Tampliyerlər ordeni

Tampliyerlər ordeni

Bu söz birləşməsi uzun illər boyu bəzən qorxu, bəzən prestij, bəzən həsəd hissi yaradıb. Kim idi bu məbəd cəngavərləri? Necə ortaya çıxmışdılar? Həqiqətənmi ağızlarda dolaşan şayiələrə əsasən İblisin əsgərləri idimi? Ölkə.Az tampliyerlər ordeni haqda kiçik də olsa bir araşdırmanı oxuculara təqdim edir. Ona görə kiçik araşdırma deyirəm ki, məbəd cəngavərləri haqda günlərlə, həftələrlə danışmaq olar. Amma bu dəfə onların tarixçəsi haqda ümumi məlumatları, yaranması, süqutu və bəzi sirrləri barədə araşdırmanı Ölkə.Az oxucularına təqdim edirik.

14-cü əsrin əvvəllərində Avropada 15-ə yaxın ruhani-cəngavər ordeni mövcud idi. Tampliyerlər ordeni, digər bir ifadə ilə Məbəd cəngavərləri heç də ən imkanlı orden deyildi. Qospitalyer ordeninin əlində toplanmış torpaq sahələri daha çox idi və daha məhsuldar idi. Amma qeyd etmək lazımdır ki, tampliyerlər bu ordenlər arasında ən qüdrətlisi sayılırdı. Yalnız bu ordenə mənsub cəngavərlər nəhəng təsərrüfat və maliyyə strukturlarını əsl transmilli korporasiyaya çevirə bildilər. Belə bir şirkətin orta əsrlər Avropasında tayı-bərabəri yox idi.

Kasıb cəngavərlər

1099-cu ildə səlibçilər Fələstinin yarısını ərəblərdən geri aldılar və Qüdsü ələ keçirdilər. Bu çox maraqlı idi. Çünki Birinci Xaç yürüşünə hazırlıqlar pis aparılmışdı. Pul yox idi, əvvəlcədən düşünülmüş plan mövcud deyildi. Papanın "Tanrının Sərdabəsini kafirlərdən təmizləyək!" çağırışına minlərlə dindar qoşulmuşdu. Bu kütlə Fələstinə tərəf yola çıxmışdı. Amma yola çıxan səlibçilərin heç biri nə Müqəddəs Torpaqların harada yerləşdiyini bilirdi, nə də qarşıda onları nəyin gözlədəyini təsəvvür belə etmirdi. Orta əsr qaranlıq Avropasının qaragüruhçu kütləsi artıq yola çıxmışdı.

Amma bununla belə, səfər uğurlu alındı. Səlibçilər həm Qüdsü, həm də Fələstinin bir hissəsini ələ keçirdilər. Müqəddəs Torpaqları görmək istəyən minlərlə zəvvar işğal edilmiş ərazilərə tələsdi. Amma heç də bütün zəvvarların ekskursiyası xoş xatirələrlə yadda qalmadı. Səyyahları yolda soyur, qarət edirdilər.

Bu zaman isə Fələstində məskən salan səlibçilər zəvvarları qoruyan və onlara hər cür kömək göstərən dəstələr təşkil etmək barədə qərar qəbul etdilər. Bunlardan birincisi italyanların yaratdığı qospitalyerlər ordeni oldu.

İtalyanlara baxan fransalı cəngavərlər də "niyə də yox?" deyib orden yaratmaq qərarına gəldilər. 1119-cu ildə 9 nəfər səlibçi birləşərək "Tanrının kasıb cəngavərləri" ordenini yaratdılar. Bu orden oxuculara Tampliyerlər ordeni və ya Məbəd Cəngavərləri kimi tanışdır.

Varlı orden

Cəngavərlərin özünəməxsus qanunları var idi. Tampliyer ordeni cəngavərinin 3-dən çox əşyası ola bilməzdi. Məsələn, bir atı, bir ulağı və s. Ordenin simvolu isə bir atın üstünə minmiş iki cəngavər idi. Bu isə o demək idi ki, guya onların cəmi bir at almağa pulları var. Amma ordenin kasıblığı uzun sürmədi.

Tampliyerlər fəaliyyətlərini Avropaya daşıdılar. Fransa, İngiltərə, İspaniya və İtaliyada cəngavərlər peyda olmağa başladı. Orden günü-gündən inkişaf edirdi. Məbəd cəngavərlərinin sıralarına daxil olan hər bir şəxs əmlakının ciddi bir hissəsini ordenə bağışlamalı idi. Krallar, baronlar, qraflar hədiyyə olaraq torpaq sahələri bağışlayırdılar. Bu, o dövrdə mövcud olan bütün ordenlərdə bir adətə çevrilmişdi. Amma bu ordenlər içərisində təkcə tampliyerlər pul qazanmaq, bağışlanan hədiyyələrlə kifayətlənmək istəmədilər.

Tampliyer bankı

11-13-cü əsrlər cəhalət Avropası. Amma həyat davam edirdi. Ticarət inkişaf edir, sənayenin gələcəkdə olacaq inkişafı artıq sezilirdi. İstənilən işi qurmaq üçün pul lazım idi. Amma pulu haradan təmin etmək olardı? Yəhudilərdən pul almaq xristianlar üçün qəbuledilməz idi. Bu səbəbdən bu sahə digər dindən olanlara verilmişdi. Yəhudilər üçün bu sahə çox riskli biznes sayılırdı. Çünki xristian inancına görə, yəhudilərə olan borcun ödənməməsi günah sayılmırdı. Bu səbəbdən də sələm faizi çox yüksək idi. Verilən borc qarşılığında 40 faiz sələm tələb olunurdu!

Yəqin ki, yazını bu hissəyə qədər oxuyan Ölkə.Az oxucusunda müəyyən təsəvvürlər yarandı. Bəli, yanılmadız, tampliyerlər sələm işinə girişdilər. İlk illər məbəd cəngavərləri 10 faiz sələm qarşılığında borc verməyə başladılar. Əvvəlcə yaranan artıq məbləğ könüllü ianə və bağış kimi rəsmiləşdirilirdi. Sonradan məbəd cəngavərləri Roma Papasına ağız açdılar və sələmçiliklə rəsmi surətdə məşğul olmağa icazə aldılar.

Bütün Avropada tampliyerlərin şəbəkələri quruldu. Ordenin bölmələrinə və filiallarına müraciət edərək istənilən yardımı almaq mümkün idi. 14-cü əsrin əvvəllərində bu filialların sayı 5 minə çatmışdı! Bu filiallar öz aralarında vahid şəbəkə ilə birləşdirilmişdi. Bu isə tampliyerlərə Avropada yeni sistem, yəni qəbz sistemi tətbiq etməyə imkan verdi.

Günümüzdə qəbz bir çox sahədə işlənir. Amma ilk dəfə olaraq bu sistem tampliyerlər tərəfindən düşünülüb.

Tampliyer qəbzi

Fələstinə müharibəyə yola düşməyə hazırlaşan hər bir cəngavərin pula ehtiyacı olurdu. Çünki at, silah və əsləhə almaq üçün pul tələb olunurdu. Bundan başqa yolboyu qidalanmaq, atı yemləmək və yatmaq üçün də pul lazım idi. Bu zaman cəngavərlər borc almaq üçün ordenə müraciət edirdilər. Hərbi qənimət əldə edən cəngavər ordenə borcunu bu yolla qaytarmağı düşünürdü.

Verilən kredit girov qoyulan əmlakın dörddə üç hissəsini təşkil edirdi. Əvəzində isə cəngavərə bir parça perqament verilirdi. Bu sənədi ordenin istənilən filialına təqdim edən səyyah kağızda göstərilən məbləğin ya hamısını, ya da bir hissəsini əldə edə bilərdi.

Məbədlərdə istirahət

Tampliyerlər yollar tikirdilər. Çünki istər tacirlər, istər zəvvarlar və istərsə də səyyahlar onlara təqdim edilən marşrutla hərəkət edir, başqa yollardan istifadə etmirdilər. Yol kəsişmələrində növbəti filial inşa edilirdi. Burada səyyah həm istirahət edə bilər, həm də gecələyə bilərdi. Eyni zamanda yeməklə təmin olunan səyyah atını tövləyə çəkib yemləyə də bilərdi. Bu məkanlarda eyni zamanda müşayət üçün silahlı eskort xidmətindən də istifadə etmək mümkün idi.

Tampliyerlər eyni zamanda bank özəyi barədə də fikirləşməyə başladılar. İstənilən şəxs qiymətli əşyalarını qorumaq üçün bu banklara müraciət edə bilərdi. Gizli kassalarda saxlanılan əşyalar sahibinin iştirakı və icazəsi olmadan heç vaxt açıla bilməzdi.

Müştərinin sifarişi ilə bu əşyalar Avropanın istənilən nöqtəsinə aparıla bilərdi. Orden tərəfindən güvənliyə 100 faizlik zəmanət verilirdi. Çünki tampliyerə hücum etmək günah sayılırdı! Kilsə adamı sayılan tampliyerlər Roma Papası tərəfindən qorunurdular! İstənilən belə hücum lənətlənirdi və hücum edən şəxs kilsədən qovulmuş sayılırdı. Amma bununla belə, cəngavərlər belə əşyaları daşıyanda təkcə Papanın təhlükəsizliyinə yox, eyni zamanda silahlı dəstələrinə də güvənirdilər. Bir qayda olaraq, belə əməliyyatlar güclü mühafizə dəstəsinin nəzarətində baş tuturdu.

Sərhədləri olmayan imperiya

Avropada ən böyük daşınmaz əmlak ticarəti tampliyerlərə məxsus idi. Hər dəfə səfərdən qayıdan cəngavərlər borclarını bağlamaq üçün lazım olan məbləği gətirə bilmirdilər. Bəzən isə səfərdə və müharibələrdə həlak olanlar geri qayıtmırdı. Belə vəziyyətlərdə onun qəsri və torpaq sahələri ordenin mülkiyyətinə çevrilirdi. Böyük torpaq sahələrinə yiyələnən orden üzvləri torpaq və kənd təsərrüfatı mallarının ticarəti ilə məşğul olmağa başladılar.

1139-cu ildə Papa 2-ci İnnokenti verdiyi qərar ilə ordenin dünyəvi hakimiyyətə tabeçiliyinə son qoydu. Tampliyerlər bundan sonra nə kral əyanlarına, nə də krala tabe deyildilər. Onlar ancaq Allaha və onun Yer üzərindəki nümayəndəsi Papaya tabe idilər. Bu isə o demək idi ki, məbəd cəngavərləri Avropanın istənilən ərazisində sərbəst şəkildə iş qura bilər və bütün vergilərdən azad olunurdular. İstənilən iş adamı üçün bu xülya sayıla bilərdi. Belə şərtlər istənilən tənbəli varlıya çevirə bilərdi. Nəzərə alaq ki, tampliyerlər tənbəl deyildilər.

Onların əlində külli miqdarda pul toplanmağa başlandı. Hətta krallar da ordendən borc almağa başladı. İngiltərə kralı 1-ci Eduard hakimiyyətə gələndə, tampliyerlər ona atasının imza atdığı 2 min borc sənədi təqdim etdilər. Eduard atasının borclarını son qəpiyinə qədər ödəməli oldu.

Borclu kral

14-cü əsrin əvvəllərində Fransa kralı 4-cü Filipp ordenə ən çox borcu olan şəxslərdən biri idi. İngilis kraldan fərqli olaraq Filipp borcunu ödəmək niyyətində deyildi.

Kral Flipp tarixə dəmir kral kimi düşüb. O, daxili müxalifətə təzyiq edirdi, hətta tərs Papa 8-ci Bonafisiyanın 5-ci Klimentlə əvəz edilməsinə səbəb olmuşdu. 5-ci Kliment Filippin dedikləri ilə oturub-dururdu.

Fransa kralı tampliyerlər ordenini özü üçün ciddi təhlükə sayırdı. Çünki ciddi maliyyə və hərbi qüdrəti olan orden onun üçün çox ciddi rəqibə çevrilə bilərdi. Bu zaman Filipp bütün problemləri bir anda həll etmək barədə düşünməyə başladı.

22 sentyabr tarixində Kral şurasında Fransa ərazisində fəaliyyət göstərən bütün tampliyerlərin həbs edilməsi barədə qərar qəbul edildi. Ölkənin bütün əyalətlərinə çaparlar göndərildi. Kral məmurları, yerli inkivizitorlar, hərbi dəstələrin komandirlərinə zərf göndərildi. Zərfin üstündə isə "13 oktyabr cümə günü açmalı" yazılmışdı.

13 oktyabr cümə günü

Təyin edilmiş vaxtda zərflər açıldı. Zərfin içində monarxın əmri var idi: "Bütün tampliyerlər həbs edilsin. Heç bir orden mənsubuna aman verilməsin".

Sən demə, tampliyerlər gizli ayinlər icra edir, homoseksuallıqla məşğul olurlarmış. Ordenə üzv seçilmək üçün İsanın rəsminə tüpürmək lazım imiş.

Nəzərə alaq ki, bir il əvvəl baş verən inqilabda Məbəd Cəngavərləri kralı qorumuşdular və kral onlara həyatını borclu idi. Bu səbəbdən həbs edilən tampliyerlər nəyin baş verdiyini anlaya bilmədilər.

Həbs edilən 1000 nəfərə şiddətli işgəncələr verildi. Dünən qüdrətli ordenin toxunulmaz üzvləri sayılan tampliyerlərin qollarını sındırır, bədənlərinə dağ basılırdı. Hamısına isə eyni sual verilirdi: "İblisə sitayiş edirsən?!"

Orden məhv olmalıdır!

Böyük magistr Jak de Mole də həbs edildi. Amma bir neçə ay əvvəl 4-cü Filipp Böyük magistrdən övladlarının birinin xaç atası olmağını istəmişdi. 12 oktyabr tarixində isə Jak de Mole kralın qohumu şahzadə Yekaterinanın dəfn mərasimində iştirak etmiş və Filipplə yan-yana durmuşdu.

Bəs Papa nə edirdi? Niyə susurdu? Axı orden Papanın təhlükəsizliyi ilə təmin olunmuşdu? 5-ci Kliment 22 noyabr tarixində verdiyi fərmanla xristian monarxlara əmr edirdi ki, tampliyerlər həbs edilsin. Ordenə məxsus olan torpaq və əmlak qəsb edilsin. İngiltərə, Almaniya, İtaliya, İspaniya və Kiprdə məbəd cəngavərlərinin təqibi başladı.

Jak de Mole həbs edildikdən iki həftə sonra ifadə verməyə başladı. O, günahlarını etiraf edir, tampliyerlər ordeninə yeni üzvün seçilməsi mərasimində İblisin iştirak etdiyini, İsanın rəsminə tüpürdüklərini, homoseksuallığın baş alıb getdiyini, orden üzvlərinin heyvanlarla cinsi əlaqədə olduğunu "etiraf etdi". Cəlladlar işgəncə verir, katiblər isə etirafları qələmə alırdı. Ordenin İblisə xidmət etdiyini sübut etmək lazım idi. Çünki bu zaman tampliyerlərin əmlakını qanuni yolla özəlləşdirmək olardı.

1310-cu ildə ilk edamlar başladı. Etiraflarla dolu sənədlərə imza atanları yox, hər şeyi rədd edən tampliyerləri alova atdılar. 1312-ci ildə 5-ci Klimen Vyana toplantısını çağırdı və ordenin taleyini həll etmək qərarına gəldi. Toplantıda Papa təklif etdi ki, orden kafir elan edilsin və buraxılsın. Tövbə edən tampliyerləri başqa ordenlərə üzv etdilər. Bir çoxu isə günahlarını yumaq üçün uzaqlarda yerləşən 8 monastra göndərildi.

Digər orden mənsubları buna qarşı çıxdılar. Çünki hamı başa düşürdü ki, əgər bu gün tampliyerlər əleyhinə qərar verilirsə, sabah növbə onlara da çata bilər. Uzun müzakirələrdən sonra ortaq qərara gəldilər: "Orden yaxşıdır, amma üzvlərini buraxmaq lazımdır".

Tövbə edən tampliyerlər digər ordenlərə üzvlüyə qəbul edildilər. Bəzilərini isə günahlarını yumaq üçün 8 müxtəlif monastra göndərdilər.
Etibarı zədələdiyi üçün orden buraxıldı. Ordenin əmlakı Fransa kralına pul kompensasiyası ödəmə şərti ilə Qospitalyer ordeninə verildi. Ordenin ali ierarxiyası ömürlük həbsə atıldı.

Ali magistrın lənəti

1314-cü ildə 7 il davam edən proses başa çatdı. Hökmü dinləyən ali magistr ifadələrindən imtina etdi və ordenin günahsız olduğunu bəyan etdi. Bu isə yenidən küfrə girmək sayılırdı və avtomatik olaraq alova atılaraq yandırılmaq mənasına gəlirdi. Mart ayının 18-i Jak de Mole yandırıldı. 4-cü Filippin əmrinə əsasən, magistr zəif odda yandırıldı. Çünki kral istəyirdi ki, Jak düşündüyü hər şeyi deməyə vaxt tapsın. Ali magistr düşündüyü hər şeyi söylədi. Alovlara bürünmüş ali magistr Papa və kralı lənətlədi. O, əmin etdi ki, bir il ərzində bu iki şəxslə göylərdə görüşəcək. Doğrudan da belə oldu. Jak de Mole yandırıldıqdan bir ay sonra 5-ci Kliment, 7 ay sonra isə 4-cü Filipp öldü. Maraqlısı odur ki, hər iki şəxs ov zamanı baş vermiş insidentdən sonra bu dünyadan köçdü.

Ordenin sahib olduğu ağlasığmaz var-dövlət heç kəsə qismət olmadı. Çünki tampliyerlərin xəzinəsindən cəmi 400 min livr pul çıxdı. Əslində bu məbləğ kifayət qədər ciddi sərvət sayılırdı. Amma Filipp yəqin ki, milyonlara sahib olmaq istəyirdi. Ordenin əsl sərvəti qızıl yox, maliyyə-təsərrüfat sistemi idi. Bu sistem 4-cü Filipp tərəfindən dağıdıldı.

Bununla belə, fikrimcə Tampliyerlər ordeni tam olaraq məhv olmadı. Onlar uzun illər gizli fəaliyyət göstərdilər. Bu günə qədər də böyük şirkətlər və maliyyə qurumları Məbəd cəngavərləri tərəfindən idarə edilir.

Oxucunun diqqətini bir məqama yönəltmək istəyirəm. 1492-ci ildə İspaniyadan Hindistana yol tapmaq üçün yola çıxan Xristofor Kolumbun karavellalarının yelkənlərini xatırlayın. Böyük ağ parça, ortada qırmızı xaç. Bu nə işarəsidir? Təbii ki, Tampliyerlər Ordeninin işarəsi, simvolu. Yəqin ki bu yaxınlarda ölkə.az oxucularını bu barədə də məlumatlandırarıq.

Hikmət
Ölkə.Az