Əsrin ən güclü zəlzələləri - 100 minlərlə insan həlak oldu

Zəlzələ - yeraltı zərbələr və yerin üst qatının titrəməsidir. Bu həm tektonik proseslərlə müşayiət olunan təbii olaraq, həm də partlayış, su bəndlərinin doldurulması, dağlarda yeraltı sürüşmələrlə müşayiət olunan süni olaraq baş verir. Vulkanların püskürməsi zamanı da kiçik yeraltı təkanlar baş verə bilər. Bütün texnoloji tərəqqiyə baxmayaraq, bəşəriyyət hələ də yer qabığındakı tektonik proseslər qarşısında acizdir.

Türkiyə və Suriyada baş verən zəlzələ bütün dünyanı şoka salıb. Təbii fəlakətin əks-sədası bu ölkələrin qonşuları tərəfindən də hiss olunub və indi də Avrasiya qitəsi müxtəlif hissələrdə silkələnməkdə davam edir. Amma bu faciə 21-ci əsrdə birinci deyil.

1. Sumatra, İndoneziya. 2004

21-ci əsrin ən böyük zəlzələsi 2004-cü ildə Hind okeanında baş vermiş kataklizm hesab olunur. Bu, Şərqi Afrika və Hind-Çininin bir sıra ərazilərini sular altına alan sunamiyə səbəb olub. Əsas zərbəni isə İndoneziyanın Sumatra adası alıb. Ölkələr üçün fəsadlar fəlakətli oldu: maqnitudasına görə (9,3 idi) üç ən böyük zəlzələdən biri olmaqla yanaşı, ölənlərin ümumi sayı 230 min nəfərə çatıb. Üstəlik, 1,8 milyon insan evlərini itirib, zərər çəkmiş ölkələrə dəyən iqtisadi ziyan 10 milyard dolları ötüb.

2. Siçuan, Çin. 2008

Pekində Yay Olimpiya Oyunlarının başlamasına 3 ay qalmış Çinin ölkənin tam mərkəzində yerləşən Sıçuan əyalətində zəlzələ baş verib. Təbii fəlakət uşaqların məktəbdə, böyüklərin isə işdə olduğu bir vaxtda baş verib. Bölgədəki 7,9 bal gücündə təkcə böyük şəhərlərdə - Pekin və Şanxayda deyil, Hindistan, Hind-Çini ölkələri və Rusiyada da hiss olunub. Həmin zəlzələnin qurbanları, rəsmi rəqəmlərə görə, 70 min çinli idi, lakin itkin düşənlərin sayını nəzərə alsaq, onların sayı 90 min nəfərə çata bilər. Zəlzələ Çinə 10 milyard yuandan çox iqtisadi ziyan vurub.

3. Port-au-Prins, Haiti. 2010

Dünyanın ən kasıb ölkələrindən biri - paytaxtı Port-o-Prensin yaxınlığındakı Haitidə 7,0 bal gücündə fəlakətli zəlzələ baş verib. Nəticədə 222 mindən çox insan həlak oldu, 300 mindən çox insan yaralandı, 1,3 milyon insan evini itirdi. İqtisadi ziyan təqribən 8 milyon avro təşkil edib və paytaxt özü faktiki olaraq xarabalığa çevrilib.

Ancaq bu hamısı deyil. İnsan və maddi itkilərlə yanaşı, təbii fəlakət ölkədə əsl humanitar fəlakətə səbəb oldu: talançılıq, zorakılıq, özbaşınalıq, anarxiya və cinayətkar dəstələrin yaranması - bütün bunlar zəlzələnin nəticəsi idi.

4. Yaponiya. 2011

Yaponiyanın 12 il əvvəl düşdüyü fəlakətə göz yummaq mümkün deyil. Ölkə tarixində 2011-ci ilin martında baş verən ən güclü zəlzələ 9,1 bal gücündə olub və ölkənin demək olar ki, bütün cənub-şərq sahillərini aparan sunami ilə nəticələnib. Kataklizmlər təxminən 16 min insanın həyatına son qoydu, həmçinin Yaponiyanın Fukusima-1 atom elektrik stansiyasında texnogen fəlakətə səbəb oldu. Yaponiya iqtisadiyyatına dəyən zərərin məbləği 180-250 milyard dollar arasında dəyişir.

5. Kəşmir, Pakistan. 2005 il

Pakistanın Kəşmir əyalətində 8 oktyabr 2005-ci ildə güclü zəlzələ baş verib. Yeraltı təkanların gücü 7,6 bal olub. Kəşmirin özündən əlavə, Pakistanın şimal-şərqi, Hindistanın şimalı və Əfqanıstanın əraziləri ciddi şəkildə təsirləndi. İndiyə qədər, demək olar ki, 20 il əvvəl baş verən təbii fəlakət Cənubi Asiyada yüz ilin nəticələrinə görə ən ağırı olaraq qalır.

Zəlzələ nəticəsində 3 milyona yaxın pakistanlı damsız qalıb, bəzi məlumatlara görə ölənlərin sayı 200 minə çatsa da, daha 85 min insan həyatını itirib.

6. Kahramanmaraş, Türkiyə. 2023

Siyahını mətnin əvvəlində qeyd olunan fəlakət bağlayır - Türkiyədə baş verən zəlzələ 1939-cu ildən bəri respublika üçün ən güclü təbii fəlakətə çevrildi. Mütəxəssislər və tədqiqatçılar hələ də bu faciənin miqyasını tam qiymətləndirə bilməyiblər, lakin indi əminliklə deyə bilərik ki, Türkiyədə baş verən zəlzələ XXI əsrin ən böyük təbii fəlakətlərindən birinə çevrilib, 13 milyondan çox insanı əhatə edib.

Ölümlərin dəqiq sayı hər gün artacaq, bu gün təxminən 6 min qurbanın olduğu məlumdur. Eyni şey, zəlzələnin miqyasını hiss edən Suriyaya da aiddir. İsraildə, İraqda, Cənubi Qafqaz ölkələrində və Rusiyada da hiss olunub. Türkiyədə artıq ümummilli matəm elan edilib və ekspertlər ölkədə təkrar təkanların ən azı bir ay davam edəcəyini bildirirlər. (publika)