Regionlarda iş imkanlarının yaradılması və genişləndirilməsi üçün nə etməliyik?
Azərbaycan Respublikasının Məşğulluq Strategiyasının həyata keçirilməsi üzrə 2011-2015-ci illər üçün Dövlət Proqramına əsasən, regionların 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı”nın, 2008-ci il 15 sentyabr tarixli 3043 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və davamlı inkişaf Dövlət Proqramı”nın və 2007-ci il 15 may tarixli 2167 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasının Məşğulluq Strategiyasının həyata keçirilməsi üzrə Dövlət Proqramının (2007-2010-cu illər)” icrası olaraq əhalinin sosial rifahının gücləndirilməsi, yoxsulluğun azaldılması, məşğulluğun artırılması, ümumilikdə ölkədə insan potensialının qorunması və inkişaf etdirilməsi istiqamətində müvafiq tədbirlər həyata keçirilməyi nəzərdə tutulmuşdur.
Bu fəaliyyət çərçivəsinə regionlarda daxili potensialdan səmərəli istifadə, iqtisadiyyatın liberallaşdırılması, iqtisadi fəaliyyət iştirakçılarına sağlam rəqabət şəraitinin yaradılması, kiçik və orta sahibkarlığın inkişafının təmin edilməsi də aiddir.
Gəlin, görək regionlarda iş imkanlarının yaradılması və genişləndirilməsi üçün nə etməliyik...
Mövzu barədə İqtisadi və Sosial İnkişaf Mərkəzinin iqtisadçısı Fərhad Bayramov Ölkə.az-a danışıb.
"Bildiyiniz kimi ölkəmizin regionlarının sosial – iqtisadi inkişafı ilə bağlı 2014 – 2018 –ci illəri əhatə edən Dövlət Proqramı qəbul olunmuşdur. Demək olar ki neftdən asılı olan iqtisadiyyatımızın qeyri-neft sektoru üzrə inkişaf etdirilməsi bizdən mümkün olan bütün regional və sektoral potensiallarımızdan effektiv istifadə edilməsini zəruri edir. Bizim ölkənin demək olar ki, tikinti sektorundan başqa digər bütün sahələrin inkişaf etdirilməsi böyük bir nisbətdə dövlət proqramlarına ehtiyac duyur ki, bu da ölkə iqtisadiyyatının hələ də dövlət dəstəyinə ciddi ehtiyac duyduğuna bir işarədir.
Dövlətin adətən funksional olaraq infrastruktur layihələrinə yönəlməsi, sosial və səhiyyə xidmətlərinin daha effektiv şəkildə səviyyəsinin yüksəldilməsi əsas sosial – iqtisadi fəaliyyətləridir. Lakin regionlarda demək olar ki, əsaslı inkişafın təmin edilməsində eyni zamanda sahibkarlıq və sənayeləşmə payının da yüksəldilməsi çox vacibdir. Belə ki, regionlarda iqtisadiyyatın əsas sahələrində məhsul istehsalının fiziki həcm indeksinə baxdıqda son üç ilin statistik məlumatları bizə rayonlarımız üzrə indeksin azalmasından xəbər verir. Ona görə də dövlət gəlirlərinin də azaldığı bir dövrdə regionlarda ÜDM istehsalının artırılması vacib məsələdir.
Bəs nə etməli sualına isə bir mənalı şəkildə isə özəl təşəbbüslərin dəstəklənməsi cavabını vermək olar. Belə ki, burada iqtisadiyyatın sektorlarına yönəldilən investisiyaların həcmi, xüsusilə də xarici və ya daxili investisiyaların həcmi çox önəmlidir. 15 il əvvəl ölkədə xarici investisiyanın həcmi 60-70% faiz təşkil edirdisə, indi bunun yerini daxili investisiya alır. Əslində bu bir tərəfdən dünya bazarındakı risklərin minimumlaşdırılması üçün uğurlu addım olsa da digər tərəfdən xarici valyutanın ölkəmizə axması, və bununla da iqtisadiyyatın böyüməsi üçün vacib olan maliyyə təminatının qarşısının alınması deməkdir. Ona görə də regionlara Xarici investorların cəlb edilməsi, və heç olmasa iqtisadiyyata yönələn investisiyalarda xarici sərmayənin həcminin toplam sərmayədə nisbətini 45-50% olmasına çalışmaq ölkədə regional inkişaf güclü dəstək olacaqdır. Çünki xarici investor təkcə maliyyə resursları deyil eyni zamanda xarici təcrübə və innovasiya da gətirməkdədir.
Yerli sahibkarların dəstəklənməsi üçün Dövlət-Sahibkar əlaqələri ciddi şəkildə yeni əsaslarla qurulmalıdır. Bir növ sahibkarlar dövlətin neft sərvəti kimi ikinci sərvət olaraq qəbul edilməli, istənilən sahibkarın hüquq və iqtisadi azadlığının süni əngəllərdən qorunması istiqamətində davamlı addımlar atılmalıdır. İstehsal olunacaq məhsulların yalnız daxili bazar üçün deyil, bir başa ixrac qabiliyyətli olması üçün çalışmaq davamlı inkişafı təmin edəcəkdir. Məlumdur ki, regionların əksər hissəsində Xüsusi kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı daha çox paya sahibdir, digər tərəfdən ölkədə məşğul əhalini 40 faizə qədəri də bu sektorda çalışır, lakin sektorun ölkə üzrə ÜDM-də həcmi isə illər boyu azalaraq 11%-dən 5%-ə qədər düşmüşdür. Ona görə də Sektora yönəldilən subsidiyalardan daha çox investisiyaların həcminin artırılması arzu edilən olardı.
Üçüncü bir məsələ isə təhsil məsələsidir. Əgər dövlət büdcəsində regionlardakı yerli büdcələrə ayrılan vəsaitlərin hansı sahədə daha çox xərcləndiyinə nəzər salsaq, görərik bu 45-50% xərclər təhsil xərclərinə yönəldilir. Lakin bütün bunlarla yanaşı, ölkəmizin regionlarında böyük təhsil investisiyaların yatırılması, regionlarda olan ali məktəblərin hazırkı fiziki vəziyyətinə nəzərən onların yerində böyük və müasir təhsil komplekslərinin yaradılması, və eyni zamandan Universitet-Sənaye iş birliyi əsasında regionun potensialına uyğun kadrların hazırlanması bu mövzuda atılacaq uğurlu addımlardan sayıla bilər. Ümumiyyətlə yeni məzun olan gənclərin işsizlik məsələsi ilə bağlı təhsil-iqtisadiyyat iş birliyi əsasında kadrların hazırlanması çox vacibdir.
Ən sonuncu məsələ isə ölkəmizin turizm potensialıdır. Məlum məsələdir ki ölkəmizin istər Xəzər yanı ərizələr olsun istərsə də dağlıq ərazilər, bütün regionlar turizm potensialına malikdir. Ona görə də, yerli turizm sənayesinin inkişaf etdirilməsi vacibdir. Əlbəttə dövlətin turizmin inkişafı ilə bağlı proqramı çərçivəsindən sektoral ÜDM istehsalı 3-4 dəfə artmışdır son bir neçə il ərzində lakin arzu edilən olardı ki, bizimlə qonşu olan ölkələrdən turist olaraq Azərbaycana gələnlər üçün viza rejiminin sadələşdirilməsi aparılsın, Xüsusilə Rusiya, İran və Mərkəzi Asiya ölkələrindəki turist potensialı mənimsənilsin. Bu regional inkişafın dəstəklənməsində başqa bir önəmli addım sayıla bilər".
Ekspert son olaraq ölkədəki iqtisadi inkişafın davamlılığını təmin etmək üçün sahibkarlıq və ixaraca yönəlik məhsul istehsalı birincil amil olmasını vacib amil adlandırıb. Ekspertə görə, bundan irəli gələn təşviq edici maliyyə siyasətləri, yəni vergi güzəştləri, investisiya yatırımlar və dövlət xərcləri mərhələli olaraq hazırlanmalı və tətbiq edilməlidir.
Fatimə İbrahimova
Ölkə.az
