallığıdır. Demokratiya sivil dünyanın təqdim etdiyi mənada insan azadlıqları və hüquqları kimi törəmə ideya və tezisləri ilə birlikdə, ümumiyyətlə, arxa plana keçir. Bir sözlə, yaranmış böhran nəticəsində dünyadakı dəyərlər sistemi çöküb və ciddi bir boşluq yaranıb.
Səbəbi də uzun müddətdir, barəsində danışılan yeni dünya düzəninin formalaşmasıdır ki, bu da hələlik özü ilə nə yeni dəyərlər sistemi, nə yeni prinsiplər, nə yeni həyat “həqiqətləri” gətirir. Hazırda dünya hər iki ağrının ortasında, xaotik hərəkət mərhələsindədir. Bu ağrılı proses nə zaman başa çatacaq o da bilinmir. Ona görə də yaranmış durum dünyada ciddi təhlükəli qütbləşmələrə yol açmaqdadır. O baxımdan da ölkələr bu ağrılı proses başa çatanadək mövcud reallıqların yaratdığı şəraitə uyğun siyasətini qurub yaşamalı olacaq.
Azərbaycan və türkdilli dövlətlər də dünyanın üzləşdiyi bu ağrılı proseslər coğrafiyasının mərkəzində yer aldığından siyasətlərini də buna uyğun şəkildə qurmaqdadırlar.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, dünyada baş verən geosiyasi və geoiqtisadi proseslər dövlətlərin təhlükəsizliyinə, sabitliyinə, suverenliyinə ciddi təhlükələr yaratdığı kimi, yeni fürsətlər də yaratmaqdadır. Uzaqgörən və müdrik lideri olan ölkə yeni dünya düzəninin qaydalarından faydalanaraq nəinki gözlənilən böhranların təsirini minimuma endirəcək, eyni zamanda bundan öz strateji inkişaf məqsədləri üçün faydalanacaq.
Azərbaycan isə yaranmış vəziyyətdən öz milli maraqlarını təmin etmək üçün faydalanmaqdadır. Azərbaycanın 30 illik erməni işğalına son verməsi və 2020-ci ilin sonunda etibarən Cənubi Qafqazda yeni geosiyasi reallıqlar yaratması, buna uyğun siyasətini həyata keçirməsi dediklərimizin bariz göstəricisidir.
Azərbaycan yeni dünya düzəni uğrunda gedən savaşda yerləşdiyi coğrafiyanın yaratdığı fürsətlərdən maksimum faydalanaraq qarşısına qoyduğu strateji inkişaf hədəflərinə nail olmağa çalışır və buna nail olmaqdadır da. Bu səbəbdən də Azərbaycan çoxkombinasiyalı oyun taktikasına uyğun olaraq ən müxtəlif formatlı təşkilatlarda təmsil olunmaq yolunu seçməklə təkqütblü və çoxqütblü dünya uğrunda mübarizə aparan güclər, ölkələr arasında körpü rolunu oynamaqdadır. Bir sözlə, Azərbaycan yürütdüyü siyasətlə dünyadakı mövcud böhranın daha təhlükəli mərhələyə keçməsinin qarşısının alınmasına öz töhfəsini verməkdədir. Bu missiyanı həyata keçirdiyinə görə, Azərbaycan beynəlxalq miqyasda ciddi aktor rolunu oynamqdadır.
Azərbaycanın gələcək strateji hədəfi Türk dünyasının siyasi-iqtisadi güc kimi beynəlxalq münasibətlər sistemində yer almasıdır.
Bakı bu niyyətinin reallaşmasında digər türkdilli dövlətlər, xüsusən də qardaş Türkiyə ilə daha sıx və birgə fəaliyyət göstərməkdədir.
Bakı və Ankaranın uzunmüddətli birgə səyi nəticəsində Türk dünyasının sıx əməkdaşlığı və inteqrasiyası, siyasi birliyə çevrilməsi istiqamətində ciddi addımlar atılıb və atılmaqdadır.
Ankara və Bakı birgə əməkdaşlığının əsas hədəfi həm də müstəmləkəçi ölkələrin neokolonialist siyasətinin qarşısını almağa xidmət edir. Bu məqsədə nail olmaq üçün Bakı və Ankaranın təkqütblü və çoxqütblü dünyanın tərəfdarı olan ölkələrin yaratdığı təşkilatlarda təmsil olunmaqla prosesə öz töhfələrini vermək istəyirlər. Bununla həm də mövcud proseslərin fürsətlərindən faydalanaraq Türk dünyasının bir siyasi-iqtisadi güc kimi ortaya çıxmasına çalışırlar.
Bakı və Ankaranın Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatında (ŞƏT), İƏT, BRICS kimi təşkilarda təmsilçiliyi də məhz bu məqsədlərə xidmət edir.
"Bloomberg"in yazdığına görə, Bakının ardınca Ankara da BRICS-ə üzv olmaq üçün ərizə verib və rəsmi Ankara bunu təkzib etməyib. Kreml isə Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın cari ilin oktyabrında Kazanda keçiriləcək Zirvə görüşündə iştirak edəcəyini bəyan edib.
Bir çox qüvvələr Bakı və Ankaranın BRICS-də təmsilçiliyinə qarşı çıxaraq bunun mənfi fəsadlarının olacağını qeyd edirlər.
Birincisi BRICS də ŞƏT kimi siyasi yox, birgə iqtisadi əməkdaşlıq təşkilatıdır. Təşkilatda xarici siyasi kursları üst-üstə düşməyən ölkələr təmsil olunur. Çin, Hindistan, Səudiyyə Ərəbistanı, İran, Misir, Birləşmiş Ərəb Əmirliyinin yürütdüyü xarici siyasət bir-birinə qarşı zidd xarakter daşıyır. Lakin iqtisadi əməkdaşlıq naminə bir təşkilatda bir araya gəliblər.
İkincisi, təşkilatda əsasən inkişaf etməkdə olan ölkələr, xüsusən Çin, Brazilya, Səudiyyə Ərbistanı, Birləşmiş Ərəb Əmirliyi, Cənubi Afrika Respublikası, Misir və sair ölkələr yer almaqdadır.
Üçüncüsü, dünyadakı mövcud geosiyasi və geoiqtisadi böhranlar fonunda hər bir ölkə gözlənilən böhranlardan və risklərdən maksimum yan qaçmaq üçün ən müxtəlif ölkələr və təşkilatlarla, xüsusən də iqtisadi xarakterli təşkilatlarla əməkdaşlığa üstünlük verirlər. BRICS də bunlardan biridir. Təşkilatın əsas hədəfi sülhü, təhlükəsizliyi, inkişafı və əməkdaşlığı gücləndirməkdir. Fərqli düşüncəli ölkələrin bir araya gəldiyi BRICS-in məqsəd və vəzifələri arasında bəşəriyyətin inkişafına mühüm töhfə vermək, daha bərabər və ədalətli dünya yaratmaq da var.
BRICS eyni zamanda regionlararası səmərəli əməkdaşlıq üçün şərait yaratmaq və iştirakçı ölkələrin iqtisadi və texnoloji potensialının əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirmək imkanları yaradır.
BRICS üzv ölkələrə yeni bazarlara çıxış imkanlarını genişləndirmək və bazar münasibətlərini asanlaşdırmağa, qarşılıqlı ticarətin və investisiyaların təşviqinə, investorlar və sahibkarlar üçün əlverişli biznes mühiti yaratmağa, iqtisadi əməkdaşlığın genişləndirilməsi və şaxələndirilməsi, makroiqtisadi siyasət koordinasiyasını gücləndirməyə, xarici iqtisadi şoklara davamlılığı artırmağa imkan verir. Bütün sadaladığımız amillər həm Bakı, həm də Ankara üçün yeni imkanlar yaradır. Ona görə də həri iki qardaş ölkə burada təmsil olunmağa qərar verib. Bakı və Ankaranın BRICS-də təmsilçiliyi nəinki iki qardaş ölkənin çıxarları baxımdan, həm də Türk dünyasının bir güc kimi beynəlxalq aləmə çıxmasında öz müstəsna rolunu oynayacaq.
Digər tərəfdən həm Bakı, həm də Ankara zamanında Qərbin siyasi və iqtisadi platformalarına sıx inteqrasiya olunmağa çalışıblar. Lakin Qərb buna imkan verməyib.
Türkiyə Avropa Birliyinə (Aİ) üzv olmaq üçün onilliklər ərzində irəliləyiş əldə olunmamasından məyus olduğundan üçünü Şərqə doğru çevrilib. Bu səbəbdən də həm ŞƏT, həm də BRICS-lə əməkdaşlıq yolunu seçib.
Ankaranın BRICS-i seçməsinin başqa bir səbəbi də bəzi NATO üzvləri ilə fikir ayrılıqlarının olmasıdır. Ankaranın NATO üzvləri ilə fikir ayrılıqları Yaxın Şərqdəki münaqişələrdə və Rusiya-Ukrayna müharibəsində açıq-aydın şəkildə büruzə verib.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Ankaranın BRICS-də təmsilçiliyi Türkiyənin NATO üzvlüyünüdə hər hansı formada kölgə salmır, əksinə, bu, Qərbin xeyrinədir. Çünki Türkiyə NATO qarşısında öhdəliklərini yerinə yetirməklə yanaşı, qlobal təsirini artırmaq və ənənəvi Qərb müttəfiqləri xaricində yeni əlaqələr qurmaq üçün BRICS-ə qoşulur.
Türkiyənin istər ŞƏT, istərsə də BRICS-də təmsilçiliyi Şərq və Qərblə münasibətlərinin tənzimlənməsində xüsusi rolu ola bilər. Necə ki biz bunun Rusiya-Ukrayna və digər münaqişələrdə şahidi olmuşuq.
Ümumiyyətlə, Ankara və Bakının belə formatlarda təmsilçiliyi həm ikitərəfli, həm çoxtərəfli əməkdaşlıqlara, həm də dünyada qlobal təhlükəsizlik arxitekturasının yaranmasına öz töhfəsini verəcək.
Mürtəza Bünyadlı
Ölkə.Az
