Alverçilərin at oynatdığı, Qoçuyla Marksın qonşu olduğu, qalmaqallı bal yarmarkasından

Bu, jurnalist kimi iştirak etdiyim sayca dördüncü arıçılıq məhsullarının respublika sərgi-satış yarmarkasıdır. Hər dəfəsində arıçıların narazılıqları təxminən oxşar olur. Görək bu dəfə nə dəyişib?

Beləliklə, yarmarkadayıq. Əvvəla ondan başlayaq ki, bu yarmarkanı tapmaq üçün Bakını ən azı taksi sürücüsü kimi, "Amay" ticarət mərkəzini isə orada işləyənlər qədər tanımaq lazımdır. Soruşa-soruşa gəlib yarmarkanı tapırıq...

Alıcılar gözə dəymir, satıcıların bir qismi isə bekarçılığın dadını çıxarıb əsnəşirlər.

İlk həmsöhbətimiz İbrahim Göyçəli Şamaxı balı satır. Dediyinə görə, yarmarkaya çiçək və biyan balı gətirib. Məhsulunu 25-30 manata təklif edir:

"Çiçək balı gündəlik qidalanmada yaxşıdır, ətri yaxşıdır, biyan balının şəkərə, soyuqdəyməyə, qadın xəstəliyinə xeyri var. Özümün 53 yaşım var, 54 ildir arıçılıqla məşğulam (gülür)".

Şamaxının Adnalı kəndindən olan Hacı Faiz Təhməzov isə insanflı adama oxşayır. Hər halda ən azı belə görünür:

- Otuz ildir bu işlə məşğulam. Mən nə desəm, siz onu həqiqət kimi qəbul etməyin. Reklam xatirinə hər şey danışa bilərəm. Əvvəl araşdırın, sonra yazın. 25 manata deyirəm, 22 manata razılaşıram, ondan ucuz olmur. 25 manatla ailəmi dolandıra bildiyimə görə baha demirəm.

- Rayondan bal sifariş verəndə deyirlər ki, 25 manata təmiz bal olar?

- Məsələn, Quba zonasında bal 40 manatdır.

- İqlimə görə?

- Yox, oranın adamları imkanlıdır. Naxçıvanda 40 manatdan da yuxarıdır. Amma respublikada standart qiymət 25 manatdır. Şamaxıda şanlı balı 30 manata, süzülmüş balı 25 manata satıram. Hacı olduğuma görə bahaçıl olmuram və bu qiymətə bal satanda təsərrüfatımızı da, ailələrimizi də dolandıra bilirik.

Bu arıçı isə İsmayıllının Zoğallıq kəndindən olan Səyavuş Əzizovdur. Gileylənir ki, təmsil etdiyi rayonun adından istifadə edən alverçilər ona malını satmağa imkan vermir: "Oktyabrın 14-dən buradayam. Burada bizim rayonun adından iştirak edən çoxdur, amma əslində başqa yerlərdəndilər. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin nümayəndələrinə də demişik, xeyri yoxdur. Məsələn, Daşkəsəndən, Gədəbəydən kimsə gətirib bizim rayondan bir nəfər satıcını qoyur ora, bu da olur İsmayıllı balı. Bura yarmarkadan çox bazardır. Hələ guya neçə ton balı yarmarkadan uzaqlaşdırıblar. Rayonda da analiz götürüblər, burda da. Yüz kilo gətirmişdim, otuz kilo balım qalıb".

Nə qədər qəribə də olsa, yarmarkada Yevlax da təmsil olunur. Eşqin Sultanov deyir ki, arı Yevlaxın olsa da, məhsulu Daşkəsənindir. Özünü dinləyək: "Arımızı başqa rayonlara-Daşkəsənə, Xoşbulağa, Alaxançallıya aparırıq. Əvvəlki illərdə şəffaflıq yox idi, indi super şəffaflıq var. Növbəti illərdə daha şəffaf olacaq. Bu il 150 kiloqram bal gətirmişdim. Təxminən 40 kiloqram balım qalıb. İki həftədir buradayam. Müştəridən asılı olaraq, balımızı 18-25 manata satırıq. Bu işdə insanla arının zəhməti yarı-yarıyadır. Əgər arını çəmənliyə aparmasan, ha qoy yeşiyə, arıya bax, xeyri yoxdur. Hər şey əladır, sadəcə, burada yer betondur deyə, soyuq sümüklərimizə işləyir".

Gədəbəyin Slavyankasından olan Qoçu Tanrıquliyev isə adından fərqli olaraq sakit adamdır. Qısaca deyir ki, cökə balı gətirmişəm, 20 manata satıram. Amma ondan fərqli olaraq laçınlı Marks Vəliyev gördüyü işin maarifləndirici tərəflərini də bilir:

- Arılarımı Murovun yanına, Ağcakəndə aparıram. Damazlığını Laçından gətirmişik, boz Qafqaz növüdür. Qırx ildir bu işlə məşğulam. Həyat yoldaşımla gəlmişəm. İki yüz kilo süzmə, əlli kilo da şan balı gətirmişəm. Ötən ildən qalan bal da gətirmişəm. Şərab kimi balın da müddəti keçdikcə, qiyməti artır. Səbəb də budur ki, bir neçə ilin balı daha ləzzətli olur. Balın 400 il saxlama müddəti var. Arını həyat yoldaşımla saxlayırıq. Alverçilər də gəlir, rəhbərliyə deyirik. Ancaq əvvəlki illərlə müqayisədə indi daha yaxşıdır.

- Bu balı rayonda neçəyə satırsınız?

- Otuz manata

- Niyə baha?

- Nisyə verdiyimizə görə bir az baha verməyə məcburuq. Bu bazar bir az da təkmilləşsə, daha yaxşı olar.

Söhbətin bu yerində diqqətimi bir məqam çəkir. Hər kəs yaxınlaşıb diktofona və vəsiqəmə baxıb, hansı telekanaldan olduğumuzu soruşur. Saytdan olduğumuzu biləndən sonra verdikləri reaksiyanı isə görmək lazımdır. Qəribədir ki, insanlar hələ də bir reportajın çəkilməsi, bir şikayətin işıqlandırılması üçün aylarla xahiş-minnət etdiyi telekanallarımızı çox matah bilirlər.

Yaxşısı Marks Vəliyevin məsləhətlərini oxuyaq:

- Şəhər camaatının balın xarlamasından bir o qədər anlayışı yoxdur. Düşünürlər ki, şəkər tozu qatılıb. Amma yüz faiz təmiz bal hava 17-15 dərəcədən aşağı düşəndə rəngini dəyişib ağaracaq. Şəhər camaatını televiziyada aldadıblar ki, balı süzəndə qırılmamalıdır. Saxta balı elə düzəldirlər ki, ikinci mərtəbədən də süzsən qırılmaz. Tərkibinə nə vurduqlarını deyə bilmərəm, amma onu hazırlayanlar bilir. Ən yaxşısı balın təmizliyini laboratoriya şəraitində yoxlamaqdır. Bal boğazı yandırmalı deyil, azca qıcıqlandırmalıdır. Təmiz baldan balın öz xüsusi ətri gəlməlidir, başqa heç bir bitkinin iyi gələ bilməz. Kim desə ki, arını kəklikotuluğa qoymuşdum, ona görə baldan da kəklikotu ətri gəlir, yalandır. Balın spesifik ətri var, ancaq sahəyə, bitkiyə görə rəngi dəyişə bilər. Xarlamış və rəngi ağarmış balı qırx dərəcə suyun içinə salanda əvvəlki rəngini alır. Əlli dərəcə suya salmaq keyfiyyətinə təsir edir.

Lerikdən olduğunu deyən Ruslan Hüseynov isə beşinci sinifdən bu işlə məşğul olduğunu söyləyir. Amma bir qədər sonra məlum olacaq ki, yarmarkada yeganə lerikli Ələkbər Salayev adlı arıçıdır.

Oooo, kimi görürəm. Astaranın Şiyəkəran kəndindən olan qocaman arıçı hacı Əsgər Zeynalov. Onu 6-7 il əvvəl keçirilən yarmarkada da görmüşdüm, həmsöhbət olmuşduq. Maşallah, həmin adamdır, mən qocalmışam ki, o yox.

- Hacı, nə balı gətirmisiniz?

- Kəndimizi burada mən təmsil edirəm. Meşə balı gətirmişəm.

Bu arada qonşu arıçı üzərlik yandırır. Hacı deyir ki, o xanım bəd nəzərdən qorxduğu üçün tez-tez üzərliyə müraciət edir. Qocaman arıçı deyir ki, yarmarkanın yeri düzgün seçilməyib:

- Bura zəifdir, yeri pisdir, qıraqdır. Əvvəlki yerlər daha yaxşı idi, amma bura gələn azdır. Bura alver yeri deyil axı.

İndi bəhs edəcəyim mənzərənin isə əslində bala heç bir dəxli yoxdur. Amma baş verənlərə biganə qala bilməzdim.

Bu nəhəng arıçı Astara rayonu Şüvü kəndindən olan Qarabağ qazisi Uğur İbrahimovdur. Elə ona təzəcə yaxınlaşmışdım ki, "döyüş yoldaşım gəlib, gözləyin, gəlirəm" deyib, gedir. Ardınca yollanırıq. Sən demə, 1991-92-ci illərdə bir səngərdə döyüşdüyü Elnur Əfəndiyev onu görməyə gəlib və o da döyüş yoldaşı üçün hazırladığı hədiyyəni ona təqdim etməyə tələsirmiş. Elnur Əfəndiyev əl və ayaqlarını döyüşdə itirib. Gerisinə şərh vermək çox çətindir

- 1991-1992-ci illərdə bir yerdə döyüşmüşük. Döyüşdən sonra da əlaqələrimiz qalıb. Mənim 45, Uğurun 46 yaşı var. Kiçik yaşımda hərbi liseydən könüllü getmişəm. Uğur isə Naxçıvanski adına liseyi bitirib, baş leytenant idi. Döyüş yolları Ağdərədən başlayıb. Axırıncı döyüş Şişqayada olub. Mən 11 dəfə əməliyyat nəticəsində bu vəziyyətə gəlmişəm. Tankda ayağımı qəlpə apardı, mühasirədə qaldıq. Yaralandım, qanaxmadan sonra şaxtaya düşdük. İllər ərzində sümüyümdə çürümə getdi. Yaxın vaxtlarda da ürəyimi yardılar, olub-qalanımı satıb ürəyimi əməliyyat elətdirdim. Ürəyimdən qollarıma damarlar atdılar ki, qan işləsin, çürümə getməsin. İndi danışanda çox insanlara nağıl kimi gəlir. Amma birinin barmağına tikan batanda gecəni ufuldayır, yatmır. Bu boyda canlar torpaq üçün parça-parça oldu. Uğurun bədəninə açıb baxsanız deşik-deşikdir, aşsüzən kimidir. Qəlpənin sayını bilmək olmur.

- Çox dəyərli insansınız... (Əslində bu yerdə çox təsirlənmişdim və toparlanıb deyə bildiyim bu sözlər oldu)

- Allah dərgahında dəyərli olmaq lazımdır. Cücəni payızda sayarlar.

- Elə payızdır (Toparlanıb zarafat etməyə çalışıram).

- Biz böyük oyunların balaca piyadaları olmuşuq. Əgər torpaq veriləcəkdisə, əhalini hər hansı yolla ölümdən xilas etmək olardı. Bu işlər Moskvada hələ 20-30 il əvvəl planlaşdırılmışdı. İndi kimlərsə əlli oğlanın gördüyü işi öz adına çıxarıb Milli Qəhrəman adı alır. Bu ölkəyə Milli Qəhrəman yaraşmır. Hazırda bizim anamız-bacımız erməninin əlində əsirdir, orqanlarını çıxarıb satırlar. Torpaqlarımızı azad etməyənə qədər bizə milli qəhrəman adı düşmür. Doqquzuncu sinfə qədər dörd alanda sinifdə yatırdım, evə getmirdim. Qiymət cədvəlimə baxsan, sovet vaxtında belə qiymətləri almağıma havalanaran. Əgər təhsilimi başa vura bilsəydim, indi generallarla oturmuşdum. Amma indiki generallarla çiyin-çiyinə oturmaram. Çünki onların 99 faizi rüşvətxordur. Allah bu ölkəni və camaatımızı qorusun.

Uğur İbrahimovla davam edirik. Deyir ki, iki il əvvəl bacısı böyrəyinin birini ona verib: "İki il əvvəl bacım böyrəyini mənə verdi. Əməliyyatdan təzə çıxmışam. Bədənimdə qəlpə var idi. Qarabağ qazisi olsam da, kiməsə əyilməmək üçün halal zəhmətimlə çörəyimi qazanıram".

Nəhayət gəlib Lerikin ən tanınmış arıçılarından olan Ələkbər Salayevin "qərargahına" çatırıq. Həmsöhbətimiz yarmarka haqda təəssüratlarını danışır:

- Azərbaycanın bütün rayonları bu sərgi-satış yarmarkasında təmsil olunur. Bununla bağlı ölkə prezidentinin imzaladığı sənəd də var. Bu yarmarka 17-ci ildir ki, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin xəttiylə keçirilir. Əvvəlki illərlə müqayisədə irəliləyiş var, sırf arıçılar cəlb olunublar, ballar ciddi yoxlanılır. Bunu danmaq olmaz. Amma mən Lerikdə arıçılar birliyinin sədri olduğuma görə araşdırıram və bilirəm ki, burada alverçilər də az deyil. Məqsədimiz odur ki, bu işlərə son qoyulsun. Burada qadınlar var ki, Lənkəran bazarında göyərti satır. Kimsə gətirib onları bura və Lerik balı adıyla başqa yerin balını satırlar. Burada Lerikdən tək mənəm, amma bəlkə 30 nəfər Lerik adından bal satır. Hətta vizitkalarını da çıxardıblar. Çünki bizim rayonun balının adı brenddir və onlar da bu addan istifadə edirlər. Lerik balı müalicəvidir.

- Alverçilər bura necə gəlib düşürlər?

- Hardansa bal tədarük edirlər və gətirib satırlar. Amma sərgi-satış yarmarkasının mahiyyəti bu deyil. Burada hətta stollar da püşklə bölünüb. Hər kəs öz yerində dayanıb malını nümayiş etdirməlidir. 300 kiloqram gətirmişdim, 50-60 kiloqram balım qalıb. Bal qaymağı da gətirmişəm, 25-30 manata satıram.

Bu arada yaxınlıqda üzərinə "Lerik-Astara balı" yazılmış lövhə diqqətimi çəkir. Ə.Salayevin dediklərindən başa düşürəm ki, bayaq məhz eyham vurduğu məqamlardan biri bu idi. Astaralı arıçıya yaxılaşıram və niyə məhsulunu Lerik balı adıyla satdığını soruşuram.

- Arıları gətirib Lerikdə gəzdiririk. Müştəriyə deyirik ki, bu balda Lerik balının da tərkibi var.

- Olmazmı ki, arıların yarısını Lerikdə, yarısını Astarada saxlayasınız?

- Olar, əlbəttə.

- Lerik balı daha güclü olduğu üçün brenddən istifadə edirsiniz?

- O mənada yox.

- Bəs nə mənada?

- Ələkbər müəllim yaxşı bilir ki, Lerik Astaraya çox yaxındır.

- Təsəvvür edin ki, mən gəlib bir ay Astarada qalıram və deyirəm ki, astaralıyam.

Zaqataladan olan Arzu Muradova isə anasının balını satır. Dediyinə görə, balı müştərilərə 15-20 manatdan təklif edir.

Şəkinin Qaradağlı Qudla kəndindən olan arıçı isə necə deyərlər, açır sandığı, tökür pambığı. Deyir ki, biz yalan olmuşuq, alverçilər gerçək:

- Yoxlamırlar, alverçilər imkan vermir, nazirlik də müdaxilə etmir.

Bu arada yarmarkadakı işçi qrupunun üzvü Mübariz Nəbiyevdən ağsaqqalın iradlarına cavab öyrənməyə çalışırıq. Hiss olunur ki, bunu gözləmirdi və etiraz edir:

- Çəkmə, qrup rəhbərimiz gəlir.

- Arıçılar alverçilərdən narazılıq edir.

- Onlar hamısı sənədlə gəlib.

- Yoxlamısınız?

- Yerlərdə baytarlıq idarələri gedib baxıb sənəd verirlər. Biz də o sənədin əsasında icazə veririk.

Söhbətin bu yerində şəkili arıçıyla M.Nəbiyevin arasında mübahisə yaranır və nazirlik nümayəndəsi ərazidən uzaqlaşır. Arıçı isə əsəbi görünür:

- Rayondan onları göndərənin burnunu kəsmək lazımdır, qulağını yox.

Nə olursa, Mübariz Nəbiyev bir neçə dəqiqə sonra geri qayıdır və yarmarka barədə hər kəsin bildiyi informasiyaları bizə sırımaq qərarına gəlir. Məlum olur ki, yarmarkaya gətirilən on tondan artıq bal yararsız olduğu üçün geri qaytarılıb, ciddi nəzarət var, qurd quzuyla otlayır və sair. Amma şəkili ağsaqqal əl çəkmək niyyətində deyil:

- Çox adam narazıdır.

- Özünüz mübarizə aparmalısınız, işçi qrupu 250 nəfərlə mübarizə apara bilməz. Elə hallar olanda iradımızı bildiririk.

- Biz bura müharibəyə gəlməmişik.

Beləcə, arıçılarla söhbətimizi başa vurub yarmarka adlanan bazardan çıxırıq. Amma həmsöhbətlərim noyabrın 15-nə kimi alverçilərlə mübarizə aparmalı, bacarsalar şəkili arıçı demişkən, bu "müharibə"dən sağ çıxıb, ailələrinə çörəkpulu aparmalıdırlar. Bu yazıdan sonra baldan çıxan çörəklərini nazirlik işçiləri zəhərə döndərməsələr...