Xocalı əsirinin tükürpədən xatirələri: "Ürəyim dayanıb, götürüb küçəyə atıblar" - MÜSAHİBƏ/VİDEO

Xocalı faciəsi zamanı əsir düşmüş Dürdanə Ağayevanın Ölkə.Az-a müsahibəsini təqdim edirik:

- Salam, Dürdanə xanım. Sizin üçün çətin olsa da, Xocalını bizə anlada bilərsinizmi?

- Mən 1972-ci ilin 12 yanvarında Xocalı şəhərində anadan olmuşam. Xocalı faciəsi baş verən zaman isə 20 yaşım vardı. Xocalının mərkəzində yaşayırdım. 1990-cı ilə qədər Xocalı balaca bir kənd idi. 1991-ci ildə Xocalıya şəhər statusu verdilər. 90-cı illərdən Xocalıda tikintilər getməyə, evlər tikilməyə başladı. Hələ 1988-ci ildə Xankəndidən Xocalıya pənah gətirmiş azərbaycanlılar vardı. Qərbi Azərbaycandan qaçqın gələnlər, Əsgərandan məcburi köçkün gələnlər Xocalıda yerləşdirildi. O vaxtlar Xocalının 7 min əhalisi var idi. Xocalı günü-gündən böyüyürdü. 
Müharibə getməsinə baxmayaraq xocalılılar əhval-ruhiyyədən düşmür, qorxmurdurlar. Əksinə, Xocalı faciəsinə qədər məktəblər, xəstəxanalar, fabriklər, doqquzmərtəbəli yaşayış binaları tikilirdi. 

Xocalı elə bir vacib yerdə idi ki, ermənilər çox çətinlik çəkirdilər. Balaca Xocalı Əsgəran və Xankəndinin ortasında yerləşirdi. Ona görə önəmli idi ki, Qarabağın magistral yolu Xocalıdan keçirdi və ovaxtkı Dağlıq Qarabağda yeganə hava limanı bu şəhərdə idi. Ona görə də ermənilər 1992-ci ildə ilk olaraq Xocalını işğal etmək qərarına gəldilər ki, bu yol açılsın, hava limanı onların əlinə keçsin. Və 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə çox ağır bir gecə oldu.

- Həmin gecəni necə xatırlayırsınız?

- Xocalı faciəsi bizim qan yaddaşımızdır. Bu, elə bir faciədir ki oradan sağ çıxmaq insanın şansı gətirmək deməkdir... 

Xocalı faciəsinə qədər Xocalı rabitə qovşağında telefonçu işləyirdim. Hər dəfə zəng gələndə dəstəyi götürüb “üçüncü, buyurun” deyirdim. İndiyə qədər də rabitə sistemində çalışıram.  
O gecə, fevralın 25-dən 26-na keçən gecə bütün şəhərə sükut çökmüşdü. O sükut saat 23:00-da pozuldu. Xocalıya ilk olaraq tank və topdan atəş açdılar. Xocalı dağıldı, evlər yandı, yerlə-yeksan oldu. Əhali məcbur Qarqar çayından keçib üzü Ağdam tərəfə irəliləməyə başladı. Xocalıllar 5 il atəş altında yaşadılar, ancaq həmin gün Xocalını qoruya bilmədilər. Çünki Xocalıda hərbi texnika yox idi. Xocalıya hücum edən isə keçmiş sovet ordusunun 366-cı motoatıcı alayı və erməni silahlı dəstələri idi. O gecə şəhəri qarət etdilər, Xocalılara qarşı soyqırımı törətdilər. İnsan axını Xocalının Çətik meşəsinə axışdı. Buz kimi Qarqar çayını keçərək qarın üstündə yerimək insanları məhv etdi. 

Ermənilər meşə yolunda xocalıları qarşısını kəsərək onları gülləbaran etdilər. Çingiz Mustafayevin Xocalı qurbanlarını çəkdiyi yerdə yaralanaraq əsir götürüldüm. 

- Əsirlik dövründə yəqin ki, digərləri kimi sizə də işgəncələr veriblər...

- Ayağımdan güllə yarası almışdım. 8 gün erməni zindanında qaldım, işgəncə gördüm, bağırtı, çağırtı eşitdim. Bizim əsgərlərimizi, döyüşçülərimizi elə döyürdülər ki, o cəhənnəm ocağında bağırtı səsindən qulaq tutulurdu. Biz qaldığımız yer Əsgəran rayonunun polis idrəsinin zirzəmisi idi. Ora cəhənnəm düşərgəsi idi. 

Bizim evdən tək mən yox, qardaşım Elşad da əsir düşmüşdü. Hətta digər əsirlər geri qaytarılanda mən qardaşıma görə qapının arxasında gizləndim, getmədim. Qardaşımı qoyub çıxa bilmədim.

Rabitəçi olduğumu bildikdən sonra mənə işgəncə verməyə başladılar. 7-8 saat soyuq suda saxladılar, zəncirlə, kəmərlə, dubinka ilə döydülər, əllərimi qapının arasında qoyub sıxdılar, mənə növbənöv işgəncə verdilər. Məndən gəncliyimi aldılar.

Bu gün də orada qaldığım üçün peşman deyiləm. Bir dəfə də olsun deməmişəm ki, kaş mən rabitəçi olmazdım, kaş Xocalıdan olmazdım, əsir düşməzdim. Bu gün də fəxr edirəm ki, mən rabitəçi olmuşam və Xocalının son günlərinə qədər orada yaşamışam. Mən xoşbəxt bacıyam ki, işgəncələrə, təhqirlərə, sağlamlığımı itirməyimə baxmayaraq  qardaşımı əsirlikdən çıxara bildim.

- Əsirlikdən necə xilas oldunuz?

- Əsgərandakı həmin zirzəmidə 50-60-a yaxın qadın və uşaq vardı. Milli Qəhrəman Allahverdi Bağırov onları bir gecənin içərisində benzinə, siqaretə geri almışdı. Mən orada qardaşıma görə gizlənib tək qalmışdım. Dəqiq xatırlamıram, deyilənə görə, mən əsirlikdən xilas ediləndə martın 4-ü olub. Tarixlə bağlı xatırladığım odur ki, həmin il fevral 29-dan idi.

Allahverdi Bağırovun ruhu şad olsun. O, 8 gündən sonra bizi ermənilərin əlindən aldı, işgəncələrdən qurtulduq. Bu gün onun sayəsində yaşayıram. Təəssüf ki, A.Bağırov da şəhid oldu. 

Torpaqlarımız işğaldan azad edildikdən sonra Ağdama gedərək Allahverdi Bağırovun məzarını ziyarət etdim, ona minnətdarlığımı çatdırdım. O mənim xilaskarımdır.

- Bəs əsirlikdən sonra səhhətiniz necə oldu?

- Əsirlikdən sonra psixoloji problemlərim oldu. Çətinliklərə baxmayaraq yaşadım, öz ayaqlarımın üstündə durmağı bacardım. Bilirsiniz, indi danışsam da, o illərdə bu mövzudan həmişə yayınırdım, utanırdım. Heç kimi yaxınıma buraxmırdım. Amma zaman gəldi, ailə qurdum, bir qız övladım dünyaya gəldi. Ondan sonra tədbirlərə getməyə başladım. Özümü tanıtdırdım ki, mənim kimi bir rabitəçi var.

Hətta başıma gələnlərlə bağlı “Erməni zindanında 8 gün adlı” kitab da yazmışam. Kitab ilk dəfə Türkiyədə - İstanbulda çap olunub. Türkçə yayımlanan bu kitab 10 min tirajla çap edildi. Son vaxtlar yenə həmin kitaba tələbat var. 

2017-ci ildə Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyevanın təşəbbüsü ilə kitabım rus dilində tərcümə olundu və Moskvada təqdimatı baş tutdu. Daha sonra isə kitab ingilisə və Azərbaycan dilində çap edildi. 

İki il bundan əvvəl isə sözügedən kitabı Ankarada Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğana hədiyyə etdim. Ərdoğan sonradan həmin kitab barədə çıxışlarından birində danışmışdı. Mən Xocalı faciəsini yaşayan və sonra bu barədə kitab yazan yeganə qadınam. Şükür ki, Allah bu gücü mənə verdi.

- O qədər işgəncə və zülümlərdən sonra indi səhhətiniz necədir?

- Həkimlərimiz əməliyyat edərək ayağımdakı gülləni çıxardılar. Bəzi orqanlarım soyuqlamışdı, müalicə olundum. Bu gün ayaq üstə olsam da, erməninin zərbəsini ağrılarını hələ də yaşayıram. O işgəncələrin əzabını bu gün də çəkirəm. Ağır şəkər xəstəsiyəm, ürəyimdə problemlər var, onkoloji xəstəyəm. Bir sözlə, dərmanla yaşayıram.

Onkoloji xəstəliyimə görə, həkimlər bu faciədən danışmağa icazə vermir. Çalışıram danışanda da sakitliyimi qoruyum, kədərli notlara toxunmayım. Çünki elə danışanda faciəni yenidən yaşamış kimi oluram. Xoşbəxt qadınam ki, əsirlikdən çıxandan sonra güc tapıb yeridim, yaşadım, ana oldum. 

- Sizdə Xocalıya, gəncliyinizə dair heç foto qalıbmı? 

- Həmin dövrdən məndə foto qalmayıb. Özümüzü gətirib çıxara bilmədik, qaldı ki foto. Bircə o vaxtı toyda çəkdirdiyim foto var.

Xocalıdan ailəmlə birgə çıxmamışam. Anamdan, iki qardaşımdan, yaşlı nənəmdən xəbərim yox idi. Əsirlikdən sonra qarşdaşım Elşadla gəldik anamla, qardaşlarımla görüşdük. 

Bu foto isə əsirlikdən sonra çəkilib. Sağ və sol tərəfdə dayananlar nənələrimdir.

- Bəs, ailənizdən və ya qohumlarınızdan başqa öldürülən olmuşdumu?

- Xocalıdakılar zəncir kimi bir-birinə qohum idi. Qohumlarımızdan şəhid olan çox oldu. Ailəmizdən isə iki canlı şəhid oldu: biri mən, biri də qardaşım. Mən ölüb-dirilən qadınam. Mən ölmüşəm, ürəyim dayanıb, məni götürüb küçəyə atıblar, sonra dirilmişəm. Sonra o şaxtanın altında huşum yerinə gəlib. 

Bir qız övladım var. Övladımı elə tərbiyə edirəm ki, o heç vaxt düşməni unutmaz. Sizin vasitənizlə gənclərimizə səslənirəm: Heç vaxt düşməninizi unutmayın. Düşmən həmişə düşməndir, o həmişə öz hiyləsində qalır. Üzdə olmasa da, gizli yolla öz düşmənliyini edəcək. Mən elə ona görə danışıram ki, Azərbaycan gəncləri ermənini özünə əbədi düşmən bilsin və bu faciələrimizi unutmasınlar. Allah vətənimizə, millətimizə bir də pis gün göstərməsin. 

- Müsahibə üçün çox sağ olun.

 - Siz də sağ olun, danışmalıyıq ki, hər kəs baş verənləri bilsin.

Billurə Yunus