"Sabah respublika elan edəcəyik"

Bugün qardaş Türkiyədə bayramdır. 1923-cü ilin 29 oktyabr tarixində Türkiyə Milli Məclisi ölkəni respublika elan edib.

Ölkə.Az bu hadisənin qısa tarixçəsini təqdim edir.

Osmanlı dövləti 624 il hökm sürüb və bu illər ərzində dövlət 36 sultan tərəfindən idarə edilib. Padşah, şah, kral, xaqan, imperator, sultan kimi titullar sisteminə mütləqiyyət adı verilmişdir. Mütləqiyyət idarə sistemində suverenlik qeydsiz-şərtsiz bir nəfərə məxsusdur.

Bu sistemlərdə sultana kömək etmək üçün məclislər də qurulmuşdu. Məclis üzvləri xalqın istəklərini idarəçiyə bildirir, qanun layihəsi hazırlayırdılar. Bu qanun layihələri sultan tərəfindən təsdiq edildikdən sonra qüvvəyə minirdi. Belə idarə sisteminə məşrutiyyət deyilir. Osmanlıda 1876 və 1908-ci illərdə iki dəfə məşrutiyyət elan edilmişdir.

Dünya müharibəsi İngiltərə, Fransa, Yunanıstan, İtaliya arasında bölüşdürülüb.

Mustafa Kamal Atatürk

19 may 1919-cu ildə Osmanlı dövləti tərəfindən Mustafa Kamal Paşa ərazidə vəziyyəti nəzarət altına almaq üçün gəmi ilə Samsuna göndərildi. Ölkənin bir çox vilayətində konqreslər yaradıldı və "Tək bir suverenitet var, o da milli suverenitetdir. Millətin suverenliyini, yenə millətin əzm və qərarı xilas edəcəkdir" şüarları altında bir çox bölgədən gələn ölkə təmsilçiləri 1920-ci ilin 23 aprel tarixində Ankarada Böyük Millət Məclisində toplaşdılar. Məclis tərəfindən Mustafa Kamal Məclisin sədri seçildi. Türkiyə Milli Məclisi Kamal Paşanın rəhbərliyi altında Qurtuluş savaşına başladı. Xalq və ordu qüvvələri çiyin-çiyinə duraraq ölkəni düşməndən təmizlədi.

Qurtuluş savaşı qələbə ilə başa çatdıqdan sonra Milli Məclis 1922-ci il 1 noyabr tarixində Osmanlı xanədanının hakimiyyətinə son vermişdir. Sultan Vahdettin vətən xaini elan edilərək ölkədən qovulmuşdur.

1923-cü ilin 24 iyul tarixində İsveçrənin Lozanna şəhərində Türkiyə Milli Məclisinin nümayəndələri və İngiltərə, Fransa, İtaliya, Yaponiya, Yunanıstan, Rumıniya, Bolqarıstan, Portuqaliya, Belçika, SSRİ , Yuqoslaviya nümayəndləri arasında Lozanna sülh müqaviləsi imzalandı. Bu müqavilə ilə yeni bir dövlətin təməli qoyulsa da, idarə sistemi müəyyən edilməmişdi.

11 avqustda Milli Məclis ilk iclasına başlamış, 13 oktyabr tarixində Ankara paytaxt elan edilmişdir. Bu dövrdə Atatürk, suverenliyin millətə əsaslandığı bir sistem olan respublika rəhbərliyinin elanı üçün hazırlıqlar görməyə başlamışdı Atatürk 28 oktyabr tarixində axşam saatlarında dostlarını Çankaya köşkünə yeməyə dəvət edir və "Sabah respublika elan edəcəyik" deyir.

29 oktyabr günü millət vəkilləri ilə görüşdükdən sonra Atatürk qanun layihəsini hazırlayaraq onu Milli Məclisə təqdim edir. Məclis qanun layihəsini qəbul edir və dövlət bu vaxtdan etibarən Türkiyə Respublikası adlanmağa başlayır.

Qurulan respublikanın ilk prezidenti Mustafa Kamal Atatürk olur. Xalq bu xəbəri sevinc və coşğu ilə qarşılayır.

Bayramın mübarək Türkiyə!