Şairin sonuncu dueli
1837-ci il 27 yanvar (yeni dövrə əsasən 8 fevral) tarixi təkcə ədəbiyyat və incəsənət həvəskarlarına məlum tarix deyil. Bu tarix böyük şair Aleksandr Sergeyeviç Puşkinin həyatı bahasına başa gələn duelin təşkil edildiyi gündür. Bu günə qədər də tarixi tədqiqatçılar bu hadisə ətrafında yaranmış çoxsaylı suallara cavab axtarırlar. Əsas suallar Jorj Dantes və onun ögey atası, baron Qekkernin şəxsiyyəti ilə bağlıdır.
Ölkə.Az bu gün böyük rus şairi Puşkinin son dueli və onun ölümünə səbəb olan ata-oğul barədə məlumatı oxucuları ilə bölüşəcək.
Duel
Qara çay ətrafında 1837-ci ilin yanvar ayının sonu qeyri-adi duel baş verdi. Bu duel Puşkinin sonuncu dueli idi. Aleksandr əlində tapanca ilə meydana çıxdı. Şair həyatı boyu 21 dəfə duelə çağırıb və çağrılıb. 15 duelin təşəbbüskarı Puşkin özü olub. Bununla belə, Aleksandr asanlıqla sülh üçün çalışırdı. Amma Danteslə baş verən məsələdə şair konkret olaraq ölümünə, təkbətək döyüşə can atırdı. Puşkin əvvəlki duellərində dəfələrlə atəş açmaqdan imtina etsə də, bu dəfə bu barədə düşünmürdü. Amma bu dəfə duel Puşkinin yaralanması və vəfat etməsi ilə nəticələndi. Bu məsələdə tətiyi çəkən Jorj Dantes günahkardır. Amma 1837-ci ildə baş verən hadisələrdə Jorjun ögey atası baron Qekkern daha böyük rol oynamışdı.
Diplomat
Baron Qekkern Puşkindən cəmi 7 yaş böyük idi. Çünki baron Niderland kralı 1-ci Oranski tərəfindən rus şairi ilə münaqişə yaratmaq məqsədi ilə Sankt-Peterburqa göndərilmişdi. Qekkern diplomat kimi necə biri idi? Bəlkə ruslardan fərqli olaraq hollandlar həmvətənlərinin ünvanına yaxşı nəsə deyə bilər? Bu suala cavab vermək üçün baronun bioqrafiyasını incələmək lazımdır.
Lui Borxard de Bevervaard baron Qelkkern 1792-ci ilin 28 noyabr tarixində Hollandiyanın Zyutfen şəhərində anadan olub. Hərbi dəniz donanmasına könüllü kimi qoşularaq karyera qurmağa başlayır. Hapoleonun hakimiyyəti dövründə “İmperiya baronu” tituluna layiq görülür. Sonra isə Stokholmda fəaliyyət göstərən Niderland diplomatı vəzifəsinə təyin edilir.
1822-ci ildə o, Niderland nazirinin elçisi qismində Rusiya imperiyasının paytaxtına gəlir. Peterburqda işlədiyi illər ərzində Qekkern vacib beynəlxalq problemlərin həllində qətiyyən iştirak etməməsi ilə fərqlənirdi. Hətta 1830-cu ildə Belçika inqilabı dövründə onun tükü də tərpənmir. Belçika isə Niderlanddan müstəqilliyini tələb edir və mübarizə aparırdı.
Hollandiyanın daxili işlər naziri və dövlət katibi Yohan Qiysbert Verstolk van Zelen Peterburqa dəfələrlə məktub yazaraq üsyanın yatırılmasında Rusiyanın dəstəyinə ümid edirdi. Amma elçi şəxsi işləri ilə daha çox məşğul olurdu. Baron qrafinya Bobrinskinin salonunda əylənməyi dövlət işləri ilə məşğul olmaqdan üstün tuturdu.
Peterburqda Hollandiyanın maraqlarını Niderland missiyasının katibi Osyullivan de Qrass müdafiə etmək məcburiyyətində qalır. Amma o da bu vəzifədə uzun müddət qalmır. Tezliklə şair və nasir de Qrass rəsmi olaraq Belçika dövlətinin xidmətinə keçir. 1830-cu ildə Belçika kral 1-ci Leopoldun rəhbərliyi altında müstəqil krallığa çevrilmişdi.
“Ata” və “oğul”
1833-cü ilin payızında baron Qekkeren Peterburqun kübarlar əhatəsində fransız zabit Jorj Şarl Danteslə tanış olur. Bir neçə il sonra Haaqa qayıdan baron kral Villemə ərizə ilə müraciət edir. Ərizədə Qekkern evli olmadığını, heç bir qanuni vərəsəyə sahib olmadığını, gənc baron Şarl Danteslə bir dam altda yaşadığını, gəncə hər cür köməklik göstərdiyini, onu oğulluğa götürmək istədiyini və əmlakını ona vəsiyyət etmək istədiyini bildirir. Eyni zamanda, ögey oğlunun Hollandiya vətəndaşlığına qəbul edilməsini xahiş edir.
Amma kral övladlığa götürmə məsələsinə icazə vermir. Hollandiya qanunlarına əsasən, övladlığa götürənin yaşı 50-dən az olmamalı idi. Eyni zamanda, övladlığa götürülən də yetkinlik yaşına çatmayan olmalı idi. Qanunlara əsasən, övladlığa götürənlə övladlığa götürülən minimum 6 il bir yerdə yaşamalı idilər.
Monarx Dantesin Qekkern soyadını götürməsinə qarşı çıxmır. Dantes eyni zamanda Hollandiya vətəndaşlığına qəbul edilir və ölkənin zadəgan təbəqəsinə daxil edilir. Amma bir il ərzində Hollandiyanın ali zadəgan palatası, monarxın istənilən tələbəsi kimi bu qərara etiraz edə bilərdi. Heç bir etiraz olmasa, qərar qüvvəyə minməli idi.
Qekkern Peterburqda övladlığa götürmə məsələsində kralın etiraz qərarını və Dantesin ona verilən soyadı yalnız bir ildən sonra qanunla istifadə etmə hüququnun olması barədə xəbərləri hamıdan gizli saxlamağı bacarır. Rusiyada bu yalana inandılar. Bu arada baron öz təbiətinin bütün alçaqlığını biruzə verməyə başlayır.
Xəyanətkar
1836-cı ilin payız aylarında Dantes xəstə idi və Natalya Qonçarova ilə məhz Lui Qekkern vasitəsi ilə əlaqə yaradırdı. Baron qadını ərinə xəyanət etməyə inandırdı. Qekkern Natalyanı əmin edir ki, Dantes ona olan sevgisindən “gəbərmək” üzrədir. Görünür, 1836-cı ildə Puşkinin aldığı anonim məktub da Qekkernin əli ilə yazılıb. Bu məktub şairin Dantesi duelə çağırmasına səbəb olur.
Puşkin qeydlərində yazırdı: “Kağızdan, məktubun tərtbibatından ilk dəqiqədən anladım ki, onun müəllifi xaricidir və yüksək təbəqəyə aid insan, diplomatdır.”
Növbəti məktublarda Puşkin anonim məktubların müəllifinin baron Qekkern olduğunu qeyd edir: “Həyasız qoca qarıya yaraşan tərzdə oğulluğunuzun sevgisindən bəhs etmək üçün mənim arvadımı hər dəfə bir küncə çəkib dilə tutdunuz”.
Anonim məktublarda Natalya Qonçarovanın təkcə Danteslə yox, çar I Nikolay ilə də münasibətlərinin olduğu barədə təhqiramiz eyhamlar var idi və bu şairi həddən artıq hiddətləndirirdi. Məktubun müəllifi Puşkini “buynuzlu kişi” adlandırırdı.
Biabırçı məktubu alan kimi şair Dantesi duelə çağırır. Amma bu duel, ilk növbədə, holland elçi Qekkern üçün pis nəticələnə, baron vəzifəsindən uzaqlaşdırılaraq Rusiyadan qovula bilərdi. Duelin qarşısını almaq üçün baron oğulluğunun Natalyanın bacısı Yekatrinaya aşiq olduğunu bildirir və hamını buna inandırmağa çalışırdı. Bu dəfə o, istəyinə nail olur. Puşkin duel tələbini ləğv edir.
Amma Dantes qorxaq deyildi. Bunu onun Puşkinin sekundantına yazdığı məktubdan da görmək mümkündür: “Dueldən yayınaraq evləndiyim barədə təsəvvür yaranmasını istəmirəm”.
Tezliklə Puşkin Dantesin şərəfinə toxunmayan məktub yazır: “Mən şifahi deyə biləcəyim sözləri məktuba yazıram. Mən cənab Jorj Qekkerni duelə çağırdım və o, bu təklifi qəbul etdi. Mən öyrəndim ki, Jorj Qekkern dueldən sonra Qonçarova ilə evlənmək istəyir. Bu səbəbdən də bu dueli qisas kimi qəbul etməyin. Onu şərəfsiz bir adam kimi tanımıram”.
İki atəş
Yekatrina ilə toydan iki həftə sonra Dantes yenə də Natalya Qonçarovaya sevgi etirafı edir. Bu dəfə isə baş verən hadisələrin qarşısına keçmək mümkün olmadı. Puşkin qəti qərara gəlmişdi və dueli ləğv etmək barədə onu dilə tutmaq mənasız idi. Duel baş tutdu.
Maraqlıdır ki, duelə çağırış Puşkin tərəfindən edilməyib. 1837-ci ilin 26 yanvar tarixində şair hər iki Qekkernin ünvanına təhqirlərlə dolu məktub yazır. Aleksandr məktubu Jorja yox, barona göndərir. Görünür, Lui Qekkern bu intriqada kifayət qədər ciddi rol oynayırdı və bu məsələdən Puşkinin xəbəri var idi. Məktub elə yazılmışdı ki, Dantesin şairi duelə çağırmaqdan başqa çarəsi qalmır. Bununla belə, Dantes duelin yaxın vaxtlarda keçirilməsini tələb edirdi.
27 yanvar tarixində duel iştirakçıları Qara çayın sahilində üz-üzə gəldilər. Dantes tərəfindən təyin edilmiş şərtlər kifayət qədər amansız idi. Amma Puşkin və onun sekundantı Konstantin Danzas şərtləri yüngülləşdirmək üçün addım da atmadılar. Rəqiblər 20 addımlıqdan atəş açmalı idilər və baryer 10 addımlıq idi. Baryerə çıxandan sonra istənilən anda atəş açmaq olardı.
İlk atəşi Dantes açır və şairin qarnını yaralayır. Qarın üzərinə yıxılan Puşkin cavab atəşi açmaq üçün cəhd edir. Amma qarın içinə yıxılanda onun tapançasının lüləyi qar ilə dolur. Puşkin silahı dəyişdirməyi xahiş edir. Dantesin sekundantı Darşiak etiraz etmək istəsə də, Jorj işarə ilə ona susmağı əmr edir. Tapanca dəyişdirilir. Puşkinin açdığı atəş nəticəsində Dantesin sinəsi yaralanır. Bundan sonra duel başa çatır və Puşkini təcili evə aparırlar. Yaranın nə dərəcədə ciddi olduğunu təyin etmək mümkün deyildi, amma həkimlər işə başlayanda vəziyyətin ümidsiz olduğu üzə çıxır. İki gün sonra şair vəfat edir.
Dantes isə, qısa müddətə sağalır. Bu isə tədqiqatçılarda müəyyən şübhələrin yaranmasına səbəb olur. Görünür, fransız duelə qoruyucu jiletlə gəlibmiş. Bəzi iddialara görə isə bu jilet Qekkernin sifarişi ilə dueldən bir müddət əvvəl Londonda hazırlanıbmış. Amma bu məsələni sübut edən ciddi dəlil yoxdur.
Puşkinin ölümündən sonra I Nikolay rus tələbəsi olmayan sıravi Qekkernin zabit rütbəsini əlindən alaraq ölkədən uzaqlaşdırmaq barədə sərəncam imzalayır.
1837-ci ilin 1 aprel tarixində Jorj Dantes-Qekkern Rusiyanı tərk etmək məcburiyyətində qalır. Tezliklə onun ögey atası da ölkəni tərk edir.
Ələkeçməz qaçaq
Vyanada Hollandiyanın səfiri təyin edilən Qekkern burada da I Nikolaya qarşı intriqaları alovlandırır, ömrünün son günlərinə qədər imperatora qarşı incik qalır. Baron cəmiyyətdə mənfi reputasiya qazanmışdı. Məsələn, Qekkerni yaxından tanıyan qrafinya Darya Fikelmon deyirdi: “Baron hiyləgər, saxtakar və sevimsiz adam idi”.
Krım müharibəsi ərəfəsində, 1853-cü ilin iyun ayında rus diplomatı Pavel Kiselev Peterburqa yazırdı: “Fransa hökuməti Avstriyaya istənilən üsullarla, hətta Lombardiyada üsyan qaldırmaq hədəsi ilə təzyiq edir. Fransanın məqsədi Avstriyanı Rusiyaya qarşı silahlandırmaqdır. Maraqlıdır ki, Rusiyaya qarşı frank-avstriya gizli danışıqlarında baron Qekkern müstəsna rol oynayır”.
Qekkern Vyanada yaşasa da, Dantes Fransada karyera qurur və ögey ata və oğul arasında dostluq münasibətləri davam edirdi. Dantesin köməyi ilə Qekkern Fransa hökuməti ilə müntəzəm əlaqə saxlaya bilirdi. Fransanın təzyiqi ilə Avstriya Rusiya əleyhinə qurulan koalisiyaya cəlb edilir. Macar üsyanını yatırtdığı üçün Rusiya Avstriyadan dəstək gözləyirdi. Nəticədə Avstriya neytral mövqe sərgilədi və Rusiyanı düşmən koalisiya ilə üz-üzə qoydu.
1855-ci ildə Avstriya imperatoru Frans İosif Dantesi şərəf ordeni ilə təltif edir. Ögey ata bu məsələdən sevinərək oğluna məktub yazır və onu təbrik edir.
Baron Lui Qekkern 1884-cü ilin 28 sentyabr tarixində Parisdə vəfat edir.
