Sahibkar: "İnanın dövlət bunun üstünə düşsə, büdcə neftsiz də dolar"
“Mənim sənə hörmətim o olar ki, müqavilədə məbləği az yazaram, az vergi ödəyərsən”
Fevral ayında baş verən devalvasiyadan sonra verginin dövlət üçün necə vacib olduğunu hər kəs anladı. Heç kimə sir deyil ki, hər iki dünya müharibəsindən ağır məğlubiyyətlərlə çıxan Almaniya sonrakı inkişafını məhz düzgün işləyən vergi sisteminə borcludur.
Vergi ilə bağlı çox şey yazmaq olar. Bizim işləyəcəyimiz mövzu isə obyektlərin icarəsi və icarədən götürülən gəlir haqqındadır. Bəs bu gəlirin vergisi ödənilirmi?
Bakıda reallıqda obyektlərin icarə qiyməti kifayət qədər bahadır. Ancaq müqavilələrə baxanda isə gülməli dərəcədə ucuzdur.
Təsəvvür edək, obyektin real icarə qiyməti 1000 manat olduğu halda müqavilədə 200 manat göstərilir. Obyekt sahibləri obyekti icarəyə verən zaman sahibkarlara kəsdikləri ilk şərt bu olur, "obyektin vergisini siz ödəyəcəksiniz, mən də müqavilədə obyektin qiymətini ucuz göstərəcəm".
Məsələni araşdırmaq üçün, bir neçə sahibkarla danışmağa cəhd etdik. Ancaq onlardan yalnız bir nəfəri, Tağıyev Əlibala suallarımıza cavab verdi.
Tağıyev Əlibalanın işlətdiyi obyekt Binqədi rayon, 9-cu mkr-da yerləşir. Onun sözlərinə görə, hər ay icarə üçün 500 manat verir obyekt sahibinə, ancaq müqavildə bu rəqəm 150 manat kimi qeyd olunub.
"Əslinə qalsa bütün obyekt sahibləri belədir. Hamısı vergini obyekti aicarəyə götürənlərin boynuna qoyurlar. Hamısı bir sözü əzbərləyib “Mənim sənə hörmətim o olar ki, müqavilədə məbləği az yazaram, az vergi ödəyərsən”.
Qardaş, gəl əyri oturub düz danışaq. Mən pal-paltar satıram. Hər kvartalda da sadələşdirilmiş vergimi ödəyirəm. Yəni qazanıram və vergi verirəm. Bax bu obyekt sahibləri də obyektlərinin arendasından kifayyət qədər pul qazanırlar. Niyə onlar vergi ödəmərilər? Həm icarə pulu verəcəm, həm də ödədiyim pulun vergisin mən ödəyəcəm. Bu hansı məntiqə sığır? Bu sahədə çox ciddi boşluq var. İnanın dövlət bunun üstünə düşsə, neftin pulu büdcəyə heç olmaz, elə bu yolla büdcəni doldurmaq olar", Tağıyev Əlibala deyir.
"Təkcə Bakı şəhərində 10 minlərlə obyekt var. Hər obyekt sahibi realda aldığı pulu vergidən gizlədərək az məbləğ göstərir və həmin məbləğdən tutulmalı olan vergini də obyekti icarəyə verdiyi adamın boynuna qoyur. Yazıq sahibkar həm icarə pulu ver, üstəgəl həm də verdiyin pulun vergisini. Obyekt sahibi də yan gəlib yatsın…", deyə Əlibala kişi şikayətlənir.
Bununla bağlı ekspert Əkrəm Həsənov Ölkə.az-ın suallarını cavablandırdı.
Əkrəm Həsənov: “Vergi məcəlləsinə görə bazar qiyməti anlayışı var. Əgər bağlanılan müqavilənin qiyməti bazar qiymətindən 30% fərqlənirsə, bu zaman vergilər nazirliyi gəlib bu məsələyə müdaxilə edə bilər. Ancaq dövlət gəlib deyə bilməz, "burda qiymətlər bu qədər olmalıdır, orda isə bu qədər”.
- Bu sahədə çox ciddi vergidən yayınma halları var. Bunu necə tənzimləmək olar?
- Əgər dövlət başlasa ki, məsələn Nizami (Tarqovy) küçəsində misal üçün 1 kv metrin icarə haqqı 50 manat yox, əslinə qalsa 100 manatdır. O zaman da başqa problemlər çıxacaq ortaya, deyəcəklər dövlət bazar iqtisadiyyatına qarışır. Dövlət hansı meyarla bu sahəyə qarışsın? Dövlət bunu əslində başqa formada tənzimləyə bilər. Dövlət icarəyə verənin xərclərini və gəlirlərini yoxlamaqla edə bilər bunu. Misal üçün bir nəfərin obyekti var, həmin obyekti aylıq 50 min manata icarəyə verir, ancaq hamı bilir ki, o şəxs həmin obyekti 50 min manata yox, 100 min manata verir. Dövlət isə bunu heç cür sübur edə bilmir. Ancaq dövlət başqa cür sübut edə bilər. Əgər həmin şəxsin rəsmi sənədlə ayda 50 min manat gəliri var ancaq illik xərci milyonlardısa. Bu zaman dövlət gəlib deyə bilər ki, bu pulun qaynağı hardandı?
- Bir neçə sahibkarla danışdıq, hamısı eyni şeyi deyir, 500 manat icarə pulu veririk, sənəddə göstərilən icarə pulunun (200 manatın) da vergisini. Obyekt sahibi isə gəlirindən vergi vermir.
- Əslinə qalsa müqavilədə də 500 manat göstərilə bilər. Ancaq əslində icarəyə verənlə, icarəyə götürən söhbət edib razılaşırlar ki, sən mənə 500 manat icarə pulu verəcəksən, vergini də özün verəcəksən üstəlik. Burda qeyri-qanuni bir şey yoxdur. İcarəçi də deyir ki, o zaman müqavilədə 200 manat göstərək, mən 200 manatın vergisini verim. Adətən bu təklifi icarəyə götürənlər verir. Əslinə qalsa bu zaman hər iki tərəf də vergidən yayınır.
Məsələni daha dəqiq araşdırmaq üçün Ölkə.az hüquqşünas Müzəffər Baxışın da fikirlərini öyrənib.
Hüquqşünas Müzəffər Baxış: Qanuna görə, icarəçi icarəyə verənə müəyyənləşdirilmiş icarə haqqı ödəməyə borcludur: “Sadə dildə desək, fərz edək ki, obyekt verilib icarəyə. Vergi Nazirliyindən yoxlama olduğunda, vergi orqani bilmir ki, obyekt kimindir. Bu obyekti işlədən kimdirsə, həmin şəxs də 14% vergisini ödəməlidir. Qanunda da bu belədir ki, vergi ödəmə mənbəyindən alınmalıdır. Bütün bunlara baxmayaraq, ola bilər ki, müqavilə şərtlərində obyektin mülkiyyətçisinin vergi ödənişi etməsi də qeyd edilə bilər. Bu məqamlar müqavilənin şərtlərindən asılıdır”.
Ekspert, başlıca olaraq, qanunda verginin ödənməsi ödəmə mənbəyi tərəfindən ödənilməli olduğunu bir daha vurğuladı.
Reallıqda başqa bir məbləğ, icarə müqaviləsində isə tamam fərqli bir məbləğin qeyd olunmasına gəlincə isə ekspert də qeyd etdi ki, bu Azərbaycanda çox ciddi problemdir:
“Qanuna görə, bu halda icarə obyektləri bazar qiymətinə görə müəyyənləşdirilir. Bunu isə bizdə müəyyən etmək çətindir. Vergi orqanları da bundan sui-istifadə edirlər. Eyni ərazidə bir obyektin 200 manata icarəyə verilməsinə göz yumurlar, çünki həmin obyekt onların marağı xaricində olur, digər tərəfdən isə əksinə. Burada ən böyük zərbəni vergi orqanları vurur. Hər bir halda öz vəifələrindən sui-istifadə edərək, varlanmaq istəyirlər”
Ekspert onu da qeyd etdi ki, hazırda Azərbaycanın inkişaf səviyyəsində olduğu zaman bu halları tənzimləmək çox çətindir:
“Reallıqda hazırda hər hansı bir obyekti 5000 manata icarəyə verərkən, icarə müqaviləsində bu məbləğ 200-500 manat göstərilir. Təəssüf ki, bu da artıq kütləvi hal alıb. Hər bir halda, orada istər vergi ödəyicisi tərəfindən, istər vergi orqanı tərəfindən sui-istifadə hallarına yol verilir ki, öz mənafelərini ödəsinlər. Bu problemin qarşısını almaq təbii ki, mümkündür. Bunun üçün vergi orqanları öz vəzifələrinə dəqiq, dürüst əməl etsinlər, öz maraqlarını, ciblərini güdməsinlər. Belə olarsa, bu sahədə vahid tənzimləmə, vahid ödəmə və yaxud da vahid bazar qiymətini müəyyən etmək mümkün olacaq”.
Hal-hazırda Azərbayacanın dövlt büdcəsinin əsas yükü neftin üzərindədir. Dünya bazarında neftin qiymətinin sabit olmaması vergi sahəsinə diqqəti artıracaq və artırmaqdadır. Bu sahədə olan boşluqlar da zamanla tənzimlənəcək...
Səxavət Məmməd
Gülnar Səlimova
Ölkə.Az
