Nifrət etdiyiniz xalq sizi xilas etdi, bir az utanın
Toğrul Cəfər
FETÖ-NÜN ÇEVRİLİŞ CƏHDİ: XALQ KÜÇƏYƏ ÇIXDI, “XALQÇILAR” GİZLƏNDİ
Türkiyədə, FETÖ-nün hərbi çevriliş cəhdində 241 nəfər öldü, mindən çox insan yaralandı. Bəziləri utanmadan çıxıb dedilər ki, bu, hərbi çevriliş deyil, Ərdoğanın oyunudur. Hə, düzdür, təkcə siz “ağıllısız”, hər şeyi siz düz bilirsiz. Küçəyə çıxanlar “ağılsızlar” idi. Sizin təbirinizcə desək, Ərdoğanın oyununa gəldilər. Siz “oyun”un fərqində olduğunuz üçün küçəyə çıxmadınız, halaldır!
Bəs yaxşı, “Gezi Parkı” söhbətində niyə küçədə görmədik sizi? Niyə “5 ulduzlu” tətillərinizi yarıda kəsmək ağlınıza gəlmədi? Halbuki “Gezi Parkı” etirazlarını “dəstəkləyirdiniz”. Lüks yaxtalarınızdan bol-bol “tvit” atmağa gücünüz çatdı ancaq. Çünki buna öyrəşmisiz: davamlı şikayət edirsiz, amma komfortunuzu damcı da pozmursuz. Həmişə küçələrdə ölənlər də nifrət etdiyiniz, “ağılsız” xalqın kasıb-kusub uşaqları olur.
Adınızı “solçu”, “xalqçı”, “ziyalı” qoymusuz, amma xalqdan iyrənirsiz, xalqa nifrət edirsiz, yuxarıdan aşağı baxırsız. 15 iyulda isə, həmişə olduğu kimi, o xalq ölkəni xilas etdi uçurumdan, sizi də. Bir az utanın, heç olmasa. Sizin içində olmaqdan iyrəndiyiniz xalq həmişə sizi öz cəsarəti ilə təəccübləndirib. Əlində türk bayrağı ilə gözünü qırpmadan tankın qarşısına çıxan o adamın cəsarətinin mində biri belə sizdə olmayıb heç vaxt. Və bu həqiqəti qəbul edə bilmirsiz. O həqiqət içdən-içə sizi yeyib-bitirir, etiraf etmək yerinə, xalqı aşağılamağı seçirsiz. Bu sayıqlamalarınızın başqa açıqlaması yoxdur çünki.
15 iyulda xalq küçəyə çıxdı: fərqli inanca, müxtəlif siyasi düşüncəyə sahib, bir-birindən fərqli həyat tərzləri olan insanlar. Bəzilərinin iddia etdiyinin əksinə, Ərdoğan efirdə çıxış etmədən öncə, artıq, onlar küçəyə çıxmağa başlamışdılar. Onları birləşdirən tək cəhət - ölkələrinə olan sevgi idi. Ərdoğanı sevənlərlə Ərdoğan müxalifləri yan-yana addımladılar küçələrdə. Gələcəklərini təhlükəyə atmaq yerinə, qəhrəmanca ölməyi gözə aldılar. 30 ildir ki, CHP-yə səs verən də orada idi, AKP-yə səs verən gənclər də. Bütün fərqliliklərə baxmayaraq, düşmənə qarşı tək yumruq olmağı seçdilər, tarix yazdılar.
AZƏRBAYCANLI “İNTELLEKTUAL”LARIN ƏRDOĞAN TƏHLİLİ
Ötən yazıda bəhs etdiyim, Türkiyədəki Ərdoğan düşmənlərini qoyaq bir kənara, bizimkilərə baxaq. Çoxu dost-tanışdı. Ağıllı, savadlı, müəyyən mənada intellektual deyə biləcəyimiz adamlardı. Amma “Ərdoğan Türkiyəni bədbəxt günə saldı, 50 il geriyə apardı”, - deyə status yazır “feysbuk”da. Bu fikrin yaxşı “layk”ı da var bu arada. Təkcə “layk” yığmaq üçün bunu yazsaydılar, dərd yarıydı. Amma heyf ki, həmin adamlar bu dediklərinə, yazdıqlarına ürəkdən inanırlar.
Bütün problemləri Ərdoğanda görmək kimisə rahatlaşdıra bilər. Amma bu tələyə düşməməliyik. Bu komfortu əlimizin tərsiylə rədd etməli, davamlı sual verməyi seçməliyik. Türkiyə nə vaxt çox irəliyə getdi ki, Ərdoğan dartıb geriyə saldı ölkəni? “İrəli” dediyiniz hansı səviyyədir, “geri” dediyiniz hansı?
Ərdoğan hakimiyyətə gəlməmişdən əvvələ qayıdaq: 2001-ci ildəki iqtisadi böhran, ondan əvvəl 28 fevral post-modern hərbi çevrilişi, 1994-cü il iqtisadi böhranı, 1990-cı illərdəki xaotik vəziyyət, tez-tez dəyişən siyasi hakimiyyət, PKK terrorunun pik həddə çatması, faili-məchul cinayətlərin sayının sürətlə artması və s. Yaxın tarixdəki sürəcin xülasəsidir bu. Daha əvvələ də getmək, hadisələrin detallarına varmaq olar. Türkiyə hər zaman başıbəlalı ölkə olub. Bütün yanlışlıqlar Ərdoğan iqtidarı ilə başladı kimi fikirlərə qapılmayaq. Bugünkü siyasi iqtidarı tənqid etməklə yanaşı, tarixi sürəci də düzgün təhlil edək.
TÜRKİYƏDƏ SİYASİ SİSTEM NİYƏ “ERROR” VERİR?
Türkiyədə hazırda yaşanan porblemlərin kökü cümhuriyyətin qurulmasına qədər gedib çıxır. Çoxpartiyalılığa keçidin gecikməsi, ardınca gələn hərbi çevrilişlərlə hökümətlərin devrilməsi ölkənin vücudunda sağalması çətin olan yaralar açdı; iqtisadi, sosial və siyasi vəziyyətin stabilləşməsi, demokratik dəyərlərin oturuşması ehtimalını daha da çətinə saldı. Əsgərin “demoklesin qılıncı” kimi siyasətin üstündən çəkilməməsi bu çətinliyi daha da artırdı.
Cümruhiyyəti quran düşüncənin əsgərə xilasedici missiyası verməsi, yeri gəldikdə, əsgərin siyasətə müdaxilə edə bilməsi ən böyük yanlışlardan biri idi. Bunun səbəbi də bəlli idi. Çünki cümhuriyyəti quranlarda “cümhur”a (xalqa) inam o qədər də yox idi. “Xalqı çox da başıboş buraxmamaq lazımdır” düşüncəsinin izlərini bugünkü Türkiyədə də görmək mümkündür. Böyük bir kütləni bu düşüncə ilə yetişdirib sistem. Yuxarıda bəhs etdiyim, “xalqçı”, “ziyalı” tipləri də həmin düşüncənin məhsullarıdır. Bu gün Ərdoğandan şikayət edənlər də bu tarixi sürəci yaxşı oxumalıdırlar. 14 illik Ərdoğan iqtidarının hansı sürəcin bir nəticəsi olduğunu düzgün qavramaq üçün, bu, şərtdir.
Türkiyədə baş verən (siyasi, sosial, mədəni və s.) olayları sadəcə türk KİV-ni izləyərək təhlil etmək kimi bir yanlışlığa zaman-zaman düşə bilirik hamımız. Amma bu yanlışlıqdan maksimum uzaq gəzməli, məsələlərə qarşı daha soyuqqanlı yanaşmalıyıq. Gündəlik media tərəfindən bizə verilənlərlə yetinməməliyik.
ƏRDOĞAN TÜRKİYƏNİ GERİYƏ APARIR?
Ərdoğanın dərdi, bəzilərinin illərdir durmadan təkrar etdiyi kimi, Tükiyəni mühafizəkarlaşdırmaq, dindarlaşdırmaq, ölkəyə şəriət sistemi filan gətirmək deyil. Hər bir siyasətçi kimi, Ərdoğanın da əsas məqsədi hakimiyyəti, gücü maksimum əlində saxlamaqdır. Bütün siyasi addımlarını bunun üzərinə qurur. Çox ağıllı siyasətçi olduğu üçün də, 14 ildir ki, istədiyini əldə edə bilir.
Bilirəm ki, bəziləri bu “ağıllı siyasətçi” ifadəsinə çox əsəbiləşəcəklər. Bəli, Ərdoğan çox ağıllı siyasətçidir. Məsələn, adam, az qala, dediyi hər cümləyə görə ayrıca anket-sorğular hazırladır, həmin anketin nəticələrinə görə, sonrakı addımını atır. Bəzən çox kəskin şəkildə müdafiə etdiyi bir düşüncənin 1 həftə sonra əksini söylədiyini görürük. Yəni, “siyasət” deyilən oyunu qanunlarına görə oynayır. Siyasət çərçivəsində doğrunu edir.
“Amma siyasətin doğrusu, həyatın doğrusu deyil” deyirsinizsə, lap əla. Dünya siyasət sistemini - “İnsan hüquqları” kimi ifadələrin dillərdən düşmədiyi, amma ədalətin olmadığı bir sistemi müzakirə etmək, tənqid etmək kimi bir dərdiniz varsa, mən də qatılaram ona. Amma hər şeyi öz adı ilə çağırmaq lazımdır.
Ərdoğanın Türkiyəni mühafizəkarlaşdırmaq kimi bir düşüncəsi olsa belə, onu bacara biləcək gücü yoxdur hal-hazırda. Unutmayaq ki, Ərdoğan Türkiyədə siyasi iqtidardadır. Ərdoğanın söz sahibi olmadığı başqa iqtidar sahələri var. Məsələn, kültürəl iqtidar. Kültürəl iqtidar dedikdə, əsas olaraq, kapitalizm və modern həyatı nəzərdə tuturam. Kapitalizm və modern həyat dünyanın hər yerində ən güclü iqtidar formasıdır.
Türkiyə mühafizəkarlaşmır. Modern həyat bəlası, digər həyat tərzlərini olduğu kimi, mühafizəkarı da, dindarı da öz içərisində əridir, yenidən forma verir, eyniləşdirir. Bahalı ciplərdə gəzmək, lüks restoranlarda oturmaq istəyi ən güclü iqtidardır və bu iqtidarla hesablaşmadan, müsbət nəticə əldə etmək mümkün deyil. Bizim, ilk olaraq, ən güclü iqtidarla məsələmiz olmalıdır.
“Türkiyədə hicablıların sayı çoxalır, Türkiyə geriyə gedir” deyənlərə də sözüm var:
1.Əsas məsələ, ölkədə demokratiyanın, ifadə azadlığının hansı səviyyədə olması və nə dərəcədə həyata keçirilməsidir. Hicablıların sayının artması-azalması o ölkəni geriyə, yaxud irəliyə aparmağa təsir edəcək bir göstərici deyil.
2.Türkiyədə hicablıların sayı çoxalmır, hicablılar sosyal həyata daha çox qatılmağa başlayırlar. Vaxtilə universitetə hicabla buraxılmayan, iş yerində problem yaşayan, sistem tərəfindən daim təhlükə olaraq görülən o qadınlar özgüvən qazanıblar sadəcə. Ətrafda daha çox görünməyə başlayıblar.
Yuxarıda tənqid etdiyim yanlış və yarımçıq təhlillərin əsas səbəbi Türkiyəni tanımamaqdır. Türkiyə seriallardan izlədiyimiz yer deyil sadəcə. “Sözcü” qəzetinin də, “Star” qəzetinin də “rəsmini çəkdiyi” Türkiyə bizə dəqiq bir fikri çatdıra bilməz.
Ən azından bilməliyik ki, Cemil Meriçi oxumadan Türkiyə sosiologiyasını, Oğuz Atayı, A.H.Tanpınarı, Kamal Tahiri, Əziz Nesini və digərlərini oxumadan Türkiyənin ruhunu anlamaq mümkün deyil.
