Neftin qiyməti, manatın məzənnəsi və...

Son zamanlar dünya bazarında neftin qiyməti ucuzlaşmaqda davam edir. Bu isə ixracının 80%-i neftdən ibarət olan Azərbaycana təsirsiz ötüşmür.

Artıq son iki ayda manat dollara nisbətən bir neçə faiz də ucuzlaşıb və bu prosesin davam edəcəyi də proqnozlaşdırılır. Manatın dollara nisbətən dəyərdən düşməsi artıq istehlak bazarında da hiss olunmağa başlayıb. Çörəyin qiyməti 10 qəpik qalxdı. Ərzaq məhsullarının qiymətində də artım müşahidə edilir. Əgər dünya bazarında neftin qiyməti azalmağa doğru gedərsə, ekspertlər daha da bədbin proqnozlar verir.

Baş verən iqtisadi proseslərlə bağlı iqtisadçı ekspert Vüqar Bayramov Ölkə.Az-a danışıb:

"May ayının 30-da manat möhkəmlənən zaman bunun davamlı olmayacağını, dolların manata nisbətən möhkəmlənəcəyini bildirmişdim. Praktiki olaraq dolların manata nisbətən möhkəmlənməsi müşahidə olundu. Bu da onunla bağlıdır ki, dollara tələb yüksəkdir. Dollara tələb yüksək olduğuna görə, dolların manata nisbətən məzənnəsində artımlar müşahidə edilir.

Dollara tələbin olmasının da öz səbəbləri var. Mərkəzi Bank mərkəzləşmiş kreditlərin həcmini artırdı. Milli valyutada olan resurslar dollara çevrildi. Bundan əlavə bankların xarici borc öhdəlikləri var. O öhdəliklər xarici valyuta, xüsusən də ABŞ dollarındadır. Təbii ki, o kreditləri banklar dollarla ödəyir. Bundan əlavə, vətəndaşların da dollar yığımları var. Dünya bazarında neftin qiymətinin aşağı düşməsi ölkəyə valyuta axınının həcmini azaldıb.

Dollarlama prosesinin başa çatması ilə bağlı rəsmi açıqlamalara baxmayaraq dollara tələb yüksək olaraq qalır və dollarlaşma prosesi hələ başa çatmayıb. Bu insanların və şirkətlərin dollar yığmasında özünü göstərir. Nəticədə əgər may ayının sonunda 100 dollar almaq üçün 149 manat ödəmək lazım idisə, hal-hazırda 100 dolları almaq üçün 164 manat ödəmək lazımdır. Bu isə o deməkdir ki, hər 100 dollarda milli valyutamız yalnız son iki ayın ərzində 15 manat zəifləyib. Bu heç də kiçik rəqəm deyil, kifayət qədər böyük rəqəmdir. Bu baş verənlər dollara olan tələbin artması ilə bağlıdır və bu proses davam edəcək. Proses dolların məzənnəsinin artırılması istiqamətində gedəcək.

Mərkəzi Bank intervensiya etməklə tələbi optimallaşdıraraq manatın məzənnəsini stabilləşdirə bilər. Bu isə uzunmüddətli dövr üçün mümkün deyil.

Neftin dünya bazarında qiyməti aşağıdır. Mərkəzi Bankın hələ 2014-cü ildə elan etdiyi hesablamalara əsasən, neftin dünya bazarında qiymətinin 40 dollardan aşağı olması Azərbaycan iqtisadiyyatına psixoloji təzyiqlər edəcək. Neftin dünya bazarında qiymətinin 40 dollardan aşağı düşməsi ölkəyə gələn valyutanın həcmini azaldır və manata təzyiqi artırır. O baxımdan növbəti dövrdə məzənnə birbaşa dolların manata nisbətən möhkəmlənməsi fonunda olacaq. Hələlik üzən valyuta rejimi olduğuna görə güman olunur ki, bu mərhələli olacaq. Yalnız neftin dünya bazarında qiyməti kəskin aşağı düşüb 30 dollar ətrafında olarsa, bu manatın məzənnəsində kəskin azalmaya gətirib çıxarda bilər. Mərkəzi Bank hələlik manatın məzənnəsini mərhələli şəkildə azaldır. Dolların möhkəmlənməsi prosesi mərhələli şəkildə gedir.

Azərbaycanın yenə də ixracatının 80%-i neftin payına düşür. Bu baxımdan neft önəmlidir, çünki neftin qiyməti ölkəyə daxil olan valyutanın həcmini müəyyənləşdirir. Neftin qiyməti dünya bazarında aşağı düşdükcə manata təzyiq artacaq.

Qeyri-neft sektorunun inkişafı üçün islahatlar qısa müddətli dövr üçün nəzərdə tutulmayıb. Dünyanın heç bir ölkəsində qısamüddətli dövrdə iqtisadiyyatın sıçrayışı prosesi olmayıb. Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun inkişafı ilə bağlı islahatlar ən yaxşı halda orta müddətli dövr üçün nəzərdə tutulmuş islahatlardır. Hazırda bizim üçün neftin qiyməti daha önəmlidir, ancaq hazırda neft bazarındakı durum bizim xeyrimizə deyil. Neftin son qiyməti praktiki olaraq ölkəyə daxil olan valyutanın həcmində azalmaya səbəb olub və bu davam edir".

Neftin qiymətinin dünya bazarında düşməsi, manatın dollara nisbətən dəyər itirməsi ölkədə ərzaq məhsullarının qiymətinə də təsirsiz ötüşmür. Bununla bağlı iqtisadçı ekspert bildirdi ki, ərzaq məhsullarının aradan qaldırılması üçün idxalın aradan qaldırılması vacibdir. Bu isə zaman tələb edir:

"Azərbaycanda istehlak mallarının 75%-i xaricdən idxal edilir. Məzənnə ilə inflyasiya arasında fərqin aradan qaldırılması üçün daxili bazara daha çox yerli məhsullar çıxarmaq lazımdır. Nə qədər yerli məhsul çıxarsaq, o qədər qiymətin stabilləşməsi, tənzimlənməsi mümkündür. Qısa müddətdə bunun reallaşması olduqca çətindir. Dollar möhkəmləndikcə məhsulların qiymətində artım müşahidə olunacaq. 2 ay öncə 100 dollarlıq alınan malın manatla dəyəri 149 manat idi, indi isə 164 manatdır.

İdxal malları bahalaşırsa, yerli istehsal mallarına da bu təsir göstərir. İdxalla yerli istehsal məhsulları arasında birbaşa və dolayı əlaqə var. Ona görə də, idxalın bahalaşması yerli istehsal məhsullarının bahalaşmasına səbəb olur".

Qeyd edək ki, dünya bazarında neftin kəskin ucuzlaşması nəticəsində ötən ilin fevral və dekabr aylarında devalvasiya baş verdi, bundan sonra manat dollara nisbətdə dəyərdən düşdü. Bu isə ölkədə bir çox sahədə qiymət artımı ilə nəticələndi.

Səxavət Məmməd
Ölkə.Az