Tutanhamonun ölümü

Dünyanın hər yerindən Misirə axışan arxeoloqlar və alimlər bir neçə yüz ildir ki, bu xalqın bütün sirlərini çözməyə çalışırlar. Misirdə təkcə piramida və binalar yox, həm də hökmdarlarla da bağlı bir çox sirr və müəmma var. Bu hökmdarları günəşin elçiləri adlandırırdılar və tanrı ranqına bərabər tuturdular. Qədim Misirin sakinləri inanırdılar ki, fironlar elə tanrının özüdür.

Misir xalqı ancaq onlara məlum olan texnologiyaya sahib idilər. Məlumdur ki, qədim misirlilər inkişaf məsələsində bütün digər xalqları geridə qoymuşdular. Görəsən, belə bir dövləti kimlər qurmuşdu? Onlar bəşəriyyətin digər kəsiminə məlum olmayan texnologiyanı haradan öyrənmişdilər? Adi bir fakt, Memfisdə tapılan gil qablar elektrik enerjisi hasil edə bilirdi. Bu, enerji mənbəyi idi. Deməli, yaxınlıqda bu elektrik enerjisindən istifadə edən istehlakçı da olmalıdır. Eyni zamanda nəzərə almaq lazımdır ki, fironlarla bağlı müxtəlif və çoxsaylı əfsanə, mif var. Bu mif və əfsanələr kifayət qədər qəribə və mistik görünür.

Bu gün "Ölkə.Az" Misirin ən müəmmalı hökmdarlarından biri sayılan Tutanhamonun ölümü ilə bağlı sirr pərdəsini qaldırmağa çalışacaq.

Tutanhamon kimdir?

Elmi dairələrə əsasən, Tutanhamon Firon IV Amenhotepin oğludur. Amenhotep dünya tarixinə böyük reformator kimi daxil olub və onun Kiya adlı cariyəsi olub. Fironun qanuni arvadı ona varis doğa bilmədi. Eramızdan əvvəl 1334-cü ildə IV Amenhotep dünyasını dəyişdi. Taxt varisi məsələsi kifayət qədər təhlükəli məcraya çevrildi. Dövlətdə müxtəlif vilayətlərin hakimləri arasında münaqişələr başladı. Bu vaxt mərhum fironun həyat yoldaşı Nefertiti ölkədə vətəndaş müharibəsi və inqilabın qarşısını almaq üçün taxta Kiyanın oğlu Tutanhamonu çıxarmaq qərarına gəldi. Bu məqsədlə Nefertiti Tutanhamonu qızlarından biri ilə evləndirdi. Bu yolla o, yeni fironun qanuni hakimiyyətini daha da gücləndirmək fikrində idi.

Yeni fironun tacqoyma mərasimində adların dəyişmə ritualı tədqiqatçıların diqqətini çəkir. Niyə bu tədbir gizli keçirildi? Bir versiyaya görə dövlətin başçısı Tutanhamon olsa da, hansısa Tutanhaton hakimiyyəti idarə edirdi.

Yeni firon 9 il hakimiyyətdə oldu. Amma tezliklə xəstələndi və dünyasını dəyişdi. Onun bütün həyat hekayəsi sarkofaqına yazılıb və digər mənbələrlə də təsdiqlənir. Bu mənbələr Misir ərazisində aparılan müxtəlif arxeoloji qazıntılar nəticəsində tapılıb. Bir çox alimin fikrinə görə, gənc firon sadəcə qətlə yetirilib. Amma tibb sahəsində texnologiyanın inkişafı tədqiqatçılara fironun qalıqları üzərində incələmə aparmağa imkan verir. Alimlərdən ibarət bir qrup 2010-cu ildə fironun DNKL analizini apardı və böyük kəşflərə, yeniliklərə imza atdı.

Fironun ölüm səbəbi-qətl yoxsa bədbəxt hadisə?

Dünyanın bütün alimləri və tədqiqatçıları firon Tutanhamonun ölüm məsələsi ilə bağlı suallar ortaya atırlar. 18 yaşında taxta oturan hökmdarın ölümü çox qəribədir. Bu faktı da nəzərə almaq lazımdır ki, onun sələfləri 40-50 yaşa qədər yaşaya bilirdilər. Bu fakt isə tədqiqatçıların diqqətindən kənarda qala bilməzdi.

1925-ci ildə fironun mumyalanmış cəsədinə ilk baxış keçirildi. Həkimlər qəribə və şübhəli heç nə tapa bilmədilər və vərəm diaqnozu qoydular. Amma sağ yanaqda olan zərbə izinə bənzər göyərti yəqin ki, həkimlərin nəzərindən qaçıb.

Bununla belə, mumyanın növbəti tədqiqatları yeni faktların əldə edilməsinə səbəb oldu. 1968-ci ildə Liverpul universitetinin mütəxəssisləri cəsədi rentgen şüaları vasitəsilə öyrənməyi təklif edirlər. Onların əldə etdiyi nəticə bütün elm dünyasını şoka saldı. Kəllə sümüyünün arxa hissəsində xırda sümük hissələri aşkar edildi. Elə bil ki, fironu başından hansısa əşya ilə vurublar. Növbəti tədqiqatlar zamanı məlum oldu ki, bu zədədən başqa fironun sağ gözünün altındakı sümük də zədələnib. Belə bir təəssürat yaranır ki, Tutanhamonu əvvəlcə döyüblər, sonra isə başına ağır əşya ilə zərbə endiriblər. Digər versiyaya görə isə, sifətindəki zədə yıxılma zamanı yaranıb. Beləcə, sağlamlıq cəhətdən zəifliyi və ya bəsit qətl fironun ölümünə səbəb ola bilərdi.

Tutanhamonun sağlamlıq vəziyyəti

Tutanhamon kifayət qədər zəif idi. Atasından miras olaraq Marfana xəstəliyi ona da keçmişdi. Marfana xəstəliyinə yoluxan insanların bədən proporsiyalarında dəyişikliklər olur. Bu xəstəlikdən əziyyət çəkən insanların başı uzunsov, beli dar olur və eyni zamanda ayaq və əl barmaqları uzun olur. Bununla da IV Amenhotepin gün işığına olan həvəsi başa düşülür. Marfana sindromundan əziyyət çəkənlərin gözü zəif görür və daim üşütmə hiss edirlər. Qalıntılar üzərində tədqiqat zamanı Tutanhamonun başqa bir xəstəlikdən də əziyyət çəkdiyi məlum olub. Klippel-Feyl sindormu 18 yaşlı kişilərdə yox, orta yaşlı insanlarda müşahidə edilir. Bu xəstəlik boyun fəqərələrini zədələyir və onları tərpənməz edir. Beləcə, bu xəstəlikdən əziyyət çəkən insanlar boynunu döndərə bilmir. Bundan başqa Tutanhamonun diz artriti var idi və bu səbəbdən firon kömək olmadan hərəkət edə bilmirdi. Göründüyü kimi, firon həddən artıq xəstəliklərdən əziyyət çəkib. Amma bunların heç biri ölümcül xəstəlik deyil. Təbii ki, bu qədər xəstəlikdən əziyyət çəkən Tutanhamon 50 yaşa qədər yaşaya bilməzdi. Amma belə bir gənc yaşda da dünyasını dəyişməsi müəmmalıdır.

Fironun qətli

Fironun ölüm səbəbi təkcə tarixçi və arxeoloqları maraqlandırmırdı. Bir çox patoloqoanatomların fikrinə görə, firona ruhlar dünyasına keçməyə kömək ediblər. Belə bir sual meydana çıxır: Fironu kim qətlə yetirə bilərdi? Teorotik düşünsək, bu missiyanı aşağıdakı adamlar öz üzərinə götürə bilərdi:

Firon mənzillərinin xidmətçisi May;
Sərkərdə Xoremxeba;
Nazir Eye;
Sevimli arvadı Anxessenamon

Yuxarıda adları sadalanan şəxslər fironun yaxın çevrəsi sayılırdılar və onun otağına rahatlıqla girib-çıxa bilərdilər. O zaman bu insanların motivlərinə və fironun ölümündən sonrakı talelərinə nəzər salmaq lazımdır ki, Tutanhamonu kimin qətlə yetirdiyi aydınlaşsın.

Fironun ölümündən sonra May xidmət pilləkənlərində irəliləmədi və tezliklə saray xronikalarından yoxa çıxdı. Deməli onu şübhəli siyahısından çıxarmaq olar.

Sərkərdə Xoremxeba fironun ölümündə çox maraqlı ola bilərdi. Çünki Tutanhamon istənilən vaxt ona lazım olmayan əsgəri aradan götürüb qoşuna özü başçılıq edə bilərdi. Bu yaxınlarda Fivdə firon sarayının arxivi tapılıb. Arxivdəki məlumatlara əsasən, ov zamanı hansısa firon dünyasını dəyişib və onun meyitini uzun müddət sarayda saxlayıblar və dəfn mərasimi keçiriblər. Amma həlak olan hökmdarın adı sənədlərdə qeyd edilməyib. Tutanhamonun meyitinə sürtülən çoxlu yağ isə onun ov vaxtı ölə biləcəyinə işarə edir. Bu qədər yağ və müxtəlif qətranların meyitə sürtülməsi cəsədi çürüməkdən qorumaq üçün edilə bilərdi. Bu isə fironun saraydan kifayət qədər uzaqda həlak olduğuna və uzun müddətə saraya gətirildiyinə dəlalət edir.

Nazir Eye kifayət qədər yaşlı adam idi və kifayət qədər ciddi dövlət postuna sahib idi. O, fironun babasına da xidmət göstərmişdi və sonuncunun tam etibar etdiyi adam sayılırdı.

İndi isə gələk sonuncu versiyaya, yəni fironun sevimli arvadı Anxessenamon məsələsinə. Məhz ərinin qatili bu qadın ola bilərdi. Fiv ərazisində arxeoloji qazıntılar zamanı tapılan bir məktub Anxessenamona məxsusdur. Məktub qadın tərəfindən çar I Suppiluliuma ünvanlanıb. Bu məktubda fironun arvadı hettlərin çarı ilə danışıqlar aparır və ərinin öləcəyi təqdirdə Suppiluliumun Misirə hücum etməsini razılaşdırır. O zaman belə bir sual yaranır. Məktub arxivə necə düşə bilərdi? Görünür, fironun sağlığı kifayət qədər şübhəli idi və saray əyanları Tutanhamonun tezliklə vəfat edəcəyini düşünürdülər. Bu səbəbdən məktubu arxivə göndərmişdilər.

Yeni versiya

Doktor Xutan fironun ölümü ilə bağlı yeni versiya səsləndirib. Onun fikrinə görə, sələfləri kimi Tutanhamon da ümumi bir xəstəliyə düçar olmuşdu. Alimin versiyasına əsasən, Tutanhamon sələfləri kimi epilepsiya xəstəliyindən dünyasını dəyişib. Bu teoriya mumyanın kəllə sümüyündəki zədəni izah edir. Ov zamanı fironun epilepsiyası tutur. Çox güman ki, firon cəng arabasından yıxılır və bu da faciə ilə nəticələnir. Bu isə fironun meyitinin saraya nəql edilməsini izah edir.

Bu gün firon Tutanhamonun ölümü ilə bağlı kifayət qədər versiya var. Amma görünür hələ ki, doktor Xuanın versiyası həqiqətə ən yaxın teoriyadır...

Hikmət
Ölkə.Az