Yunis Peyğəmbərin həyatı

"Ölkə.Az" bu məlumatlar toplusunu oxucularına təqdim edir:

"Zu-n-Nunu (balıq sahibi, balinanın qarnında olan Yunus peyğəmbəri) da (yada sal!) Bir zaman o qəzəbli (qövmündən) ayrılıb getmiş və ona gücümüz çatmayacağını güman etmişdi. Sonra da zülmətlər içində yalvarıb demişdi: "Səndən başqa heç bir ilah yoxdur! Sən paksan, müqəddəssən! Mən isə, həqiqətən, zalımlardan olmuşam! Biz onun duasını qəbul etdik və onu qəm-qüssədən qurtardıq. Biz möminləri belə xilas edirik!" (əl-Ənbiyə, 87-88).

Yunus peyğəmbər (Ona Allahın salamı olsun) balinanın qarnında olarkən belə dua etdi: "Ləə iləəhə illəə əntə sub'həənəkə innii kuntu minə-z-zaalimiin - Səndən başqa heç bir haqq məbud yoxdur! Sən paksan, müqəddəssən! Mən isə, həqiqətən, zalımlardan olmuşam!)" (ət-Tirmizi, 5/295; ət-Tirmizi, 5/529. əl-Hakim bu hədisi "səhih" hesab etmiş, İmam əz-Zəhəbi də onu təsdiqləmişdir, 1/505. Bax: "Sahihu-t-Tir­mizi", 3/168)

İncilə görə Yunis peyğəmbəri kit udur və sonradan kitin qarnından çıxır və heç bir xəsarət almır. Çox güman ki, bu qeyri-adi hadisə dini kitablarda qeyd edilməsəydi, inanılmaz hadisələr cərgəsində qalacaqdı.

Yunis peyğəmbərin böyük balıq tərəfindən udulması və sonradan balığın qarnından sağ-salamat çıxması 150 il əvvəl böyük müzakirələrin mövzusu olub. Bu mövzunun lehinə və əleyhinə olan faktları öyrənən alimlər belə bir nəticəyə gəldilər: Balığın qarnında sağ qalmaq mümkün deyildi. Çünki mədə şirəsinin təsiri ölümcül ola bilərdi. Bundan başqa kit insan uda bilməz. Çünki onun ağız aparatı elə formadadır ki, ancaq su və planktonları uda bilər. Başqa sözlə, Yunis Peyğəmbəri kit uda bilməzdi. Bununla belə, həm İncildə, həm Quranda bildirilib ki, Yunis Peyğəmbərin başına belə bir hadisə gəlib və bununla da Tanrı tərəfindən sınağa çəkilib.

Dul qadının oğlu

Yunis peyğəmbər eramızdan əvvəl təxminən VIII-IX əsrlərdə yaşayıb. Yunis peyğəmbərin yaşını İncil mətnlərində qeyd edilmiş yəhudi və Assuriya çarlarına əsasən müəyyən edirlər.

Müqəddəs Kitaba əsasən, Yunis Nazaret yaxınlığındakı Qefahofer şəhərində anadan olub. Onun atası Amitay Tanrıya sadiq və dindar adam olub amma dünyasını tez dəyişib. Amitay vəfat etdikdən sonra onun dul arvadı yeni doğulmuş körpəsi ilə tək qalır. Yeni doğulmuş körpəni Yunis adlandırırlar, bu isə yəhudi dilində göyərçin mənasına gəlir. Yunis dul qadının oğlu adlandırmaq mümkün olan ilk İncil personajıdır. Onun qardaşı Xiram isə masonların böyük və qüdrətli arxitektoru idi. Hər iki qardaş gizli elmlərdən xəbərdar idilər.

Əldə edilən tarixi məlumatlara əsasən, Yunisin anası İlyas peyğəmbərin çevrəsi ilə çox yaxın münasibətlərə sahib idi. Bu məlumata əsasən, Yunis uşaq yaşlarında vəfat edir və sonradan İlyas peyğəmbər tərəfindən dirildilir.

Çox güman ki, bu hadisədən sonra, yəhudi adətlərinə əsasən oğlanı Tanrıya həsr ediblər. Bəzi mətnlərə əsasən, Yunisi Yelisey (Quranda adı Yəşə peyğəmbər keçir –red.) peyğəmbərə şagird kimi verirlər.

Möcüzə nəticəsində həyata qayıtmaq Yunisə kahinlik bacarığını verir. Müasir tədqiqatçıların fikrinə görə, Yunis peyğəmbər epilepsiya xəstəliyindən əziyyət çəkirmiş. Onun ölümü isə güclü epilepsiya tutması nəticəsində baş verib.

Tək Allah-Vahid dövlət

İsrail çarlığı Yunisin yaşadığı dövrdə böyük dövlət olmasa da, çox döyüşkən dövlət sayılırdı. İsrail çarlığı müntəzəm olaraq qonşuluqda yerləşən güclü Mesopotamiya ilə müharibə edirdi. Bir çox mütəxəssis Yunis peyğəmbərin Kitabını Makkaveylər dövrünə aid edir. Bu dövrdə yəhudilər artıq Babil əsarətindən qurtulmuşdular. İsrail dövləti süquta uğramaq təhlükəsi qarşısında idi. Ölkəni müxtəlif bəlalar izləyirdi: kütləvi epidemiyalar, aclıq, quraqlıq və əhali arasında kütləvi ölüm halları.

İncilə əsasən Yunis peyğəmbərin missiyası tək Allah və İsrailin şöhrəti barədə məlumatı düşmən qonşulara çatdırmaq idi. İncildə Yunisin peyğəmbərliyi ilə daxil olacağı Nineva şəhəri günahlar şəhəri adlandırılır. Etiraf etmək lazımdır ki, İncil tədqiqatçıları bu şəhərin Assuriyanın Ninevası olduğuna şübhə edirlər. Onların fikrinə görə, bu sadəcə iri Şərq şəhəridir və adı bu günə qədər də məlum deyil.
Amma İsrail çarları İohaz və İerovoaim və onlara qarşı çıxan İosiyanın adı yaxşı məlumdur. Bu qonşular həqiqətən də ciddi təhlükə sayılırdı. Onlar yəhudi torpaqlarını işğal edirdilər. Vahid İsrail dövləti mövcud deyildi. İsrail və Yəhudi çarlığı adlı iki dövlət var idi. Yəhudilər köhnə sərhədlər daxilində vahid və güclü dövlət arzulayırdılar. Yunis bu birləşmə ideyasının ruporu idi.

Balığın qarnında

Yunisin Kitabı ilk dəfə olaraq yəhudi tarixində peyğəmbərin qisası və təyinatı mövzusuna toxunur. Hansısa səbəbdən Yunis sərhədyanı ərazilərə səfər edir və burada Allahla qarşılaşır. Tanrı Yunisə çətin və ağır tapşırıq verir. Peyğəmbər Nineva şəhərinə getməli və şəhər əhalisinə Tanrının qəzəbini elan etməli idi. Tanrı Qəzəbi həmişə günahkarlara sürətli və dəhşətli ölüm demək idi. Allahın sözlərinə diqqət yetirən Yunis güclü qorxu keçirir. O, Ninevaya səfər etmək istəmirdi. Bundan başqa, Yunis Ninevaya belə dəhşətli və qorxulu xəbərlə də getmək istəmirdi. Yunis peyğəmbər düşməni sayılan günahkarların taleyinə görə narahat deyildi, sadəcə ölüm xəbəri gətirən elçiyə Nineva sakinlərinin reaksiyasından çəkinirdi. Belə bir kahinliyin cavabı məlum idi. Onun ya dərisini üzəcəkdilər, ya da çuxura atacaqdılar. Yunis isə kifayət qədər cavan idi və yaşamaq istəyirdi. Bu səbəbdən Tanrının elçisi olmaqdan boyun qaçırırdı. Amma Allahın ondan tələb etdiyi məsələni anlayanda tələsik əşyalarını yığaraq gəmi ilə Farsis şəhərinə yollanır. Farsis Aralıq dənizinin digər səmtində, müasir İspaniya ərazisində yerləşirdi. Yunisin yaşadığı dövrdə Farsis finikiyalıların koloniyası sayılırdı. Yunis burada oturaraq Allahın qəzəbindən qurtulmaq istəyirdi. Amma onun istədiyi baş vermədi. Tanrı peyğəmbərini izləyərək təyin edilmiş missiyanı yerinə yetirməyi tələb edir.

Yunis gəmiyə minəndə dəhşətli fırtına gəmini cənginə aldı. Dənizçilər Farsisə ticarət məqsədi ilə aparılan bütün yükü dənizə tökdülər. Amma fırtına sakitləşmirdi. Bu zaman dənizçilər düşünməyə başladılar ki, fırtına sərnişinlərdən hansınınsa ucbatından baş qaldırıb. Yunis gəmiyə ürcah olan fırtınanın günahkarı olduğunu etiraf etmək məcburiyyətində qalır. Peyğəmbər əgər başqa çıxış yolu qalmayıbsa, balıqlara yem olmağa razılıq verir. Təbii ki, çıxış yolu qalmamışdı. Dənizçilər Yunisi dənizə atdılar. O dəqiqə tufan sakitləşdi və böyük bir kit Yunisi uddu.

İncil mətninə əsasən, kit Yunisə Tanrıya qulaq asmadığı üçün cəza və eyni zamanda xilasolma vasitəsi kimi göndərilmişdi. Kitin qarnında Yunis üç gün və üç gecə keçirdi. Bütün bu müddət ərzində Yunis dua edir və əhv olunması üçün Tanrıya yalvarırdı. O, günahını etiraf etdikdən və Allaha əmri yerinə yetirməyə söz verdikdən sonra kitin qarnından sağ-salamat çıxır.

Tədqiqatçılar Yunisin üç gün balığın qarnında qalmasını və sonradan azad edilməsini İsa Peyğəmbərin çarmıxa çəkilməsi ilə əlaqələndirirlər. İsa çarmıxa çəkildikdən üç gün sonra dirilib.

Yunis kimi İsa da Gefsiman bağında dua edərək Tanrıdan onu xaçda dəhşətli ölümdən xilas etməyi rica edir. Amma Allah onun duasını qəbul etmir və peyğəmbərə missiyasını tam yerinə yetirməyi əmr edir. Bəzi skeptiklərin fikrinə görə, Yunis Peyğəmbərin Kitabı İsa Peyğəmbər haqqında mifin yaradılmasına xidmət edib. Biz bu barədə heç nə deyə bilmərik. Sadəcə bu sahədə olan fikirləri oxuculara çatdırırıq.

Müqəddəs Kitabımız Quranda bu məsələ belə yazılıb:

Qur’anda inkarçıların Hz.İsanı öldürmək məqsədilə tələ qurduqları xəbər verilir. İncilə görə, Hz.İsanın yanındakı adamlardan birinin xəyanət etməsinə nail olan bəzi qudurğan din adamları Allahın elçisini tutdurub romalılara vermək istəyirdilər. Yenə eyni mənbəyə görə, ölüm cəzasını tətbiq etməyə səlahiyyətləri çatmayan rahiblər Romanın dövlət adamlarını qızışdırmaq üçün bir plan hazırlamışdılar. Onlar romalıların bu məsələdə çox həssas və mərhəmətsiz olduğunu bildikləri üçün Hz.İsanı romalı idarəçilərə qarşı çıxan bir şəxs kimi tanıtmışdılar. Bu məkrli planın nəticəsi Qur’anda belə bildirilir:

"Onlar hiyləyə əl atdılar. Allah da onların hiyləsinə əvəz verdi. Allah hiyləgərlərdən tədbirlidir" ("Ali-İmran" surəsi, 54)
Ayələrdə də bildirildiyi kimi, inkarçılar Hz.İsanı öldürmək üçün fəaliyyətə başlamış və hər cür hiyləyə əl atmışdılar. Ancaq bu adamlar Hz.İsanı öldürə bilmədilər, onun bir oxşarını Hz.İsa zənn edərək öldürdülər. Allah Hz.İsanı öz dərgahına yüksəldərək hazırlanan məkrli planları alt-üst etdi. Halbuki romalıların Hz.İsanı çarmıxa çəkərək öldürdükləri inamı xristianlığın əsasını təşkil edir. Bu səhv inanca görə, Hz.İsanı tutan romalılar və yəhudi din adamları onu çarmıxa çəkib və beləliklə, onu öldürüblər. Xristianların əksəriyyəti hadisənin bu cür baş verdiyini qəbul edir, ancaq onlar çarmıxa çəkilərək öldürülən Hz.İsanın yenidən dirilərək göyə yüksəldiyinə inanırlar. Ancaq Qur’ana nəzər yetirəndə hadisənin əslinin belə olmadığını görürük:

"Və: "Biz, Allahın elçisi Məryəm oğlu İsa əl-Məsihi öldürdük", - dediklərinə görə onlara belə cəza verdik. Halbuki onlar İsanı nə öldürdülər, nə də çarmıxa çəkdilər. Onlara yalnız oxşarı göstərildi. Bu haqlı ixtilafda olanlar onun barəsində, əlbəttə, şəkk-şübhə içərisindədirlər. Onların buna dair heç bir məlumatı yoxdur. Onlar ancaq zənnə qapılırlar. Həqiqətdə onu öldürməmişlər" ("Nisa" surəsi, 157)

Həmin ayənin axırında Hz.İsanın vəziyyəti belə bildirilir:

"Xeyr, Allah onu Öz dərgahına qaldırmışdır (rəfəa). Şübhəsiz,  Allah qüvvət, hikmət sahibidir!" ("Nisa" surəsi, 158)
Ayədə bildirilən həqiqət birmənalıdır. Yəhudilərin qızışdırması nəticəsində Hz.İsanı öldürməyə çalışan romalılar buna nail ola bilməyiblər. Ayədə qeyd edilən "...Onlara yalnız oxşarı göstərildi..." ifadəsi bu məsələni açıq-aşkar xəbər verir. Allah insanlara Hz.İsanın oxşarını göstərmiş və Hz.İsanı da Öz dərgahına yüksəltmişdir. Bundan başqa, Rəbbimiz bu iddiada olanların həqiqətlə bağlı bir məlumatlarının olmadığını da bildirir (Daha müfəssəl məlumat almaq üçün Harun Yəhyanın "Hz.İsa ölməyib" adlı kitabına baxa bilərsiniz).

Hz.İsanın çarmıxa çəkilməsi məsələsi ilə bağlı ilk dövrlərdə müxtəlif fikirlər ortaya atılmışdı. Bəzi xristian məzhəblərinin eynilə Qur’anda bildirildiyi kimi, Hz.İsanın çarmıxa çəkilmədiyinə inandıqları məlumdur.

İncilin bəzi tədqiqatçıları düşünür ki, Yunis peyğəmbər 3 gün balığın qarnında olmayıb. Sadəcə o,üç gün könüllü şəkildə sürgündə vaxt keçirib ki, dua etsin və Tanrıya itaət etsin. Yunis özünü missiyasına hazırlayırdı.

İtaət qarşılığında torpaq

Ölümdən qurtulan Yunis Ninevaya yollanır. Burada o, şəhər sakinlərinə elan edir ki, Allah onlardan çox narazıdır və onlara qəzəbi tutub. Əgər insanların Tanrının iradəsini yerinə yetirməsələr, tezliklə ölüm onların qisməti olacaq.

Görünür Yunisin əla natiqlik qabiliyyəti var idi. Nineva çarı onun peyğəmbərliyinə inanır və bütün sakinlərə 40 gün oruc tutmağı əmr edir. İncildə 40 günlük oruc tutmaq Yunis peyğəmbərin adı ilə əlaqəlidir. Əslində isə 40 günlük oruc tutmaq Yunisdən yüz illər əvvəldən Mesopotamiya ölkələrində məlum idi və yerli Tanrı kultları ilə əlaqəli idi.

Çox güman ki, yəhudilər Assuriya və ya Babil əsarəti altında olanda bu adəti mənimsəyiblər.

Arxeoloqların tapdıqları gil lövhələrdə bu barədə mətnlər var. Mətnlərə əsasən Assuriya hökmdarları vassallarına Ali Tanrıya hörmət və ehtiram bildirmək üçün oruc tutdurublar.

Başqa sözlə, Mesopotamiyada sakinlər hökmdara, yəni həm də baş tanrılarına bu yolla sadiqliklərini ifadə edirdilər. Şübhəlidir ki, Mesopotamiya əhalisi qonşularını Tanrı qəzəbindən qorumaq üçün oruc tutublar. Hətta möcüzəli surətdə xilas olan Yunisin də mövcudluğu kömək edə bilmədi. Amma Yunisin Kitabı Assuriya orucunu Yunisin peyğəmbərliyi ilə əlaqələndirir. Günahını etiraf edən və oruc tutan Assuriyalılar Tanrı tərəfindən əhv edilir.

Tarixdə isə bu hadisə belə izah edilir: uzun müddət müharibə aparan yəhudilər nəhayət ki, Nineviyadan əvvəllər itirdikləri torpaqları geri ala bildilər.

Yunis peyğəmbərin sonrakı həyatı barədə demək olar ki, heç bir məlumat yoxdur. Bir tarixi mənbəyə əsasən, Yunis doğma şəhərinə qayıdır. Başqa bir mənbəyə əsasən isə Assuriyada qalır. Peyğəmbərin ölümü barədə də dəqiq məlumat yoxdur. Bəzi qədim mətnlərə əsasən Yunisin qəbri Nineva yaxınlığındakı Mosul şəhərindədir (müasir Suriya ərazisi-red.). Bəzi mənbələrə görə, onun qəbri Qefahofer şəhərindədir. Orta əsrlərdə ərəblər hər iki yerdə sərdabə olduğunu göstərirlər...

Hikmət
Ölkə.Az