Con Kennedinin qətli

1963-cü ilin 22 noyabr tarixində ABŞ prezidenti Con Kennedi snayper tüfəngindən açılan atəşlə qətlə yetirilib. Prezidentin ölümü Amerikanı sarsıtdı. Kennedi öldürülən ilk prezident deyildi. Amma Con televizorun “seçdirdiyi” ilk dövlət başçısı idi. Televizor sayəsində Kennedi debatlarda Niksona qalib gəldi və hər bir amerikalının sevimlisinə çevrildi. Con hər bir amerikalının hər gün gördüyü və bəzi dostlarından yaxşı tanıdığı ilk prezident idi. Dövlət başçısı televizor vasitəsilə məşhurlaşdığı üçün onun qətli xalqı sarsıtmışdı.

Bu qətl 20-ci əsr Amerika tarixinin ən önəmli hadisələrindən biri olmaqla yanaşı, eyni zamanda əsrin ən müəmmalı sirri olaraq qaldı. Bu günə qədər də Kennedinin kim tərəfindən qətlə yetirildiyi barədə mübahisələr davam edir. Görəsən prezidenti kim qətlə yetirib? Li Harvi Osvald? MKİ (Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi)? Vitse-prezident Conson? Hərbçilər? Masonlar? İllüminatilər? 300-lər Komiteti? Gizli dünya hakimiyyəti? Osvald tək idi, yoxsa ona kimsə kömək edib? Əgər qatil tək idisə, niyə həbs edildikdən sonra öldürüldü? Suallar görüldüyü kimi çoxdur. Bu dəfə biz Ölkə.Az oxucularına tarixin ən müəmmalı qətllərindən birinin sirr pərdəsini aralamağa çalışacağıq.

Kennedinin qətli

1963-cü ilin 22 noyabr səhəri Amerika prezidentinin təyyarəsi Dallasa endi. Xüsusi xidmət orqanı agentlərinin müşayiəti altında prezident korteci hava limanından şəhərin mərkəzinə istiqamət götürdü. Əslində avtomobilin dam örtüyü var idi, amma küçələrə çıxaraq prezidenti qarşılamaq istəyən yerli sakinləri və yaxşı hava şəraitini nəzərə alıb maşının dam örtüyünü açdılar.

Prezidentin avtomobili məktəb kitabxanasının yanından keçəndə 3 atəş açıldı. Kennedi çiynindən və başından yaralandı. Üçüncü güllə isə avtomobildə əyləşən Texas qubernatoru Konnolinin çiyninə tuş gəldi.

Prezident yaxınlıqdakı xəstəxanaya çatdırılanda hələ sağ idi. Amma həkimlərin səyi nəticəsiz qaldı. Baş nahiyəsinə dəyən güllənin açdığı yara çox ciddi idi və saat yarım sonra Kennedi keçindi. Bu hadisədən sonra vitse-prezident Lindon Conson prezident təyyarəsində and içərək ABŞ-ın yeni prezidenti oldu.

Qətldən saat yarım sonra kitabxana əməkdaşı Li Harvi Osvald saxlanıldı. Atəş məhz bu kitabxanadan açılmışdı. Osvald polis əməkdaşının qətlində şübhəli bilinsə də, ona prezidentin qətli ilə bağlı ittiham irəli sürüldü.

Osvald nə birinci, nə də ikinci qətl hadisəsinə görə özünü təqsirkar görmürdü. İki sutka sonra Li Harvi Osvald Dallas polis idarəsində canlı yayımda qətlə yetirildi.

Qatil yerli gecə klubunun sahibi Cek Rubi idi. O, qətli çox qəribə motivlə izah etdi. Guya Cek dul qalmış prezident arvadının məhkəmədə Osvaldı yenidən görərək eyni hissləri yaşamasını istəməyib. Buna görə də Li Harvini cəhənnəmə vasil edib.

Prezidentin qətli ilə xüsusi Uorren komissiyası məşğul olmağa başladı. Komissiya Ali məhkəmənin sədri Erl Uorrenin soyadı şərəfinə adlandırılmışdı. Komissiya yeni prezident seçkiləri kampaniyasına qədər işi başa çatdırmağa tələsirdi və buna görə də onun nəticələri bir çox amerikalı üçün şübhəli idi.

Osvald komissiya tərəfindən yeganə şübhəli şəxs elan edildi. Bu isə konspiroloji versiyaların yaranmasına səbəb oldu.

Li Harvi Osvald

Osvald gənc yaşlarından sosialist ideyalara maraq göstərirmiş. 17 yaşı olanda dəniz piyadalarında hərbi xidmətə başlayır. Bir neçə dəfə intizamı pozduğu üçün tribunala verilib. Hərbi xidməti başa vuran Li Harvi Britaniya və Skandinaviyadan keçərək SSRİ-yə yollanır.

SSRİ-də vətəndaşlıq tələb edən Osvald damarlarını kəsməyə cəhd etdiyi üçün psixiatrik xəstəxanada müalicə olunur. Nəticədə Li Harviyə SSRİ-də qalmağa icazə verdilər və Minskdəki yerli radio zavoda yolladılar. Burada onun kuratoru Stanislav Şuşkeviç idi. Şuşkeviç sonradan müstəqil Belarusiyanın ilk prezidenti oldu.

Osvald Minskdə bir qızla ailə həyatı qurur. Amma əyalət şəhərində həyat ona darıxdırıcı gəlirdi. Onun vərdiş etdiyi əyləncə bu ölkədə yox idi. Bu səbəbdən Osvald Amerika vətəndaşlığını bərpa edərək vətənə qayıdır. O, Sovet İttifaqında 2.5 il yaşayır.

Li Harvi Dallasda məskunlaşır. Tezliklə Kuba böhranı başlayır və Osvald Kastro rejimini dəstəkləməyə başlayır. O, Kastro lehinə vərəqələr paylamağa başlayır. Bir müddət sonra Osvald Meksikaya keçir və sovet səfirliyindən siyasi sığınacaq tələb edir. O, izləndiyini iddia edirdi. Li Harvi eyni zamanda Kuba vizası da əldə etmək istəsə də, arzusuna çata bilmir. FTB (Federal Təhqiqat Bürosu) onun arvadını araşdırmağa başlayır və sovet casusu olduğundan şübhələnir.

1963-cü ildə Osvald Dallasa qayıdır. Bu zaman onun ikinci övladı dünyaya gəlir. Prezidentin səfərindən bir neçə gün əvvəl kortejin marşrutu qəzetdə çap edilmişdi. Marşrutun bir hissəsi Osvaldın işlədiyi kitabxananın yanından keçirdi. Osvald qətl günü işə böyük kağız bağlama ilə gəlir. Bu bağlamanın içində snayper tüfəngi var idi.

İşi bitirdikdən sonra Osvald aşağı düşür. Bu zaman polis əməkdaşları binaya daxil olur və Osvaldı saxlayır. Amma Li Harvinin müdürü onu tanıyır və Osvaldı azad edirlər. Bundan sonra o, evə gəlir, əynini dəyişərək küçəyə çıxır. Küçədə polis patrulu Tippet Osvaldı saxlayır. O, polisə dörd dəfə atəş açaraq qaçır.

Bir neçə dəqiqə sonra Osvald qəribə hərəkətləri ilə polisin diqqətini çəkir. O, dükanın arxasında gizlənməyə çalışır, sonra isə teatra qaçır. Polis əməkdaşları Osvaldı həbs edərək Tippeti qətlə yetirməkdə ittiham edirlər. Amma sonradan həmin gün kitabxanada olduğunu da öyrənəndə, prezidentin qətlində də günahlandırılır.

Osvald tənha qatil idi və ancaq ona məlum olan motivlər üzrə hərəkət edirdi. Uorren komissiyasının yekunları kütlədə bir çox suallar ortaya çıxardı. Aşağıda bu nəticələr və yaranan suallarla tanış olaq:

- Atəş açılan yerə baxış zamanı qətlin peşəkarcasına yerinə yetirildiyini göstərdi. Qatilin yeri kitab qutuları ilə möhkəmləndirilmişdi. Səbəb isə sərt döngədə asan nişan almaq və mövqeyi təsadüfi şahidlərdən gizlətmək idi. Bundan başqa, Osvald prezident mühafizəçilərinin üsulundan necə istifadə edə bilərdi? Məsələn, o, korteji irəli buraxdı və ən uyğun mövqedən atəş açmadı. Çünki bununla özünü mühafizəçilərə yem edə bilərdi və buna görə də kortejin uzaqlaşmasını gözlədi. Bu hərəkəti qatilə diqqətdən kənarda qalmağa və polis gələnə qədər ərazini tərk etməyə imkan verdi. Eyni zamanda Osvald prezidentin kabriolet avtomobildə gələcəyini haradan bilirdi? Qeyd etmək lazımdır ki, Li Harvi hərbi xidmət zamanı atıcılıq imtahınını verə bilməyib və zəif qiymət alıb.

- Əgər Osvald yalqız-psix idisə, onun hansısa bir motivi olmalı idi. Əgər o, şöhrət qazanmaq üçün prezidenti qətlə yetirmişdisə, niyə bütün ittihamları rədd edərək, qətl günü işdə olduğunu deyirdi? Niyə Osvald evinin yanında onunla söhbət edən patrulu öldürdü? Osvaldın motivləri qeyri-müəyyən olaraq qalır.

- Əgər Osvald tək idisə, o zaman “sehrli güllə” teoriyasını qəbul etmək lazımdır. Atəş nöqtəsində 3 gilzə tapıldı. Güllənin biri yan keçmişdi. İkinci güllə Kennedinin çiynini yaralayır və istiqamətini dəyişərək Texas qubernatorunu da yaralayır. Üçüncü güllə prezidentin başına tuş gəlir. Əgər “sehrli güllə” teoriyasını qəbul etməsək, deməli Osvaldın cinayət yoldaşı var idi və ən azı bir güllə atıb. Amma o tapılmayıb.

- Əgər Osvald tənha idisə, niyə onu canlı yayımda qətlə yetirdilər? Cek Rubi guya keçiriləcək məhkəmədə prezidentin dul qalmış xanımının həyəcanını azaltmaq üçün bu addımı atıb? Onun hərəkətini affekt vəziyyəti kimi izah etmək mümkün deyil. Çünki Cek Kennedi qətlindən bir gün sonra keçirilən mətbuat konferansında Osvaldı qətlə yetirməyə cəhd etmişdi. Cek jurnalist qismində Osvalda yaxınlaşsa da, planı baş tutmur.

Bir gün sonra Cek yenə də jurnalist qismində Dallas polis idarəsinin zirzəmisinə girir və kameraların qarşısında Osvaldı güllələyir. O, zirzəmiyə kömək olmadan girə bilməzdi. Çünki qapılar bağlı deyildi və mühafizəçilər yerində yox idi. Tezliklə Rubinin xərçəng xəstəsi olduğu və həbsxanada vəfat etdiyi xəbəri yayıldı. Bu isə konspiroloji versiyalara yeni rəng qatdı. Çox güman ki, Rubi qətllə bağlı hansısa məsələdən xəbərdar olan Osvaldı aradan götürmək üçün seçilmişdi.

Osvaldın cinayət motivlərini izah etmək çətin olsa da, Amerika cəmiyyətinin Kennediyə nifrət edən müxtəlif nüfuzlu qruplaşmalarının olduğunu söyləmək mümkündür.

Bu yeni versiyadır və kifayət qədər tərəfdarı var. Amerikanın siyasət dünyasının tanınmış şəxsləri bu versiyanı müdafiə edirlər. Bu versiyanı sübut edən müəyyən dəlillər var.

Vitse-prezident Lindon Conson

Məlumdur ki, Kennedi Consonun fəaliyyətindən narazı idi və növbəti seçkilərdə vitse-prezident postuna başqa namizədi təklif etmək barədə düşünürdü. Bundan başqa, bəzi korrupsiya əməlində Consonun barmağı var idi.

Bu versiyanı müdafiə edən şəxslərdən biri də prezident seçilərində Respublikaçıların namizədlərinə kömək edən siyasi məsləhətçi Rocer Stoundur. Rocer bu yaxınlarda keçirilən seçkilərdə də iştirak edib və Trampı dəstəkləyib.

Bir neçə il əvvəl Stoun “Kennedini qətlə yetirən adam” kitabını çap edib və qətlin Conson tərəfindən təşkil edildiyini iddia edir. Korrupsiya faktlarından başqa, prezident kortejinin marşrutu Conson tərəfindən təyin edilmişdi və kitabxananın yanından sürməyi o tapşırmışdı.

Bundan başqa, bütün siyasi elitaya yaxından bələd olan Stoun iddia edir ki, Conson Osvaldı canlı yayımda qətlə yetirən Cek Rubi ilə tanış idi. Stounun sözlərinə görə, qətldən bir neçə il öncə Conson Niksondan Rubini təmsilçilər palatasına işə götürməyi xahiş edib.

Bu versiyanı MKİ-nin xəfiyyəsi Hovard Hant da xatirə kitabında işıqlandırıb. Kitab Hovard 2007-ci ildə dünyasını dəyişdikdən sonra işıq üzü görüb. Hant iddia edir ki, Kennedi qətli vitse-prezident Consonun sifarişi ilə həyata keçirilib. Qətli MKİ-nin yüksək rütbəli bir neçə əməkdaşı, xüsusən də Kuba əməliyyatlarının rəhbəri Devid Etli Filips planlaşdırıb.

Kennedi qətlində əli olduğunu etiraf edən və 90-cı illərdə həbsxanada yatan Ceyms Faylz da Filipsi təşkilatçı kimi göstərmişdi. Faylz MKİ tərəfindən muzdlu qatil kimi işə götürüldüyünü iddia edirdi. Onun sözlərinə görə, Osvald həqiqətən də sui-qəsdçilərdən biri idi. Bir neçə silahlı sui-qəsdçi qətl zamanı bir-birini sığortalamalı olsa da, Osvald heç atəş açmayıb.

Hərbçilər

Amerika hərbçilərinin fikrinə görə, Kennedinin xarici siyasəti uğursuz idi, Kennedi isə zəif adam idi. Kennedi soyuq müharibə illərində qəti hücum fikrindən qaçırdı və onun bu hərəkətləri amerikalı generalları hiddətləndirirdi.

Kennedi SSRİ və ADR (Almaniya demokratik respublikası)-ə Berlin divarını tikməyə mane ola bilmədi. Berlin divarı fikri isə müttəfiqlərin müqaviləsinə zidd idi. Müqaviləyə əsasən şəhər sakinlərinin hərəkəti və qarşı tərəfə keçməsi məhdudlaşdırılmırdı. SSRİ Qərbi Berlin üzərində nəzarəti ələ almaq istəsə də, buna müəssər ola bilmədi.

Bundan başqa, Kastronun devrilməsi üçün nəzərdə tutulan əməliyyat da uğursuz oldu. Kubalı emiqrantlardan təşkil edilmiş desant dəstəsi o dərəcədə pis təlim görmüşdü ki, Kuba ordusu tərəfindən əsir götürüldü.

Bu hadisədən sonra əvvəllər ABŞ-la razılaşmağa cəhd edən Kastro Kubada kommunizm cəmiyyəti qurduğunu elan etdi və SSRİ-yə dəstək üçün müraciət etdi.

Amerika sərhədlərində kommunist dövlətin yaranması Kennedi və prezident administrasiyasının hədəflərinə zidd idi. Çünki seçki kampaniyası dövründə Kennedi Kastroya yardım edən Respublikaçıları kəskin tənqid etmişdi.

Bir il sonra Sovet raketləri Kubaya yerləşdiriləndə Kuba böhranı başladı və hər iki dövlət nüvə müharibəsi həddinə yaxınlaşdı. Bu münaqişə Kennedinin hərbçilər arasında olan nüfuzuna zərbə vurdu.

Generallar Kennediyə müxtəlif əməliyyat planları təqdim edərək Kubaya hücum etməyi tələb etsələr də, prezident qəti qərar verə bilmir və danışıqlar aparmağı üstün tuturdu.

Nəticədə danışıqlar alındı və böhran həllini tapdı. Amma yüksək rütbəli amerikalı hərbçilər vəziyyəti acınacaqlı məğlubiyyət kimi qiymətləndirdilər. Kubanı bir neçə saata yerlə-yeksan etməyə hazır olan Amerika ordusu hərbi kazarmalarda qaldı.

MKİ

Hərbçilər kimi, xüsusi xidmət orqanları da Kennedidən razı deyildilər. 3 illik hakimiyyəti dövründə prezident iki dəfə nüvə müharibəsinin astanasında dayanmışdı. Söhbət Berlin və Karib böhranlarından gedir. Bundan əlavə, Kennedi Vyetnam müharibəsinə tam qarışmaq barədə qərar verə bilmirdi. Prezident Cənubi Vyetnamdakı amerika kontingentini artırsa da, söhbət əsasən hərbi məsləhətçilər və hərbi texnikaya qulluq üçün nəzərdə tutulmuş işçilərdən gedir.

Kennedinin hakimiyyəti illərində Amerikanın nüfuzuna bir neçə ciddi zərbə dəydi. Məsələn, Berlin divarının ucaldılması, Kuba böhranı, Donuz körfəzində desant əməliyyatının uğursuzluğu, kosmik yarışda uğursuzluq. Vyetnam müharibəsində göstərdiyi qətiyyətsizlik səbr kasasını doldurdu. Yeri gəlmişkən, Kennedinin qətlindən sonra yeni prezident Conson bir neçə ay sonra ABŞ-ın Vyetnam müharibəsinə tam müdaxiləsi barədə sərəncam imzaladı.

Mafiya

Mafiyanın prezidentə qarşı iki ciddi iradı var idi. Birinci irad Kuba ilə bağlı idi. İnqilaba qədər Kuba amerika mafiyasının klondakı rolunu oynayırdı. Mafiya başçıları gəlirlərinin böyük bir hissəsini və biznesini federal hökumətin təqibindən qorumaq üçün adaya köçürmüşdü. Kubada amerikalı turistlərə xidmət göstərən otellər, restoranlar və kazinolar əsasən mafiya başçılarına məxsus idi. İnqilabdan sonra mafiya bossları bu mülk və sərvətdən məhrum oldular. Donuz körfəzində uğursuzluq və Kennedinin desant əməliyyatına etirazı mafiya başçılarını intiqam almaq üçün hərəkətə keçirə bilərdi.

İkinci səbəb daha ciddi idi. Kennedi prezident seçildikdən sonra mafiyaya qarşı müharibə elan etdi. Prezidentin qardaşı Robert baş prokuror təyin edildi və onun dəstəyindən istifadə edən Kennedi müxtəlif kriminal ünsürləri izləməyə başladı. Kennedinin prezidentliyi dövründə mütəşəkkil cinayətkarlıqla bağlı məhkəmə və istintaq işləri 10 dəfə artdı.

Kuba izi

Ən zəif versiyadır. Kastronun tərəfdarları və əleyhdarlarının Kennedini qətlə yetirmək üçün səbəbləri olsa da, belə bir əməliyyat keçirmək iqtidarında deyildilər. Kastro rejimindən baş götürüb qaçan qaçqınlar isə onları dəstəkləyən prezidenti qətlə yetirmək istəməzdilər.

Kastronun devrilmə planlarına cavab olaraq Kuba xüsusi xidmət orqanları da qisas ala bilərdilər. Amma bu versiya da şübhəlidir. Çünki o dövrdə Kubada xüsusi xidmət orqanları hələ yeni yaranırdı və düşmən ərazidə bu tip əməliyyat hazırlaya bilməzdilər.

İrqçilər

Kennedinin hakimiyyət illərində irqçilik problemində inqilabi dəyişikliklər baş verdi. Onun prezidentliyi qaradərili amerikalıların öz vətəndaşlıq hüquqlarını müdafiə etmək üçün təşkil etdiyi nümayişlərin pik dövrünə təsadüf edirdi. Kennedi bərabərlik tərəfdarı idi və Martin Lüter Kinqlə şəxsən görüşmüşdü. Qətldən bir neçə ay əvvəl Con Kennedi federal səviyyədə ictimai yerlərdə irqi ayrı-seçkiliyi qadağan edən qanun layihəsini konqresə təqdim etmişdi. Amma Amerikada, əsasən də əsrlər boyu irqçilik ənənəsini qoruyub saxlayan cənub ştatlarında prezidentlə razılaşmayanlar çox idi.

Cənub ştatı Missisipidə qaradərili Ceyms Meredit Ali məhkəmənin hökmü ilə ağdərililər üçün nəzərdə tutulmuş universitetdə təhsil almaq hüququ qazandı. Amma o, ştatın qubernatoru tərəfindən təhsil ocağına buraxılmadı. Kennedi tələbəni universitetə buraxmağı tapşırsa da, qubernator buna icazə vermədi. Nəticədə Meredit federal marşalların müşayiəti altında qeyzli kütlənin arasından keçərək universitetə daxil oldu. Şəhərdə elə iğtişaşlar başladı ki, hərbi vəziyyət elan edildi və milli qvardiya qüvvələri əraziyə yeridildi.

Bu zaman Alabama ştatında qubernator Uolles universitetin qapısında duraraq iki qaradərili tələbəni təhsil ocağına buraxmadı. Baş prokurorun müavini və federal marşallar hadisə yerinə gəlsə də, qubernator fikrindən dönmədi. Tələbələr milli qvardiya qüvvələri hadisə yerinə cəlb edildikdən sonra universitetə daxil ola bildilər.

Bir çox cənublu irqi ayrı-seçkiliyin ləğvini müqəddəs hisslərin təhqiri hesab etdi. Kennedinin Amerika cənubunun qəlbi və ruhu sayılan Texas ştatına səfəri zamanı qətlə yetirilməsi təsadüfi deyil.

Bu versiyanı təkcə dolayı faktlar sübuta yetirmir. 60-cı illərin sonunda Yeni Orlean prokuroru Kennedinin qətlində ultrasağ qruplaşmanın üzvü Kley Şounu ittiham etdi. Prokurorun versiyasına əsasən, Şou və bir neçə tanışı irqi bərabərliyi dəstəkləyən, kommunist düşüncə ilə ciddi mübarizə apara bilməyən Kennedini qətlə yetirmək üçün sui-qəsd təşkil edirlər. Qruplaşmanın bir üzvü sirli surətdə dünyasını dəyişir. Başqa bir versiyaya əsasən isə, o özünə qəsd edir.

Şou və tanışları Osvald ilə tanış idilər və kitabxana əməkdaşını qəsd planına daxil etdilər. Nəticədə isə, günahı Osvaldın üstünə yıxaraq aradan çıxdılar. Amma kifayət qədər dəlil olmadığı üçün Şou bəraət aldı.

Uorren Komissiyası Osvaldı daha inandırıcı qatil elan etsə də, bu günə qədər də bir çoxları komissiyanın istintaqını siyasiləşmiş sayır və bir çox faktların gizlədildiyinə inanır. Buna görə də Kennedinin əsl qatilləri barədə müzakirələr uzun illər davam edəcək...

Hikmət
Ölkə.Az