ABŞ-ın seçilmiş prezidenti seçkidən sonra ölsə, nə olacaq?
ABŞ seçkiləri bütün dünyada seçki prosesindən fərqli işləyir, bu da seçki ilə prezidentin aktiv andiçmə mərasimi arasında uzun müddət qoyur. Bəs bu müddətdə seçilmiş prezident ölsə, nə olacaq? ABŞ tarixində bu ehtimala dair hər hansı bir nümunə varmı?"
"Ölkə.az" Qaynarinfo-ya istinadla xəbər verir ki, seçki prosesi zamanı beyin mərkəzləri, akademiklər, ABŞ və dünya mətbuatı Amerika tarixində əvvəllər heç vaxt görülməmiş və yalnız "Scandal" kimi siyasi mövzulu televiziya seriallarında görünən bu ehtimalla bağlı hüquqi variantları araşdırır.
ABŞ-ın Brukinqs İnstitutunun beyin mərkəzinin Amerika seçki siyasətləri üzrə eksperti Elayn K. Kamark deyib: "Bilirəm, bilirəm, bu qorxulu bir sualdır".
ABŞ-ın son seçki nəticələrini izləyənlər müşahidə ediblər ki, Tramp səs çoxluğunu qazananda, rəqibi Kamala Harris də daxil olmaqla hamı onu "seçilmiş prezident" adlandırıb. ABŞ-da bu ifadə ona görə istifadə olunur ki, seçkilərin nəticələrinə görə, qalib gələn namizədin vəzifəyə başlaması iki aydan çox vaxt aparır və hazırkı prezident həmin vaxtda hələ də vəzifədə qalır. O, həm də demokratiya və xalqın iradəsini vurğulayır.
İndiyədək Birləşmiş Ştatlarda hər seçki dövrünün noyabr ayının ilk çərşənbə axşamı olan seçki günü ilə yanvarın 20-də andiçmə mərasimi arasında olan müddətdə heç bir seçilmiş prezident dünyasını dəyişməyib. Ancaq seçki günündən sonra prezidentliyə namizədin vəfat etməsi nümunəsi var. Belə ki, 1872-ci ildə Demokratların prezidentliyə namizədi Horak Qrili gələcək prezident Uliss Qranta uduzduqdan sonra ölüb. O, seçkinin nəticələrini görməyib. Belə ki, həmin vaxt Seçki Şurası hələ rəsmi olaraq prezidenti elan etməmişdi. Onun ölümü nəticəyə təsir etməsə də, uduzduğu seçkidə qazandığı 66 seçki kollegiyasının səsi ilə nə ediləcəyi barədə mübahisələr yaranıb. Əksər seçicilər başqa bir namizədə səs verməyi seçib və ABŞ Konqresi mərhum Qrili üçün verilən üç səsi saymamağı seçib.
Bununla belə, bu da ABŞ tarixinə "mübahisəli qərar" kimi düşüb. Bir qrup hüquqşünas və siyasətçi deyir ki, bu qərar presedent kimi qəbul edilməməlidir, çünki hadisə 20-ci düzəlişin ratifikasiyasına qədər baş verib. Digərləri isə səslər nəticəyə təsir etsəydi, Konqres üzvlərinin başqa cür qərar verə biləcəyini iddia edirlər.
ABŞ Konstitusiyasının seçki qanununa edilən 20-ci düzəlişin 3-cü bəndində deyilir: "Prezidentin səlahiyyət müddətinin başlanması üçün müəyyən edilmiş vaxtda, əgər seçilmiş prezident vəfat edibsə, seçilmiş vitse-prezident prezident olmalıdır".
Bununla belə, qalib gələn namizədin nə vaxt prezident seçiləcəyi ilə bağlı bəzi mübahisələr var. Seçicilər dekabrın 17-də səs verdikdən sonra, yoxsa yanvarın 6-da Konqresin birgə iclasında seçicilərin səsləri hesablanana qədər?
Etik və hüquqi rəylər vitse-prezidentin də "seçilmiş" olduğunu iddia edir və bu vəzifənin "seçilmiş vitse-prezidentə" verilməli olduğunu proqnozlaşdırır. Bununla belə, belə bir vəziyyətdə indiki prezidentin (Hələlik Co Baydenin) seçici kollegiyasına kimi göstərəcəyi də vacibdir. Məsələ ilə bağlı etik müzakirələrin davam etməsi də hazırkı prezidentin təsiri ilə əlaqələndirilir. Bu halda yeni seçkinin keçirilməsi və ya mərhum prezident prezident olduqdan sonra ən çox səs toplayan namizədin olması mümkün ehtimal kimi qiymətləndirilir. ABŞ Konqresinin 2020-ci il tarixli seçilən prezident və vitse-prezidentin seçki səsləri verildikdən sonra seçildiyini iddia edir. 2020-ci ildə Konqresin Tədqiqat Xidmətinin məqaləsində qeyd edildiyi kimi, qanunun özü müəyyən qeyri-müəyyənlik yaradır.
Belə gözlənilməz ssenaridə vitse-prezidentlik variantına xalqın "biz prezidentliyə namizədə səs vermişik, ona yox" demək hüququ var. Əslində, onun ABŞ-da seçki kampaniyası zamanı prezidentliyə namizədin "məşq yoldaşı" kimi təqdim edilməsinin səbəblərindən biri də budur. Çünki ABŞ prezidenti vəfat edərsə, birbaşa vitse-prezident vəzifəyə keçir.
ABŞ-ın "Demokratiyanı Müdafiə" adlı tərəfsiz analitik mərkəzinin siyasət müdafiəçisi Holli İdelson deyir ki, prezidentliyə namizədin ölümü və ya istefası halında "böhran atmosferi" ehtimalını neytrallaşdırmaq üçün təhsil və ictimai məlumatlandırma çox vacib olacaq.
"Bəli, görünməmiş ssenarilər yarana və qanunun necə həyata keçiriləcəyi ilə bağlı real suallar yarana bilər. Belə bir vəziyyətdə biz səylərimizi lazımsız narahatlıq yaratmaqdansa, nizam-intizamı təşviq etməyə yönəltməliyik".
