Dollar bahalaşır: Lirənin ucuzlaşma səbəbləri və manatın taleyi - ŞƏRH

Son günlərdə qonşu ölkə Türkiyənin milli valyutasında sürətli ucuzlaşma müşahidə olunur. Demək olar ki, hər ötən gün ölkədə dolların məzənnəsində yeni rekord müşahidə olunur. Sonuncu rekord göstərici isə ötən həftənin sonunda müşahidə olunub ki, bu da 9,28 lirə olub. 

İqtisadçı ekspert Əhliman Abbas “Ölkə.Az”a açıqlamasında lirəsinin sürətlə ucuzlaşmasının səbəbləri və Türkiyə iqtisadiyyatına təsirlərindən danışıb. O bildirib ki, türk lirəsinin ucuzlaşmasına əsasən iki amil təsir edir. Onlardan biri qlobal olaraq dolların bahalaşması, digəri Türkiyə Mərkəzi Bankının uçot dərəcəsini endirməsidir:

“Pandemiya dövründə iqtisadiyyatı stimullaşdırmaq üçün ABŞ-ın Federal Ehtiyatlar Sistemi (FED) iqtisadiyyatda pul kütləsinin həcmini artırdı, daha çox pul təklifi həyata keçirdi. Pandemiyanın nəticələri tədricən aradan qalxdıqdan və iqtisadi aktivlik bərpa olduqdan sonra isə bu, ABŞ-da və Qərb ölkələrində qiymət artımları və inflyasiya ilə müşayiət olundu. Hazırda qlobal olaraq da qiymətlərin yüksəlməsi tendensiyası var. Bütün ölkələr, xüsusən də inkişaf etmiş ölkələr həm monetar, həm də fiskal siyasət alətləri ilə məcmu tələbi ciddi şəkildə stimullaşdırmaq yolu seçiblər. Bu da iqtisadi aktivlik bərpa olduqdan sonra qiymətlərin artmasına gətirib çıxaracaq. Yüksək inflyasiya təhlükəsinin yaranmasına qarşı artıq ABŞ Mərkəzi Bankı monetar siyasətini dəyişməyə başlayıb və əvvəlki dövrdə daha çox pul təklifi həyata keçirdiyi halda artıq tədricən iqtisadiyyatda pul kütləsinin həcmini və likvidliyi azaldacaq. Bu da qlobal olaraq dolların dəyərinin artmasına səbəb olur ki, bu artımın davam edəcəyi gözlənilir. FED bu kimi daraldılmış monetar siyasəti davam etdirərək faizləri artırarsa, dolların qlobal dəyərində də artış müşahidə ediləcək. 

Bütün bunlar da dollar-lirə məzənnəsində özünü göstərir. Son günlərdə lirənin dollara qarşı dəyər itirməsinin səbəblərindən biri budur. Digər tərəfdən, Qərb ölkələri də faiz dərəcələrini artırmaqla bağlı işarələr verir, postpandemiya dövründə monetar siyasətdə dəyişiklik edəcəklərini bildirirlər. Bu zaman pandemiya dövründə endirdikləri faizləri inflyasiya təhdidi ilə əlaqədar tədricən artıracaqlar. 

Türkiyə isə bundan fərqli bir siyasət həyata keçirmək niyətindədir və postpandemiya dövründə iqtisadiyyatı daha da canlandırmaq üçün faizləri bir qədər də aşağı endirmək yolunu seçib. Son günlər Tükiyə Mərkəzi Bankı faizləri önəmli dərəcədə aşağı salıb ki, bu da lirənin dəyəri üzərində neqativ təsir yaradır. Bəzi mütəxəssislər, eləcə də Türkiyə Mərkəzi Bankının mütəxəssisləri isə daha çox təsiredici faktor olaraq dolların dəyərinin yüksəlməsini göstərir”. 

Ekspertin sözlərinə görə, milli valyutasının ucuzlaşması Türkiyə iqtisadiyyatına dəstəkləyici təsir göstərir: “Aydındır ki, Türkiyə ixracatçı ölkədir və bu halda satdığı məhsulların qiymətini qlobal bazarlarda ucuzlaşdırır. Bu isə məhsullara tələbi artırır. Lakin lirənin ucuzlaşması Türkiyə daxilində inflyasiyanı sürətləndirir. Çünki Türkiyə ixracatçı ölkə olmaqla yanaşı, həm də önəmli idxalatçı ölkədir. Bu da daxildə istehlak edilən idxal məhsullarının və eləcə də, istehsalda istifadə olunan aralıq idxal məhsullarının qiymətini artırır.

Nəticədə, milli istehsalın xərci artmış olur və iqtisadiyyatda inflyasiya trendi yaranır. Nəzərə alsaq ki, postpandemiya dövründə qlobal olaraq inflyasiya sürətlənməsi var, milli valyutanın ucuzlaşması ilə bağlı yaranan inflyasiya təzyiqi Türkiyə daxilində qiymətlərin artımına gətirib çıxara bilər”. 

Onu da qeyd edək ki, türk lirəsi son günlərdə manat qarşısında da ucuzlaşma nümayiş etdirir. Bu gün lirənin məzənnəsi 0,1834 manat olub ki, bu da yeni tarixi minimumdur. Lirənin ucuzlaşmasının Azərbaycan milli valyutası üzərində təsirləri, qonşu ölkə valyutalarının məzənnələndə müşahidə olunan azalmaların manat üçün yaratdığı təzyiqlər də sual doğurur. 

İqtisadçı ekspert Ə. Abbas mövcud vəziyyətin manata təsirlərindən da danışıb. O bildirib ki, manatın dollara qarşı məzənnəsi Azərbaycan Mərkəzi Bankı tərəfindən tənzimlənir və məzənnənin sabit saxlanılması üçün Mərkəzi Bankın xarici valyuta ehtiyatlarına ehtiyacı var.

“Nəzərə alsaq ki, hazırda Azərbaycanın əsas ixrac gəlirlərini əldə etdiyi neft məhsullarının qiyməti qlobal bazarlarda yüksəlir, xüsusən də pandemiya sonrası sənaye ölkələri daha çox neft almağa başlayıb, bu da Azərbaycanın ticarət balansını yaxşılaşdırır. Eləcə də, xarici valyuta ehtiyatları kifayət qədər formalaşdığından Mərkəzi Bankın manatın xarici valyutalara qarşı məzənnəsinə müdaxilə etmək imkanları genişlənir. Bu baxımdan manatın xarici valyutalara qarşı məzənnəsinin dəyişəcəyi gözlənilən deyil. Mərkəzi Bankın tənzimləmə gücü neft bazarındakı qiymətlərlə sıx bağlıdır ki, hazırda da neft qiymətləri yüksəkdir və orta müddətdə artım gözlənilir. Biz manatın türk lirəsinə qarşı dəyər qazanmasını gözləyə bilərik, lakin bu, ciddi miqyasda baş verməyəcək. Türk lirəsi dollar qarşısında dəyər itirirsə, eyni tendensiyanı manat üçün də gözləmək düzgün deyil. Qlobal olaraq dollar bahalaşsa da, Azərbaycanın da ixrac gəlirləri artır, ticarət balansı yaxşılaşır”, - deyə ekspert əlavə edib. 

Könül

Ölkə.Az