Ukrayna respublikasının şərqində baş verən konfliktin xronologiyasi
Bütün bunları hərbi ekspert Tərlan Eyvazov Ölkə.Az-a şərh edib:
.jpg)
Ukrayna prezidenti Petr Poroşenkonun inaqurasiya tədbirindən bir neçə gün sonra sülh çağırışına müsbət cavab verməyən, özbaşına qanunsuz olaraq hakimiyyəti zəbt etmiş şərqi vilayətlər - Luqansk və Donetskə qarşı antiterror əməliyatının keçirilməsinə qərar verildi. Əvvəlki xaos dövründən fərqli olaraq USQ (Ukrayna Silahli Qüvvələri) daha mobil, dah güclü və daha çevik əməliyyatlar həyata keçirməyə başladı. Çox qısa zaman ərzində qiyamçı vilayətlərə daxil olan sərhədyanı ərazilərdə yerləşən Stanitsa, Luqansk, Krasnodon, Sverdlovsk, Biryukovo, Dyakovo, Çernopartizansk, Doljanski və Krasnaya Moqila yaşayış məntəqələri qiyamçılardan təmizləndi. 13 iyunda Mariopol, 5-6 iyulda isə Slavyansk, Kramotorsk, Drujovka və Konsatatinovka, həmçinin Artemevski kimi vacib iri yaşayış məntəqələri USQ-nin nəzarətinə alındı. Yayın ortalarında qiyamçılar Saur Maqila məntəqəsinə əks-hücum etdilər, həmçinin Rusiya tərəfindən açılan artilleriya atəşi ilə hakimiyyət qüvvələri Zelenopol ətrafinda “cənub qazanı” adlandırılan mühasirəyə düşdülər. Bu raket atəşləri nəticəsində yüzlərlə ukrayna döyüşçüsü həlak oldu. 17 iyulda qiyamçılar Malaziya sərnişin təyyarəsini raketlə vurdular. Bu yaranan çaşqınlıq dövründə Ukrayna ordusu vəziyyətdən yararlanaraq Rubejnoe, Dzerjinsk, və Soledar məntəqələrində Ukrayna bayrağının qaldırılmasına nail oldu. 22 iyulda isə qiyamçılar Severodonesk, Kirovsk və Popask məntəqələrinə çəkilməli oldular. Həmçinin Saur-Moqila üzərində nəzarəti itirdilər.
Həmin ilin avqust ayında Putin hakimiyyəti Rusiya şovinst dairələrinin təzyiqi ilə bütün beynəlxal normaları, həmçinin bundan əvvəlki razılaşmaları pozaraq Ukrayna ərazisinə açıq hərbi müdaxilə etdi. Poroşenko planına əsasən Ukrayna-Rusiya sərhədi tamamilə Ukraynanın nəzarətinə alınmalı, daha sonra isə qiyamçı vilayətlərin məğlubiyyətlərinin etiraf edilmələri tələb olunmalı idi. Ukrayna hakimiyyəti öz planına çatmağa çox yaxın idi. Qısa müddət ərzində Donbas və Luqansk vilayətlərinin təxminən 80 faiz ərazisində Kiyev hakimiyyəti bərpa edilmişdi. Amma Rusiyanın güclü əks hərbi müdaxiləsi nəticəsində döyüşlər şiddətləndi, cəbhədə qiyamçıların xeyrinə dönüş yarandı. Avqust ayında qiyamçılar rus ordusunun dəstəyi ilə əvvəlcə Luqansk vilayətinin Rostov vilayəti ilə sərhəd ərazisini ələ keçirdilər, daha sonra isə əks-hücuma keçdilər.
10 avqust tarixində İlovaysk şəhərinə hücum, daha sonra isə onun mühasirəsi baş verdi. Bu məntəqədə USQ-nin böyük bir qrupu məhv edildi və əsir düşdü.
24 avqust Ukrayna Respublikasının müstəqilik günündə isə qiyamçi dəstələr Donbasın cənubuna geniş hücum təşkil edərək Azov dənizinə çıxa bildilər. 28 avqustda onlar Novoazovsk, Strabaşevsk, Amvrosiyevsk rayonlarını ələ keçirdilər. 1 sentyabrda qiyamçılar artıq 3 aydan bəri USQ nəzarətində olan Luqansk aeroportunu işğal etdilər.
5 sentyabr 2014-ci ildə Minsk şəhərində imazalanmış protokola əsasən atəşkəs razlığı əldə olundu. Tərəflər danışıqlar prosesini davam etdirmək və bu müddət ərzində geniş hərbi əməliyyatlar aparmamaq haqqında öhdəlik götürdülər.
Lakin tərəflərin qarşılıqlı atəşkəsin pozulması ittihamları ilə 2015-ci il yanvar ayınının ortalarında genişmiqyaslı döyüşlər bərpa olundu. Donetskin qiyamçi rəhbərliyi vilayətin əvvəlki sərhədinin bərpa edilməsi tələbini irəli sürdü. Buna bütün vasitələrlə nail olacaqlarını bəyan etdi. Donbas hava limanını müdafiə edən Ukrayna Ordusunun döyüşçüləri dəfələrlə amansız hücumlara məruz qaldılar. Onları məğlub etmək üçün Rusya SQ-nin bütün xüsüsi təyinatlıları, həmçinin digər strukturların təcrübəli əməkdaşları cəlb olunsalar da, heç bir nəticə əldə olunmadı. Qiyamçı tərəf hər dəfə böyük itki verərək geri çəkilməli olurdu. Ən nəhayət Rusiya tərəfi hiyləyə əl atdı. Bütün müharibələrdə olduğu kimi döyüş meydanında olan meyitlərini çıxarmaq üçün müvəqqəti atəşkəs razılığı əldə edildi. Fövqalədə Hallar Nazirliyinin əməkdaşlarının formasını geyinmiş FSB-çilər meyitləri götürərkən gizlicə aerportun iri sütunlarına maqnit minalar yapışdırmağa müvəffəq oldular. Onlar uzaqlaşdıqdan sonra isə təbii ki, idarəolunan minalar partladıldı və xain əməlin nəticəsində dünyaya səs salan Ukrayna kiborqları həlak oldular. Yalnız bundan sonra münaqişənin əvvəlindən buraya girə bilməyən qiyamçılar hava limanını nəzarətə götürə bildilər. Debalsovo məntəqəsini mühasirəyə alan Donbas rəhbərliyi heç bir sülh çağırışına məhəl qoymadan ərazinin artilleriya atəşinə tutulmasını davam etdirdi. 24 fevralda isə uzaqvuran raket zərbələri ilə ATƏ-nun Kramatorskidəki qərargahı da kəskin atəşə tutuldu. Mariopolun dinc əhalisi qiyamçıların atəşlərindən ziyan çəkdi. Hətta Avropa dövlətlərinin səyi nəticəsində imzalanan Minsk-2 atəşkəs protokolundan sonra da Rusiya-Novorossiya tərəfi Debalsova rayonuna hücumu davam edərək bir neçə yaşayış məntəqəsini, həmçinin Uqleroskini işğal etdilər. 18 fevralda isə bütün Debalsova rayonu qiyamçıların nəzarətinə keçdi.
Tərəflər arasında müəyyən müddət nisbi sakitlik olsa da, 2016-ci ilin yayından etibarən artilleriya atəşlərinin, lokal döyüşlərin canlanması müşahidə olunur. Ən qaynar nöqtə isə “Donetsk" həlqəsi adlandırılan Marınka-Avdeyevka-Pesl mətəqlərini birləşdirən cəbhə xəttidir. 2016-cı il dekabr ayının 18-20-si arası Debalsovo rayonun “Svetlodarsk həlqəsi” adlanan məntəqəsində şiddətli lokal döyüşlər gedib. Hər iki tərəf bağlanmış razılaşmanı pozaraq bir-birinə qarşı iriçaplı artilleriya silahlarindan atəş açıblar. Cəhbə xəttini düzəltəməyə cəhd edən qiyamçılar Ukraya hərbçilərinin ciddi müqaviməti ilə rastlaşaraq geriyə çəkilməli oldular. Ukrayna tərəfinin dəlillərinə əsasən əks-hücum nəticəsində qiyamçi tərəf əvvəlki mövqeyindən 1,5 km geriyə çəkilməyə məcbur edildi.
27 yanvar 2017-ci il tarixində Ukrayna hərbi qüvələrinin nəzarətində olan Avdeyevka şəhəri qarşı tərəfin güclü artilleriya zərbələrinə məruz qaldı. Tərəflər onlarla insan itkisi verdilər. Bunun qarşısının alınması, Donetsk-Yasinovka-Avdeyevka üçbucağının atəşdən qorunması üçün Ukrayna hərbçiləri əks-hücumla irəliləyərək Spartak məntəqəsi ərtafında möhkəmlənmiş, Sarskoye Selo rayonu ərazisindən Donetsk şossenini keçərək üstünlük qazandılar.
Tərəflərin hərbi qüvvələri
Ukraynanın şərqində hərbi konflikdə iştirak edən Ukrayna ordu qrupları:
Bu qrupa Müdafiə Nazirliyi (Silahlı qüvvələr və ərazi müdafiə qüvvələri), Daxili İşlər Nazirliyi (Milli Qvardiya daxil olmaqla), Dövlət Sərhəd Xidməti, Təhlükəsizlik Xidməti və Dövlət Mühafizə İdarəsi daxildir.
Ukrayna hakimiyyətinin verdiyi rəsmi məlumata görə hərbi əməliyyatlar dövründə qrupun şəxsi heyyətinin sayı 50 000 nəfər olub. Daxili işlər naziri Avakovun verdiyi məlumata görə, bu sayın 10 000-i DİN-in srtukturuna daxildir. Həmçinin döyüşlərə münaqişə zonasına yaxın Donetsk, Zaporoje və Xarkov vilayətlərindən müxtəlif güc nazirliklərinin tabeliyinə verilmiş könüllü ərazi özünümüdafiə taborlarının şəxsi heyətinin təxminən 8 min döyüşçüsü cəlb edilib. Əvəllər bu taborlar müvafiq vilayət rəhbərləri tərəfindən təchiz olunduqları üçün mərkəzi hakimiyyətə tabe olmaq istəmirdilər. Lakin sonradan onların və həmçinin Ukrayna siyasi elitasının müxtəlif qruplarına tabe olan bu hərbi dəstələrin bəziləri ləğv edildi, bəziləri mərkəzi qərərgaha tabe etdirildi. Ukrayna SQ təchizatında keçmiş sovet ordusunun bütün atıcı silahları, o cümlədən tank, təyyarə, artilleriya qurğuları, döyüş maşınları və sair vardır. Bu silahların böyük əksəriyyəti respublikanın özündə istehsal edilir. Yanukoviç hakimiyyəti dövründə nəzarətsiz buraxılmış bu sahədə son dövrlərdə böyük canlanma baş verir. Silah və hərbi texnika zavodları 3 növbəli iş sisteminə keçib. Hər gün konveyerlərdən tank PDM, BTR və sair döyüş maşınları ordunun sərəncamına göndərilir. 45 milyonluq ölkənin ordusunun əvvəlki büdcəsi cəmi 2 milyard dollar idisə, Poroşenkonun ilk prezidentliyi dövründə bu rəqəm 3 milyarda qalxdı və hazırda atrmaqda davam edir. Amma atıcı silahların mərmilərinin qıtlığı hiss olunmaqdadır. Belə ki, Luqansk vilayətində olan patron, mərmi zavodu bütünlüklə sökülərək Rusiyaya daşınıb. Hazırda Ukrayna bu çətinliyi aradan qaldırmaq üçün müxtəlif ölkələr, o cümlədən Azərbaycanla danışıqlar aparır.
Konfliktdə iştirak edən hərbiləşmiş qiyamçi qruplar:
Konfliktin başlanğıcında- 2014-cü ilin yazında əsasən atıcı silahlarla silahlanmış qiyamçıların sayı 2 min nəfər idisə, artıq 2015-ci ilin aprelində onları sayı 40 minə çatmışdı. Qiyamçı dəstələrin sərəncamında 500 tank, 700 KDM, PDM və təxminən 870 ədəd reaktiv və lüləli artilleriya qurğuları var idi. Rusiya tərəfi onları həmçinin müasir istehsalı olan “Tornado” TOS-1 Buratino, BM-21 Qrad, zenit raket kompleksləri və sair iri miqyaslı qırğın silahları ilə təmin edib. Şimali Qafqazdan və Rusiyanın digər regionlarından kütləvi şəkildə döyüşmək üçün könüllülər cəlb olunub. Bütün bunlardan əlavə Rusiya MN-nin qərb dairəsin daxil olan iki nizami ordu birləşməsi tam heyət və silahlanması ilə müvafiq olaraq Luqansk və Donbas vilayətlərində yerləşdirilib.
Döyüşlər zamanı verilən itkilər
BMT-nin 2016-cı ilin sentyabr ayına olan məlumatına görə, Ukraynanın şərqində baş verən silahlı münaqişədə 10 056 nəfər həlak olub, 22 800 nəfər zərər çəkib. 1,5 milyon insan isə evini tərk edib xarici ölkələrə sığınıb. Ukrayna rəsmilərinin verdiyi məlumata əsasən konflikt başlanandan bu yana, USQ əsgəri itkisi 2600 nəfərdən çox olub, xidmətdə olan hərbçilərin həlak olması açıqlanmır. Rusiya öz ordusunun bu konfliktdəki iştirakını bütün dəlillərə baxmayaq inkar edir.
Səxavət Məmməd
Ölkə.Az
