Yaxın Şərq münaqişəsi: İsrail-Avropa toqquşması kəskinləşir

İsrailin Yaxın Şərqdə münaqişə coğrafiyasını genişləndirməsi, Təl-Əvivin müttəfiqi simasında çıxış edən bəzi Qərb ölkələri, xüsusən də Fransa, İtaliya, İspaniya, Yunanıstan, Xorvatiya, Slovaniya və digər Avropa ölkələri ilə münasibətlərini kəskin şəkildə gərginləşdirməkdədir. 

Aİ-İsrail arasındakı gərginlik

Kollektiv Qərbin və İsrailin Yaxın Şərqdə nəzarəti tam ələ keçirmək planları olsa da, Qərb ölkələrinin bölgədə maraqlarının təmin edilməsi məsələsində bir-biri ilə üst-üstə düşmür, əksinə, ciddi fərqliliklər mövcuddur. Kollektiv Qərbin Yaxın Şərqi yenidən dizayn etməsi məsələsində ortaya çıxan bu fərqliliklərin həm tarixi, həm də müasir dövrə uyğun səbəbləri mövcuddur. Bu səbəbdən də anqlosakların əsas təmsilçiləri olan ABŞ, Böyük Britaniya, o cümlədən yəhudi dövlətinin Yaxın Şərqdəki maraqları ilə   Fransa, İtaliya, İspaniya və digər ölkələr arasında maraqlar toqquşur.
Qərbin Yaxın Şərqdəki maraqlarının tarixi kökləri hələ iyirminci əsrin əvvəlində Osmanlı dövlətinin çöküşü ərəfəsindəki dövrü əhatə edir. İstər 1915-ci ildəki İstanbul anlaşması, istər 1916-cı ildə "Sayks-Picot" Anlamasına uyğun olaraq Osmanlı ərazilərinin Fransa, Böyük Britaniya, İtaliya, Yunanıstan, Rusiyanın və digər ölkələr arasında bölüşdürülməsi nəzərdə tutulur. Bu anlaşmalarda nəzərdə tutulan müəddəlar həyata keçməsə də, həmin ölkələrin iddiaları bu günədək gündəmdədir. Zamanı gəldikdə bu planları reallaşdırmağa çalışırlar.
Müasir dövrə gəldikdə isə son onilliklərdə ABŞ, Böyük Britaniyanın və İsrailin Yaxın Şərqdə geosiyasi proseslərdən dominant rol oynaması nəticəsində Avropa ölkələri ticari-iqtisadi sahədə çox böyük zərərə uğrayıb. Bu da nəticə etibarilə Yaxın Şərq uğrunda gedən savaşda ziddiyətlərə yol açır. Nəticə etibarilə Aİ-İsrail arasındakı gərginlik səngimək əvəzinə hər gün dərinləşməkdədir.

Ona görə də Avropa ölkələri Qəzzadan fərqli olaraq kəskin şəkildə İsrailin Livandakı hərbi əməliyyatlarına qarşı çıxamqdadırlar. Hətta Avropa İttifaqına üzv olan 9 Cənubi Avropa ölkəsi İsrailin Livana qarşı hərbi əməliyyatlarını qınayan birgə bəyanat yayaraq İsrail qoşunlarını Livanın cənub sərhədlərindən çıxmasını tələb etməklə yanaşı, Livan xalqına hərtərəfli, o cümlədən ölkənin cənubuna nəzarəti bərpa etmək üçün Livan silahlı qüvvələrinə dəstək verəcəklərini vəd ediblər.
Hətta Fransa prezidenti Makron və İtaliyanın baş naziri Giorgia Meloni G7 müdafiə nazirlərinin görüşündə Livan ordusunun cənuba doğru irəliləməsinə kömək etmək yollarını müzakirə edəcəklərini bəyan ediblər.
Berlində yerləşən Avropa Şurasının Xarici Əlaqələr üzrə analitik mərkəzinin Yaxın Şərq və Şimali Afrika proqramının baş əməkdaşı, ekspert Hyu Lovatt CNN-ə deyib ki, İsrailin Aİ ilə münasibətləri hazırda görünməmiş gərginlik həddinə çatıb.

Aİ-İsrail arasındakı gərginləşməsi o həddə çatıb ki, artıq Avropa ölkələri İsrailə silah satışının tamamilə dayandırılması çağırışlarından və ifrat sağçı İsrail nazirlərinə qarşı sanksiyaların nəzərdən keçirilməsindən tutmuş, İsrailin blokla Assosiasiya Sazişini yenidən müzakirə etmək üçün Avropa İttifaqı üzvləri arasında danışıqlara nail olunmasını istəyirlər. Bununla da Avropa liderləri İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu üzərində təsir rıçaqlarından istifadə etməklə onu atəşkəs danışıqlarına məcbur etmək niyyətini güdürlər.
İsrail-Fransa qarşıdurması
Aİ-İsrail qarşıdurmasının flaqmanı rolunda isə Fransa çıxış edir. Artıq İsrail-Fransa münasibətlərindəki gərginlik pik həddinə çatmaqdadır. Fransa prezidenti Makronun baş nazir Netanyahuya İsrailin BMT qərarları əsasında yaranması xatırlatması, onun ardınca İsrail şirkətlərinə noyabrın 4-dən 7-dək Parisdə keçiriləcək "Euronaval 2024" hərbi sərgisində iştirakına qadağa qoyulması və qarşılıqlı ittihamların davam etməsi, iki ölkə arasındakı böhrandan xəbər verir.  

Fransanın İsrail şirkətlərinin böyük dəniz sərgisində iştirakına qadağasını isə iki ölkə arasında münasibətlərindəki böhranın yeni mərhələsi adlandırmaq olar. Rəsmi Tel-Əviv Parisin bu hərəkətini qətiyyətlə pisləyərək Fransanı diplomatik və hüquqi addımlarla hədələyib.
İsrailin xarici işlər naziri İsrael Kats Fransanın İsrail firmalarının qarşıdan gələn dəniz sərgisində iştirakına qadağa qoyması ilə əlaqədar Fransa prezidenti Emmanuel Makrona qarşı hüquqi tədbir görülməsinə göstəriş verdiyini bildirib.
“Bunlar dost ölkələr arasında qəbuledilməz olan qeyri-demokratik addımlardır və mən Fransa prezidenti Makronu onları tamamilə geri atmağa çağırıram”, - israilli nazir X (tviter) səhifəsində yazıb.

Ümumiyyətlə, Makronun yürütdüyü siyasət Fransanın yenidən fövqəldövlətlər kimi müstəqil siyasi, iqtisadi və mədəni güc kimi reputasiyasını bərpa etməyə xidmət edir. O, Şarl de Qoll doktrinasına qayıtmağa bunu əldə etmək istəyir. Beləliklə, yalnız lazım gəldikdə ABŞ və Qərbin siyasəti ilə Fransanın xarici siyasəti üst-üstə düşdükdə onların addımlarını dəstəkləyir.
Bu mənada Makron geosiyasi proseslərdə “yeni və orijinal” diplomatik proses axtarıb tətbiq etməyə çalışır. Onun Yaxın Şərq siyasətinin mərkəzində də Fransanın beynəlxalq gücünü bərpa etmək məqsədi dayanır.
Makron hakimiyyəti hesab edir ki, İranın Yaxın Şərqdə və beynəlxalq səhnədə təcrid olunması, Fransanın maraqlarına uyğun olmadığından ciddi narahatlıq keçirir. Parisin fikrincə, İran Yaxın Şərqdən sıxışdırıldıqca Fransanın bölgədəki geosiyasi maraqlarını təmin etmək də çətinləşir. Bu təkcə Fransanın bölgədəki təsirinin itirilməsi baxımdan deyil, həm də ticari-iqtisadi cəhətdən mövqelərinin itirilməsi deməkdir. Bölgədə baş verənlər Fransa investisiyasını və bölgə ölkələri ilə gələcək əməkdşalığını ciddi sual altında qoyur. Təkcə onu qeyd etmək lazımdır ki, ABŞ-ın 2018-ci ildə İranla bağlı imzalanan Vyana sazişindən çıxmasının ardınca yeni sanksiyaların tətbiqindən bəri Fransa məhsullarının İrana ixracı 42% azalıb.
Yaxın Şərq uğrundakı mübarizəni həm də iqtisadi savaş hesab etmək olar. Fransa və Avropa ölkələri Yaxın Şərqdəki ildə həcmi milyardlarla dollar həcmində olan bazarı itirmək istəmir və bunun uğrunda savaşır. Çünki savaşların arxasında həm də iqtisadi maraqlar dayanır. 
İsrail-Fransa qarşıdurması kimin xeyrinədir
İsraillə Avropa ölkələri arasında qarşıdurma Tehran və Ankaranın, o cümlədən region ölkələri və bəzi regional oyunçuların marağındadır. Həmin güclər İsrail-Aİ arasındakı bu qarşıdurmanın daha da dərinləşməsinə, hətta bacardıqca bunun geridönməz hal almasına çalışırlar. İlk növbədə Tehran və Ankara bu ziddiyyətlərin toqquşmasından maksimum faydalanıb İsrailin münaqişə coğrafiyasını dayandırıb atəşkəsin, sülhün və sabitliyin əldə olunması istiqamətində təsirli koalisiyanın yaradılmasına çalışırlar. 

İkincisi Ankara Türkiyənin təhlükəsizliyinə yönəlik təhdidlərin qarşısını alıb vaxt qazanmağa çalışır. 
Üçüncüsü, Tehran da vaxt qazanmaqla bölgədən sıxışdırılıb çıxarılmasına qarşı yenidən gücünü bərpa etməyi düşünür.

Çünki Yaxın Şərqin yenidən dizaynı və bu istiqamətdə cərəyan edən hadisələrin inkişafı ilk növbədə Ankaranın, sonra isə Tehranın maraqlarına cavab vermir.

Mürtəza
Ölkə.Az