Ermənistan qurban verilir, Zəngəzur dəhlizi necə açılacaq? - SSENARİ

Şahmat oyunu çox vaxt siyasətə bənzədilir. Çünki şahmatla siyasət arasında çox oxşarlıq və paralellik mövcuddur. Şahmat debütündə qambit (həmlə) kombinasiya var. Bu zaman tərəflərdən biri piyada və ya yüngül fiqur qurban verməklə strateji üstünlüyə nail olmaq üçün həmləyə keçir. Odur ki, şahmatda bir xeyli qambit var. Vəzir qambiti, Siciliya qambiti, Budapeşt qambiti, Pirs qambiti və s. Məşhur qambitlərdən biri də "Türk qambiti" adlanır. Bu termin şahmatdan daha çox dünya siyasətində daha çox "Türk həmləsi" kimi qəbul edilir. Bu ad Boris Akuninin rus-türk müharibəsindən bəhs edən "Türk qambiti" romanından sonra dünyada siyasi-hərbi termin kimi qəbul edilib. 

"Türk qambiti" nəticəsində Osmanlı dövləti ruslar üzərində möhtəşəm qələbə əldə ediblər.

Şahmatda oyunçular qalib gəlmək üçün müxtəlif kombinasiyalar qurub həmlələr (qambit) etməklə yüngül fiqur qurban verib strateji üstünlüyə nail olmağa çalışdığı kimi, hərbdə və siyasətdə də rəqib və ya düşmən üzərində qələbə çalmaq üçün müxtəlif  hücum, müdafiə, manevr və kombinasiyalardan istifadə edirlər.

Bu gün Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi və bu münaqişənin nizamlanmasındakı proseslərə nəzər yetirsək, o zaman Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin necə də siyasətdə bacarıqlı qrosmeystr olduğunu görərik.

Prezident İlham Əliyevin bölgədəki geosiyasi prosesləri Azərbaycanın xeyrinə dəyişib qalib olmaq üçün şahmatda olduğu kimi ən müxtəlif kombinasiyalar qurub, gah müdafiə, gah hücum, gah manevr və digər kombinasiyalardan istifadə etməklə düşmən üzərində birmənalı strateji üstünlüklər əldə edə bilib. Nəticədə "Türk qambiti"ndə olduğu kimi, Ermənistan və onun havadarları gözləmədiyi halda Azərbaycan Prezident İlham Əliyevin liderliyi altında qalib dövlət oldu.

İkinci Qarabağ savaşından sonra isə Azərbaycan Prezidenti Ermənistan və onun havadarlarına qarşı uğurlu kombinasiyalar quraraq sarsıdıcı psixoloji zərbələr endirməklə onların oyun planlarını darmadağın edir. 

Nəticədə bölgədə maraqlı olan güclər və Ermənistanın havadarları Ermənistanı şahmatdakı qambit gedişində qurban verilən piyada və ya digər kiçik fiqur rolunda oynadır. Güclü həmlə hesab etdikləri kombinasiyalar Azərbaycan Prezidenti tərəfindən həyata keçirilən gedişlər çox asanlıqla darmadağın olur. Bu səbəbdən də İrəvanın ən uğurlu hesab etdiyi qərarlar, sazişlər və ya atılan addımlar Ermənistanın gözləntilərini doğrultmur və əks effekt verir.

Odur ki, Azərbaycan Prezidentinin səsləndirdiyi istənilən fikir son illərdə Ermənistanda ciddi narahatedici rezonansa səbəb olur. Bu bir daha onu sübut edir ki, İrəvan havadarları və himayədarların köməyi ilə hansı addımı atsa da, Ermənistanın siyasi gündəliyini formalaşdıran Azərbaycandır.
 
İrəvanın yanvarın 14-də hakimiyyətinə cəmi bir neçə gün qaldığı Bayden hakimiyyəti ilə imzaladığı strateji tərəfdaşlıq saziş və orada əksini tapan müddəalar Ermənistan üçün yaxın perspektivdə uğurlu nəticə deyil, əksinə, ciddi təhdidlər vəd edir.

Bunun bariz nümunəsini Gürcüstanın timsalında görə bilərik. 2009-cu ildə ABŞ ilə Gürcüstan arasında analoji olaraq belə bir sənəd imzalanıb. Nəticə isə göz qabağındadır. Odur ki, İrəvanın ABŞ ilə imzalanan sənədi Ermənistanın uğurlu diplomatiyasının nəticəsi kimi təqdim etməsinin ciddi əsası yoxdur. Bundan sadəcə daxili auditoriyada müəyyən divident qazanmaq üçün istifadə oluna bilər. Reallıqda isə bu sənəd Ermənistanı maraqlı geosiyasi güclərin savaş meydanına çevirəcək ki, bundan da itirən tərəf ermənilər və Ermənistan dövlətçiliyi olacaq.

Bunun səbəbi isə Ermənistanın sadəcə ənənəvi olaraq bölgədə maraqlı güclərin əlində maraqlarının təmin olunması rolunda çıxış etməsidir. Həmin güclər Ermənistandan istifadə etdikdən sonra atırlar. Necə ki, indiyədək belə olub.

Ermənistanın ABŞ ilə imzaladığı saziş İrəvandan daha çox Bakı üçün yeni fürsətlər yaradacaq.

Birincisi, bu saziş Ermənistanı maraqlı geosiyasi güclərin toqquşma məkanına çevirdiyindən zəiflədəcək və daha dərin böhrana sürükləyəcək. Bu toqquşma hətta Ermənistan dövlətçiliyinin böhranına səbəb ola bilər. Çünki maraqlı güclərin, xüsusən də hərbi bazası olan və daha ciddi təzyiq mexanizmləri olan Rusiyanın Ermənistandan asanlıqla əl çəkəcəyini düşünmək sadəlöhvlük olar. 

İkincisi, İrəvanın Qərbə sürətlə meyillənməsi, Ermənistan-İran münasibətlərini kəskinləşdirəcək. 

Üçüncüsü, Qərbin Ermənistanda güclənməsinə Gürcüstanın mövcud hakimiyyətinin maraqlarına cavab vermədiyindən Tbilisi bunu müsbət qarşılamayacaq. Rəsmi Tbilisi İrəvana açıq şəkildə mane olmasa da, pərdə arxasında Ermənistana qarşı hansısa təsir mexanizmlərindən istifadə edəcək. Onsuz da İrəvanın Bakı ilə ehtimal olunan sülh sazişi imzalanması və bunun nəticəsi olaraq kommunikasiyaların açılması heç də Tbilisinin ürəyincə olmayan məsələdir. 

Bu amillər İrəvanın Bakı ilə sülh sazişini imzalamasına əngəllər yaradacaq ki, bu da həm Ermənistanın daha da zəifləməsinə və əhəmiyyətsiz "qurbanlıq keçi" rolunu oynayan ölkəyə çevirə bilər.

Dördüncüsü, yaranmış vəziyyət və çıxılmaz durum Ermənistanı daha çox Türkiyəyə yaxınlaşmağa məcbur edəcək. Və bu zaman İrəvan Türkiyə ilə normal münasibətlərin qurulması üçün Ankaranın şərtlərini qəbul etmək məcburiyyətində qalmalı olacaq. Təbii ki, Ankaranın münasibətlərin qurulmasında İrəvana ilkin şərti Bakının təklifləri əsasında sülh sazişini imzalamaq olacaq. 

Onsuz da İrəvan Bakının güclü gedişləri nəticəsində sülh sazişində nəzərdə tutulan 17 məsələdən 15-ni qəbul edib. Yerdə qalan iki məsələ də prinsipcə İrəvan tərəfindən qəbul olunur. 

İrəvan hazırda Zəngəzur dəhlizinin açılmasında israrlı mövqe sərgiləyərək Bakı və Ankaranın   irəli sürdüyü şərtlər daxilində açmasını istəmir. 

Amma proseslərin gedişi Bakı və Ankaraya Zəngəzur məsələsində də geniş fürsətlər yaradır. Bu bir daha Prezident İlham Əliyevin yanvarın 7-də yerli telekanallara müsahibəsində "Zəngəzur dəhlizi açılacaq və açılmalıdır" bəyanatını səsləndirməklə nə qədər uzaqgörən siyasətçi və oyunçu olduğunu sübut edir.

2020-ci il 10 noyabr sənədindən sonra Azərbaycan güclü mövqeyi nəticəsində ciddi itkilər vermədən öz ərazi bütövlüyünü təmin edib suverenliyini bərpa etməsi, Zəngəzur dəhlizini açılmasına imkan verəcək. İrəvan Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı şərtləri qəbul etməkdən başqa alternativi qalmayacaq.

Qeyd edək ki, Zəngəzur dəhlizinin açılmasına qarşı Ermənistandan daha sərt şəkildə çıxan ölkə İrandır.  İrəvanın sürətlə Qərbə inteqrasiyasından sonra Tehran bu məsələdə tam mənada olmasa da, ciddi etiraz edən ölkə olmayacaq.  

Digər tərəfdən isə Qərb də Zəngəzur dəhlizinin açılmasında maraqlıdır. 

Qərb, əsasən də ABŞ Ermənistan İran münasibətlərinin yüksək səviyyəsində olmasında maraqlı deyil. Xüsusən də ABŞ-nin yeni prezidenti Donald Trampın İrana münasibəti hamıya bəllidir. Tramp dövründə ABŞ-İran münasibətlərinin daha da kəskin xarakter alacağı proqnozlaşdırılır. 

Bütün bu və digər amilləri nəzərə alsaq görərik ki, proseslər Ermənistanın deyil, daha çox Azərbaycanın xeyrinə inkişaf edir. Düzdür, bu proseslərin müəyyən mərhələsində Azərbaycan üçün bəzi çətinliklərin ortaya çıxması ehtimalı istisna deyil. Ancaq bunlar Azərbaycan üçün Ermənistanın üzləşəcəyi problemlər kimi olmayacaq, yüngül ötəri xarakter daşıyacaq.

Ermənistan tərəfi gözlənilən təhlükələrdən və fəlakətlərdən az itki ilə çıxması ancaq Bakı və Ankara ilə tez bir zamanda dil tapmasından keçir. 

Yoxsa Ermənistan Prezident İlham Əliyevin "Türk həmləsi" nəticəsində növbəti məğlubiyyətinə imza atacaq.

Prezident İlham Əliyev təsadüfən dəfələrlə bəyan etmir ki, Ermənistan dünyadakı prosesləri diqqətlə analiz edərək bundan dərs çıxarmalıdır. Proseslər Prezident İlham Əliyevin bəyan etdiyi kimi, Ermənistanın ziyanına inkişaf edir. 

Mürtəza
Ölkə.Az