Əsrarəngiz "elit məzar": Çingiz xandan əvvəl Monqolustan necə olub?
"Monqolustanda tapılan XII əsrə aid "elitar məzar" dünyanın ən böyük fatehi Çingiz xanın yüksəlişindən əvvəlki az öyrənilmiş dövrə daha çox işıq salır".
Qaynarinfo xəbər verir ki, bunu "The Independent" yazıb.
"İndi Har-Nuur dəfni adlanan türbə təxminən eramızın 1125-ci ili ilə Xitan İmperiyasının süqutu ilə eramızın 1206-cı ildə Monqol İmperatorluğunun yüksəlişi arasında tikilib. Bu dövrün tarixi qeydləri əsasən Çingiz xanın Monqol İmperatorluğunu qurduqdan sonra onilliklər və hətta əsrlər sonra yazılmış retrospektiv hesablardır", deyə məqalədə qeyd edilir.
Məlumdur ki, X əsrdə əsası qoyulmuş və özünün zirvəsində Şərqi və Mərkəzi Monqolustanın böyük hissəsini əhatə edən Xitan İmperiyası XII əsrin əvvəllərində tənəzzülə başlayıb. Artıq qısa bir müddət davam edən qarşıdurmadan sonra Çingiz xanın rəhbərliyi altında monqollar eramızın 1206-cı ildə hakimiyyətə gəliblər.
Lakin eramızın 1125-1206-cı illəri arasında baş verənlər haqqında çox az şey məlumdur.
"XII əsrdə bu bölgədə fəallıq göstərmiş insanların kimliyi, onların mədəni, ticarət və siyasi əlaqələri kimi məsələlərlə bağlı hər hansı yeni məlumat böyük maraq doğurur", deyə qəbri tədqiq edən alimlər vurğulayırlar.
Bir hissəsi bu yaxınlarda "Archaeological Research in Asia" jurnalında dərc edilən tədqiqat Monqolustan, Şimali Çin və Rusiyada XI-XII əsrlər arasında inşa edilmiş təxminən 4000 kilometr uzunluğunda bir sıra uzun divarları və əlaqəli strukturları təhlil edir.
Hazırda bu tikililərin dəqiq nə vaxt tikildiyi, kim tərəfindən tikildiyi və hansı məqsədlə həyata keçirildiyi məlum deyil. Monqolustanda Xar-Nur adlanan yerdə alimlər Xitan dövrünə aid qalanın divarında varlı qadının məzarını tapıblar.
"Elit türbə" eramızın 1158-1214-cü illəri arasında, qalanın artıq istifadədə olduğu vaxtlarda tikilib.
"Bu dəfn konteksti imperiyanın süqutu və transformasiyası dövründə dəfn praktikasının dinamikası və sosial yaddaşla bağlı mühüm suallar doğurur", deyə alimlər vurğulayırlar.
Tədqiqatçılar qadının qalanın içərisində dəfn edilməsi qərarının "keçid dövründə şəxsiyyətin, yaddaşın və gücün əzablı simvolu" ola biləcəyinə inanırlar.
"Qadının skelet qalıqlarında oynaqlarda və onurğada yüngül osteoartrit əlamətləri var ki, bu da onun aktiv həyat tərzi sürdüyünü göstərir. O, ölməzdən əvvəl demək olar ki, bütün dişlərini itirib. Qadın sarı ipək xalatda basdırılıb", deyə məqalədə qeyd olunur.
Elm adamları bu dəfnin "qəsdən hakimiyyət nümayişi" və münaqişə zamanı yerli icmaların torpağa sahib olması ola biləcəyini irəli sürüb. Həmçinin tapıntılar göstərir ki, o zamanlar Har-Nuur ərazisində məskunlaşmış insanlar "makroregional siyasi mübarizə"yə cəlb olunublar.
"Har-Nuurdakı dəfnlər XII əsr Monqolustanın mürəkkəb sosial və siyasi mənzərəsinə unikal bir pəncərə təqdim edir. Bu, yerli elitaların sürətlə dəyişən siyasi mühitdə öz güclərini və statuslarını qanuniləşdirmək üçün keçmiş imperiyalarla simvolik əlaqələrdən necə istifadə edə biləcəyini nümayiş etdirir", deyə tədqiqatın həmmüəllifi Qideon Şelax-Lavi bildirib.
