Qarabağ sindromu: əcnəbi politoloqlar və konflikt ətrafındakı siyasi möhtəkirlik
Aprel döyüşlərindən sonra Rusiyanın vasitəçiliyi ilə təşkil olunmuş Azərbaycan və Ermənistan prezidentlərinin, Putinin də iştirakı ilə Sankt-Peterburqda keçiriləcək görüşü bu həftə baş tutdu.
Bütün dünya mediasının diqqət mərkəzində saxladığı bu görüşün sonunda gurultulu bəyanatlar, hansısa razılıq gözlənilsə də, bunun tam əksinə olaraq görüşdə nədən danışıldığı, hansı razılıq əldə edildiyi haqda mətbuata heç bir açıqlama verilmədi.
Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan xarici siyasət idarələrindən, o cümlədən görüşün təşkilatçısı Kremlin mətbuat xidmətindən bildirildi ki, prezidentlər görüşləri və danışıqları davam etdirəcəklər, cəbhə xəttində atəşkəsin qorunması üçün döyüş bölgəsində müşahidəçilərin sayı artırılacaq və s.
Görüş başlamazdan əvvəl artıq bəzi media qurumları müxtəlif politoloqların, şərhçilərin və müstəqil siyasətçilərin subyektiv fikirlərini baş xəbər kimi dərc edərək cəmiyyətdə hansısa fikir formalaşdırmağa cəhd etdilər. Görüşün sonunda isə alınan açıqlamalar o qədər rəngarəng, haça fikirlərlə dolu, konkretləşməmiş oldu ki, bu haqda səbirsizliklə informasiya gözləyən oxucu auditoriyası sözün əsl mənasında çaş-baş qaldı.
Qarabağ problemi və Rusiya
Görüş haqqında verilən rəsmi məlumatın qısa, lakonik və heç bir konkret nəticəni özündə əks etdirməyən olması media orqanlarının özünü də çaşdırdı. Sonra manşetlər illərdir Qarabağ problemindən manipulyasiya edərək pul qazanan əcnəbi, xüsusən də rusiyalı politoloqların ziddiyyətli, konflikti daha dərinləşdirəcək şərhləri və analizləri ilə doldu. Erməni daşnak mediasının manşetə çıxardığı rus politoloqlar Azərbaycana qarşı psixoloji təzyiqlərə başladılar. Daşnak saytlarının manşetləri "Qarabağ Azərbaycanın olmayacaq", "Qarabağ Azərbaycandan birdəfəlik ayrılıb" və s. kimi başlıqlı açıqlamalarla doldu.
Ermənilərin muzdla illərdir saxladıqları rusiyalı politoloqlar yenidən Azərbaycana qarşı hücuma keçdilər. Buna cavab olaraq Azərbaycanı dəstəkləyən və ya dəstəkləməklə pul qazanmaq istəyən başqa rusiyalı politoloqlar da Azərbaycan saytlarına açıqlama verərək "Qarabağ Azərbaycan ərazisidir", "Qarabağ Azərbaycana qayıdacaq" kimi bəyanatlar verdilər. Göründüyü kimi görüşü təşkil edən ölkənin politoloqları da görüş ətrafında siyasi möhtəkirlik edərək hər iki cəmiyyəti bir daha "öz səngərlərində" saxladılar. Rusiyanın siyasəti Qarabağ problemini artıq region üçün sağalmaz bir sindrom halına salıb. Son danışıqların təşkilatçısı kimi Rusiyanın çıxış etməsi isə bu dəfə ABŞ və Avropanın siyasi dairələrini məsələdən uzaq durmağa məcbur etdi. Qərbdəki muzdlu politoloqlar bu dəfə susdular və məsələ ətrafında heç bir fikir və ya mülahizə yürütmədilər. Qarabağ problemi son görüşlər zamanı tam olaraq Rusiyanın və rusiyalı politoloqların monopoliyasında idi. Artıq Azərbaycan Rusiya üçün 1993-cü illərin Azərbaycanı deyil. Artıq ümumilikdə Qafqaz regionunun ticarət dövriyyəsi həcmində ticarət dövriyyəsi olan, kapital baxımından regionun ən böyük iqtisadiyyatı və strateji əhəmiyyəti ilə Rusiyanın cənubundə güclü bir Azərbaycan var. Rusiya Azərbaycanı itirməklə bütövlükdə Qafqazı itirə bilər və Yaxın Şərqdəki proseslərə təsir imkanları məhdudlaşa bilər. Artıq geosiyasi baxımdan Ermənistan da Rusiya üçün 1993-cü illərdəki əhəmiyyətdə deyil. Rusiyanın hərbi bazası bu ölkədə istədiyi vaxta qədər qalacaq, Ermənistan özü isə çoxmilyardlıq borcları ilə ömürlük Rusiyanın ətəyindən tutub sürünməyə məhkumdur.
Rusiyalı politoloqların əksəriyyətinin Ermənistanın xeyrinə verdikləri proqnozları isə sadəcə ermənilərə təskinlik kimi qəbul etmək lazımdır. Aprel döyüşlərinin acı məğlubiyyətinin təsirindən hələ çıxmamış ermənilərə ruslar ürək-dirək verərək arxalarında olduqlarını söyləyirlər. Oyunun baş rolunda isə regionun həm Rusiya, həm də Qərb üçün ən mühüm ölkəsi - Azərbaycandır. Görüşün məxfiliyi, görüşdə sadəcə üç prezidentin görüşü və müzakirə olunan məsələlər barədə heç bir informasiya verilməməsi yaxın gələcəkdə baş verəcək böyük siyasi hadisələrin göstəricisidir.
Qarabağ problemi və İran
Görüşlərin keçiriləcəyi ərəfədə qonşu İran yenidən Azərbaycan mediasının hədəfinə tuş gəldi. Prezidentlərin görüşündən bir gün əvvəl İran Ermənistanla viza rejimini ləğv etdi. Bundan əvvəl İran Qarabağ probleminin həlli üçün istənilən missiyanı yerinə yetirməyə hazır olduğunu bəyan etmişdi. Aprel döyüşləri ərəfəsində isə Azərbaycan-İran-Rusiya arasında çox mühüm nəqliyyat dəhlizi haqda müqavilə imzalandı. Azərbaycanı İranla düşmən kimi qələmə verən bizim bəzi media orqanlarının yazılarını tirajlayan erməni mətbuatı Bakı ilə Tehranın arasının soyuqluğundan maksimum dərəcədə istifadə etmək istəsə də, son siyasi proseslər onu göstərdi ki, 1979-cu ildən embarqoda olan İrana öz iqtisadi maraqları daha vacibdir. Ermənistanla ticarətin ona heç nə verə bilməyəcəyini dərk edən Tehran rejimi Azərbaycanla iqtisadi və mədəni sahədə əlaqələrini aktiv surətdə genişləndirir. Ermənistanla viza məsələsinə gəldikdə isə, bu, Azərbaycanın maraqlarını təhlükə altında qoymur. Azərbaycan-İsrail münasibətlərinin səviyyəsini nəzərə alsaq, İranla hazırkı münasibətlərimizi yüksək qiymətləndirmək olar. Son illər ərzində İrandan Azərbaycana gələn turistlərin sayının 10 dəfəyə yaxın artması, Avropaya yük daşımalarında tranzit kimi İranın Azərbaycan ərazisini seçməsi ondan xəbər verir ki, Ermənistan da artıq İran üçün 1993-cü illərdəki əhəmiyyətini itirib. O dövrlər İrana qarşı açıq ərazi iddiaları və Rusiyaya atom bombası atmaq kimi sərsəm iddialarla çıxış edən başıpozuq bir Azərbaycan hakimiyyəti vardı. Son 15 ildə yürüdülən Azərbaycanın xarici siyasəti isə bütün qonşularına bir şeyi anlatdı ki, biz dostla dost, düşmənlə düşmən olmağı bacarırıq. Azərbaycanla dost olanlar qazanacaq, Azərbaycanla düşmənçilik edənlər isə itirəcəklər. Bunu Tehran gözəl başa düşür.
Qarabağ Problemi və Qərb
Analizimizin əvvəlində də qeyd etdiyimiz kimi Qərb Qarabağ münaqişəsinin həlli məsələsində hələlik məsafədən siyasət yürütməkdə davam edir. Birbaşa Rusiyanın maraq dairəsində yerləşən regiondan Gürcüstanı qoparan ABŞ, daha da irəli gedərək Rusiyanı qəzəbləndirmək istəmir. Qarabağ məsələsində Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyən ABŞ və Avropa bununla Rusiya ilə geosiyasi müstəvidəki düşmənçiliklərini qismən davam etdirirlər. Qərbin Azərbaycana siyasi dəstəyi, öz for postuna çevirdiyi Ermənistanın hər keçən il boşalması, öz daxilində getdikcə dərinləşən iqtisadi böhran Rusiyanı məcbur edir ki, Qarabağ problemini özünün yaratdığı kimi, eləcə də həll etsin və regiondakı hərbi gərginlik sakitləşsin. Rusiya gözəl başa düşür ki, Qarabağ probleminin həll edilməmiş qalması gələcəkdə özünün zəifləyəcəyi təqdirdə NATO-nun məhz bu boşluqdan istifadə edərək regiona daxil olması ilə nəticələnəcək. Bir vaxtlar Qarabağ problemini yaratmış Rusiya, bu problemi öz vassalı Ermənistana yerini göstərməklə və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa edilməsi prinsipi ilə həll edə biləcəksə, onda onun maraqları bu bölgədə uzun illər təhlükə altında qalmayacaq və Azərbaycanın onilliklərə hesablanmış balanslaşdırma siyasətinin nəticəsində Cənubi Qafqaz regionu bütün böyük dövlətlər üçün iqtisadi və siyasi əməkdaşlıq sahəsində ən mühüm və təhlükəsiz zonaya çevriləcək.
P.S. Ermənistan artıq hərtərəfli uduzub və bunun üstünü örtmək üçün bir az da öz qəyyumuna, öz faktiki sahibi olan Rusiyaya daha sıx sığınıb. Əgər Rusiya bu tarixi məqamdan istifadə edərək Qarabağ probleminin həllini yenə yubatsa, yenə bu bölgədəki partlayışa həssas qaynar nöqtani olduğu kimi saxlasa, onda gələcəkdə bu problem ona bütövlükdə Qafqazın itirilməsi bahasına başa gələcək. Əgər Rusiya öz mövqeyindən, Ermənistana olan təsir rıçaqlarından istifadə edərək Qarabağ problemini qansız, müharibəsiz həll edəcəksə, onda öz maraqlarını Cənubi Qafqazda birdəfəlik təmin etmiş olacaq. Cənubi Qafqazda Azərbaycanın başçılığı altında həyata keçirilən və gələcəkdə reallaşması nəzərdə tutulan layihələrdən kənarda qalmaq Rusiya üçün milyardlarla ziyan deməkdir və Moskva bu ziyanı əbəs yerə işğalda saxladığı Ermənistan və Qarabağdan kompensasiya edə bilməyəcək.
Qafqaz Ömərov, Ölkə.Az-ın məsul redaktoru
