İsraili razılaşmaya kim vadar etdi: Yaxın Şərqin gizli açar firuqu

İsraillə HƏMAS arasında əldə edilən tarixi atəşkəs anlaşması dünyanın diqqət mərkəzindədir və müzakirə olunan əsas məsələlərindən biridir. Razılaşmanın əldə olunması, hamı tərəfindən təqdir olunsa da, digər tərəfdən, bu anlaşmaya sonadək əməl olunacağına tam əminlik yoxdur.

Birincisi, anlaşmanın daha çox HƏMAS-ın qələbəsi kimi təqdim edilməsi İsrail tərəfini qıcıqlandırır.

İkincisi, İsraildə hakim koalisiyada təmsil olunan ifrat sağçı maliyyə naziri Besalel Smotriç və milli təhlükəsizlik naziri İtamar Ben-Qvir qəti şəkildə anlaşmaya qarşı çıxır və hakim koalisiyanı tərk edəcəkləri ilə bağlı baş nazir Netanyahunu təhdid edirlər.  

İfrat sağçı maliyyə naziri Besalel Smotriç "Böyük İsrail" ideyasının tərəfdarlarından biridir və bunu açıq şəkildə bəyan edir.

Hadisələr təzyiq olduğunu göstərir

Anlaşmanın əldə olunması ilə bağlı gedən danışıqlar prosesi onun göstərir ki, İsrail bu razılaşmanı heç də xoşluqla deyil, təzyiqlər nəticəsində buna məcbur edilib.

Yaxın Şərqdə mövcud vəziyyətdə İsrailin qarşısında duran hədəflərinə nail olmaq üçün fürsət yarandığı bir zamanda atəşkəsə vadar edilməsi, təkcə hakim koalisiyanın ifrat sağçı qüvvələr tərəfindən deyil, eyni zamanda Netanyahunun da ürəyincə deyil. Baş nazir Benyamin Netanyahunun açıqlamaları bunu deməyə əsas verir.

Bununla məlum olur ki, İsrail tərəfi atəşkəs anlaşmasının tələblərini sonadək yerinə yetirmək niyyətində deyil. Netanyahu artıq bunun anonsunu da verib. 

“Yediot Ahronot” nəşrinin məlumatına görə, Təhlükəsizlik Kabinetinin iclasında çıxışı zamanı deyib ki, bununla bağlı ABŞ-nin yeni seçilmiş prezidenti Donald Tramp və ABŞ prezidenti Co Baydenlə danışıb.

“Biz hər iki prezidentdən tam zəmanət almışıq ki, əgər razılaşmanın ikinci mərhələsi ilə bağlı danışıqlar uğursuz olarsa və HƏMAS bizim təhlükəsizlik tələblərimizi qəbul etməzsə, o zaman ABŞ-nin dəstəyi ilə yenidən əməliyyatlara başlayacağıq", - Netanyahu qeyd edib.

Netanyahunun bu bəyanatını birincisi, İsrailin mövcud hakimiyyətində və cəmiyyətdə anlaşmaya qarşı çıxanları sakitləşdirmək, ikincisi, qarşı tərəfə hədə, üçüncüsü isə beynəlxalq aləmdə indidən rəy formalaşdırmaq kimi şərh etmək olar.

Yaxın Şərqin gizli açar firuqu

O zaman sual olunur bəs, İsraili belə bir anlaşmanı imzalamağa hansı ölkələr və qüvvələr məcbur edib.

Birincisi, son dövrlərdə İsrailə qarşı Qərb ölkələri də daxil olmaqla qeyri-formal bir koalisiya formalaşmışdı. Artıq Qərb ölkələri İsrailin istər HƏMAS-la, istər "Hizbullah"la hərbi toqquşması, istərsə də bütövlükdə Yaxın Şərqdə vəziyyəti gərginləşdirməsinə qarşı sərt şəkildə çıxırdılar. 

İkincisi isə Dohada imzalanan anlaşmanın əldə olunmasına iştirak edənlərə diqqət yetirmək lazımdır. Doha son anlaşmanın əldə olunması prosesində İsrail, HƏMAS, Misir və Qətərlə yanaşı, ABŞ-nin yeni seçilmiş prezidenti Donald Trampın Yaxın Şərq üzrə xüsusi nümayəndəsi Stiven Vitkoff, Ağ Evin hazırkı hakimiyyətinin Milli Təhlükəsizlik Şurasının Yaxın Şərq və Şimali Afrika üzrə koordinatoru Brett Makqurk iştirak edib.

Anlaşmanın əldə edilməsində Ağ Evin Milli Təhlükəsizlik Şurasının Yaxın Şərq və Şimali Afrika üzrə koordinatoru Brett Makqurkun müstəsna rolu olub. 

Onu qeyd edək ki, bu şəxs ABŞ dövlətinin qaranlıq dünyanısının əsas fiqurlarından və 90-cı illərdən bəri, Yaxın Şərq proseslərində yaxından iştirak edən təmsilçisi hesab olunur. Bu şəxs ABŞ-nin Yaxın Şərqdə üzrə əsas fiquru hesab edildiyindən Ağ Evdə onunla hesablaşılır. Ona görə də onu Ağ Evdə həmkarları Birləşmiş Ştatların maraqlarını necə inkişaf etdirəcəyinə dair aydın baxışı olan, eyni zamanda bu maraqları insan hüquqlarından üstün tutan adam kimi təsvir edirlər.

Bu səbədən də Brett Makqurk Corc Buş, Barak Obama, Donald Trampın prezidentliyinin birinci dönəmində, Co Bayden hakimiyyəti dövründə Yaxın Şərq üzrə açar fiquru olub.

Brett Makqurk İsrail-Fələstin münaqişəsinin mərkəzində olan şəxslərdəndir.

Hətta onun barəsində amerikalı diplomatlar belə bir fikir işlədib:

"ABŞ Dövlət Departamentinin İsrail-Fələstin məsələsinə heç bir təsiri yoxdur, çünki Brett Makqurk problemin mərkəzindədir".

Xristianlarla yəhudilərin maraqları toqquşur

Ona görə də qeyd edə bilərik ki, İsraillə HƏMAS arasındakı anlaşma başda ABŞ olmaqla anqlosaks qüvvələrin təzyiqi əsasında əldə olunub.

Başda ABŞ olmaqla anqlosaks qüvvələr İsrailin Yaxın Şərqdə özləri ilə ciddi rəqabətdə ola biləcək regional təsirə malik yeni güc kimi çıxmasını istəmirlər. Bu onların maraqlarına uyğun deyil. ABŞ və Böyük Britaniya hesab edir ki, İsrailin Yaxın Şərqdə güclənməsi gələcəkdə onlara ciddi problem yarada bilər. Ona görə də İsraili müxtəlif təsir rıçaqlarından istifadə etməklə öz nəzarətlərində saxlamağa çalışırlar. 

Burada ikinci bir məqam isə ondan ibarətdir ki, "vəd edilmiş torpaqlar", "armageddon" (son savaş) məsələsində xristianlarla yəhudilərin maraqları toqquşur. O baxımdan ABŞ və digər Qərb ölkələri İsrailin Yaxın Şərqdə mövqeyinin güclənməsinə və ərazilərinin genişlənməsində maraqlı deyil. Onlar bölgədə İsrailin hasısa formada maraqlarının təmin olunmasını istəsə də, sonadək bu maraqların təmin olunmasını istəmirlər. Çünki güclü İsrail təkcə Yaxın Şərq üçün deyil, bütövlükdə bölgədə maraqları olan böyük güclər üçün ən yumşaq formada ifadə etsək ciddi rəqibdir. Hətta təhlükədir.

Anlaşmanın digər mühüm məqamı isə Trampın hakimiyyətə gəlişi ilə bağlıdır. Çünki Trampın hakimiyyətə gəlişi ilə dünya düzəni ilə yanaşı, Yaxın Şərqdə də yeni proseslərin başlanması gözlənilir. Baxmayaraq ki, Trampın İsrailə və yəhudilərə xüsusi isti münasibəti var, amma onun üçün ABŞ maraqları hər şeydən üstündür. İsrail bununla müəyyən bir fasilə götürməklə Trampın xarici siyasət nəbzini yoxlamaq istəyir.

Növbəti bir məqam isə Yaxın Şərqda İranın İsrailə olan təhlükəsinin minimuma endirilməsi və onun proksi güclərinin sıradan çıxarılmasıdır.

Bu anlaşmada Suriyadakı son hadisələrin də rolu az olmadığını ehtimal etmək olar. İsrailin HƏMAS-la anlaşmaya getməməsi, onun üçün yaxşı olmayan nəticələrə gətirib çıxara bilərdi.

İsrail artıq proksi güclərlə deyil, birbaşa - məsələn, hərbi cəhətdən qüdrətli dövlət olan Türkiyə və digər ərəb ölkələri ilə qarşı-qarşı gəlməli olardı. Və bu da istisna edilmirdi. Belə bir ssenaridə Yaxın Şərqdə proseslər nəzarətdən çıxa və hətta ehtimal olunan Üçüncü Dünya müharibəsi reallaşa bilərdi. Hansı ki, Üçüncü Dünya müharibəsinin Yaxın Şərqdə başlaması ehtimalı da böyükdür. 

İsrail bütün bunları nəzərə alaraq HƏMAS-la anlaşma məcburiyyətində qalıb. Hələlik nə bu anlaşmanın qalib tərəfi, nə də davamlı olması barədə qəti fikir söyləmək mümkündür. Odur ki, bu anlaşmanı ancaq münaqişədə tərəflərin özlərini toparlamaq və nəfəs almaq, növbəti mərhələyə hazırlıq kimi dəyərləndimək olar. 

Mürtəza
Ölkə.Az