Əməkdar artistdən xalq artistinə BİABIRÇI sözlər: "Arvadın sənə xəyanət eləmişdi, mən gedib onun sevgilisini tapdım"

Akademik Milli Dram Teatrının tanınmış aktyoru Əli Nur saytımıza bir neçə gün öncə müsahibə vermişdi. Amma aktyor redaksiyamızla əlaqə saxlayaraq, həmkarlarının onun haqqında səsləndirilən fikirlərə Ölkə.Az vasitəsilə münasibət bildirmək istədiyini söylədi və redaksiyamıza gəldi.

- Əli müəllim, bildirdiniz ki, saytımıza müsahibə vermək istəyirsiniz. Buyurun, sizi dinləyirik...

- Səhhətimlə əlaqədar müalicədə idim və avqustun 23-də səhərə yaxın Bakıya çatmışam. Saytlarda haqqımda yazılanları da oxuya bilməmişəm, telefonlarımda da problem yarandığından internetə daxil olmaq mümkün deyildi. Baş verənlər barədə informasiyaları teatrın işçilərindən və kürəkənimdən alırdım. İki nəfərin münasibəti mənə çox pis təsir edib. Onlardan biri Məzahir Süleymanovun haqqımda yazdığı şərhdir.

- Xalq artisti Məzahir Süleymanovu nəzərdə tutursunuz?

- Onu xalq tanımır. Əbülfəs Qarayevin Allah atasına rəhmət eləsin ki, artist olmayanları xalq artisti elədi. Əlinə mikrofon götürməyənlər, ömründə dövlət tədbirində bir dəfə çıxış etməyənlərə, nağaraçılara, dumbulçalana, züytutana, qarmonçalana xalq artisti adı verilib. Amma bu adı bolşeviklər təsis edib və ilk dəfə məşhur rus müğənnisi Fyodr Şalyapinə verilib. Bu fəxri ad dram, opera və balet teatrlarının aktyorlarına verilirdi. Şalyapin də "İmperator" teatrının solisti olduğu üçün almışdı. Bunlar çətin sənət olduğundan aktyorları şirnikləndirmək üçün fəxri adı təsis olunub. Ola bilsin ki, cənab nazir Qarayev belə şeylərlə maraqlanmır, amma nazir müavini Ədalət Vəliyev yaxşı bilir. Çünki o teatrda böyüyüb və teatrın strukturunu əla bilir. Sovet Sosialist Respublikasının əməkdar artisti o adam ola bilərdi ki, minimum 15 il səhnədə fəaliyyəti olsun.

- Siz neçənci ildən əməkdar artistsiniz?

- 2002-ci ildə Ağalar Bayramovla eyni vaxtda almışam. Amma əməkdar artist fəxri adına ilk dəfə 1982-ci ildə təqdim olunmuşam. 

- Məzahir Süleymanovun sizin barənizdə dediyi hansı fikir xoşunuza gəlməyib?

- Məzahir deyib ki, Əli Nur boşboğaz adamdır, dedikləri cəfəngiyyatdir. Sumqayıtda işləyib nə edib ki, Gəncə teatrının direktorluğuna iddia edir? Bu, kürəkənimin mənə verdiyi informasiyadır. Ali məktəbi bitirəndən sonra Ağakişi Kazımov məni baş rejissoru olduğu Sumqayıt teatrına aparıb. Əliheydər Ələkbərov "Azdrama"nın direktoru idi və axırıncı kursda mənim kurs rəhbərim olub. Həmin vaxt Əliheydər müəllim məni akademik teatra aparırdı. Günlərin birində o indiki xalq artisti Məzahir Süleymanova rast gəldim. Buna dedim ki, harda işləyirsən? Dedi heç bir teatr məni qəbul etmir. Dedim, səni Sumqayıt teatrına apararam. Soruşdu ki, məni ora işə götürərlər? Cavab verdim ki, zamin duracağam. Ağakişi Kazımov Azərbaycanda bir neçə teatrın baş rejissoru olub, professordu. Girdim onun qəbuluna və Məzahir Süleymanovun xahişini etdim. 

- Söhbət neçənci ildən gedir?

- 1972-ci ildən. 1977-ci ildə "Poladəridənlər" əsərinin məşqi zamanı Məzahir mənə yaxınlaşıb dedi ki, özümü öldürmək istəyirəm. Səbəbini soruşdum. Dedi ki, yoldaşım mənə xəyanət edib. Məsləhət gördüm ki, elədirsə, boşanın. Məlum oldu ki, yoldaşı həm də bunu evdən qovub. Məzahirin yoldaşının kimin sevgilisi olduğunu da öyrəndim. Bundan sonra altı ay Məzahiri evimdə saxladım. Gedib qadınla danışdım. Zina adlı qadın idi. Dedim ki, Zina, bu aktyoru bədbəxt eləmə, get ərizəni ver, boşan. Dedi onun hünəri var boşansın, mən boşanmıram. Məzahirin o qadından iki uşağı var idi. Qadını bir az sıxma-boğmaya salandan sonra boşanma haqda ərizə yazmağa razı oldu.

- Yəni siz boşatdırdınız...

- Bəli, mən boşatdırdım. Çünki arvad onu it yerinə qoymurdu. O vaxt gənc olsam da, çox populyar idim, Sumqayıtın bütün dövlət tədbirlərini aparırdım. Mənim evimdə yaşaya-yaşaya dedi ki, evlənmək istəyirəm. Sonradan əməkdar artist olacaq Elmira Haşımzadənin bacısı Sima xanıma elçi getdim və öz evimdə Məzahirə toy çaldırdım. Bütün aktyorlar deyirdilər ki, adam evində toyu oğluna edər, məgər Məzahir sənin oğlundur? Halbuki Məzahir məndən beş yaş böyükdür. Dedim ki, o, mənim aktyor yoldaşımdır, kim istəyirsə, gəlsin, pulunu salsın, iştirak eləsin, getsin. Məzahir yoldaşından ayrılandan sonra məni çox adamlara elçi göndərdi. Elçi getdiyim adamlar deyirdilər ki, biz sənə ərə gedərik, amma bu gözləri göy, dişləri seyrək kürənə getmərik. Bunu Məzahir özü də eşidirdi, bilirdi. 
Hələ siz mənim altı ay Məzahiri saxladığım evin tarixinə baxın. Gənc kadr kimi təyinatla getmişəm və teatra üç mənzil verilib. Söhbət 1975-ci ildən gedir. Mənzillərdən biri ikiotaqlı, ikisi birotaqlıdır. Şəhərin və teatrın rəhbərliyi bu qərara gəldi ki, mənzillər püşk atılaraq bölünsün. Mənzillər mən, Məzahir və Hidayət adlı bir nəfərin arasında bölünməlidir. Komissiya direktorun otağında yığıldı və bizi bayıra çıxardılar. Püşk stəkanın içinə qoyuldu. Məzahir dedi ki, püşkü ən sonda çıxaracağam. Nəysə, bunlar çıxardılar, ikiotaqlı mənzil mənə düşdü. Başladı cığallıq etməyə, ikinci dəfə püşk atıldı. Yenə ikiotaqlı mənzil mənə düşdü. Bu, tarixi faktdır, hər şey oradakı aktyorların gözü qarşısında olub, ay şərəfsiz. Amma mən direktor olduğum dövrdə bir ildə artistlərə beş ev verdim. Sən mənə boşboğaz deyirsən? Sənə elədiyim yaxşılıqlar gözündən gəlsin. Ömrün boyu paxıllığımı çəkmisən, amma mən sənin dayağın olmuşam. Səni dəfələrlə teatrdan iti qovan kimi qovublar, mən saxlamışam.

- Yeri gəlmişkən, neçənci illərdə Sumqayıt Dövlət Dram Teatrının direktoru olmusunuz?

- 1982-86-cı illərdə. 1986-cı ildə "Azdrama"nın direktoru Əli İsmayılovun ərizəsi, tələbi əsasında o vaxtki mədəniyyət nazirinin əmri ilə "Azdrama"ya gəlmişəm. İndi Məzahir Süleymanov, sən mənə boşboğaz deyirsən? Ömrü boyu mənim paxıllığımı çəkdiyini bilə-bilə sənə yaxşılıqlar etmişəm. Sən mənim yanımda çaqqal olmusan, mənim yanımda heç nədən danışa bilməzdin və bilməmisən də. Axırıncı dəfə Krım-Tatar teatrının kollektivi ora gələndə mədəniyyət naziri məni göndərdi ki, get, orada banket olacaq, onu apar. Təxminən 3-4 ilin söhbətidir. Elçin Əfəndiyevin "Şekspir" əsərinə baxdıq. Tamaşadan sonra banketi mən apardım. Sən mənim yanımda nədən danışa bilərsən? Dünya mədəniyyətindən, dünya teatrından, kulturologiyasından, sivilizasiyasından xəbərin var? Bəli, mən sayta müsahibəmdə Popova istinadən demişəm ki, aktyor yaltaq və ikiüzlü olur. Sən sistem bilməyən adamsan. Hələ mən demirəm ki, Popovu, Markovu oxumusan. Ay şərəfsiz, görmürsən ki, o fikirlərin dalınca Ərəblinskinin güllə ilə başından vurulduğunu demişəm? Abbas Mirzə Şərifzadəni, Ülvi Rəcəbi güllələdilər, Mirzəağa Əliyevi ağlatdılar, Mircəfər Bağırovun qabağında dizin-dizin getdi. 1928-ci ildə ilk əməkdar artist, 1932-ci ildə ilk xalq artisti olmuş, "Azdrama"nın direktoru Hacıağa Abbasovu 20 il Sibirə sürgün etdilər. Getdi, həbsxanada "Lyubov Yarovaya" əsərini hazırladı. Kalininə məlumat verdilər, o da Stalinə məruzə etdi ki, belə bir aktyor tamaşa qoyub və həmin tamaşa Sibirdəki bütün həbsxanalarda göstərilməlidir. Beriyanın xanımı Mariya Aleksandrovna ərinə dedi ki, bizim ailə dostumuz Sibirdə sürgündədir. Beriya iki NKVD işçisi göndərdi və Hacıağa Abbasovu gətirib Moskvada altı ay müalicə etdirdi.

- Maraqlı faktlardır...

- Məzahir, sən ömrü boyu mənim yanımda başıaşağı olmusan. Əlindən tutub bütün Azərbaycanı gəzdirsən, xalq səni daşqalaq edər. Çünki aktyor kimi bu adamı heç kim tanımır. Azərbaycan mədəniyyətinin qara günü onda başladı ki, nazir səni tanımaya-tanımaya sənə xalq artisti adı verdi, ay bədbəxt. Sənin kimi xalq artisti alanlar çoxdur, amma xalq tanımır. Bu, Azərbaycan mədəniyyətinin böyük faciəsidir. Mənim yanımda ömrün boyu aftafa gəzdirmisən. İndi mənə boşboğaz deyirsən? O yaşlı aktyorlar var idi ha, bilirsən kimləri nəzərdə tuturam. Onlar hamısı sənə görə mənimlə düşmən idilər. Deyirdilər ki, bunu teatrdan rədd etmək istəyirik, sən onu müdafiə edirsən. Bunları unutmusan, Məzahir Süleymanov? Məzahir Süleymanov, sən bilirsən ki, 1982-ci il martın 22-də Ulu öndərimiz Heydər Əliyev "Bütün Şərq bilsin" tamaşasından sonra səhnəyə çıxdı və dedi ki, Sumqayıt teatrının belə gözəl tamaşası varsa, məni niyə dəvət etməmisiniz? Həmin tamaşada general Şıxlinskini oynayırdım. Orada cəsarət edib dedim ki, Heydər Əliyeviç, Sumqayıt teatrının binası yoxdur. Məlik Dadaşov mənə gözünü ağartdı ki, katib danışanda danışmaq olmaz. Onun çıxışından sonra mən və Hicran Mehbalıyeva teatr haqda danışdıq. Bundan sonra şəhər rəhbərliyindən soruşdu ki, niyə bu teatrın binası yoxdur? Ardınca əlavə etdi ki, heç olmasa, Oktyabr klubunu teatra verəydiniz. İndi xalq artisti olan bir aktrisamız qayıtdı ki, Sumqayıtda Oktyabr klubu yoxdur. Heydər Əliyev dedi ki, bu şəhərdə yaşayıb işləyirsiniz, amma bilmirsiniz ki, şəhərin girəcəyində süd zavodunun yaxınlığında Oktyabr klubu var. Bunlar hamısı lentdə yazılıb. Rəhmətlik dedi ki, SSRİ Nazirlər Sovetinin sədri Tixonov qarşısında məsələni qaldıracağam, 4-5-ci mikrorayonlar arasında boş yer var, orada tikilsin. Sonra üzünü tutdu indi baş nazirin müavini olan Əli Həsənova. O vaxt Əli Həsənov Sumqayıt şəhər partiya komitəsinin ikinci katibi idi. Dedi ki, Əli Şamiloviç, o yer necə yerdi? Əli müəllim də bildirdi ki, əla yerdi və biz sizə minnətdarıq. Sonra üzünü Hicranla mənə tutdu və bildirdi ki, Moskvaya gedirəm, amma pulu ayıracağam, bina tikilsin. Bina hazır olmasa, yapışarsınız Sumqayıtın birinci katibi Şənlik Əliyevin yaxasından. Bütün bunlar 40-50 aktyorun və dolu zalın gözü qarşısında olub. Hamı ayaq üstə bu çıxışı izləyirdi. Məzahir Süleymanov, sən onda niyə dillənmirdin? Amma mən risk edib o cür şəxsiyyətin qabağında danışdım və xahiş elədim. Sumqayıtdakı "Kimyaçılar" sarayı məhz mənim qaldırdığım məsələdən sonra tikildi. Aktyorlar həmişə Mərkəzi Komitənin katibindən ev, maşın, bağ, qaraj xahiş ediblər. Amma mən teatr binası tikdirdim. Sənin gözündən gəlsin, indi orada işləyirsən. Xahiş edirəm, bunların hamısını ver. Qoy Azərbaycan xalqı bilsin ki, boşboğaz odur, yoxsa mən. 
Keçirəm Ağalar Bayramova. 

- Ağalar Bayramovla nə probleminiz var?

- Mənim müsahibəmdən sonra sosial şəbəkədə rəy bildirib. Ağalar, bilirsən ki, dünyada nə qədər hikmət varsa, bunları tələbə vaxtında oxumuşam. Mən hər şeyi əzbər bilirəm. Yazıçılar ittifaqının sədri Anar müəllim dedi ki, sən hardan bu qədər şey bilirsən? Nazir Əbülfəs Qarayev mənə suallar verdi və dedi ki, sən İsgəndəriyyə kitabxanasısan. Sədi Şirazi deyir:
Bir nadan cahilliklə rişxənd etsə alimə,
Onu eşşək quşqunundan aşağı sən zənn elə.
Bax bu söz sənə və Məzahirə aiddir. 

- Niyə?

- Dörd il əvvəl Axundov kitabxanasında Tatarıstan günü keçirilirdi. Nazirliyin dəvəti ilə ora getmişdim. Tatar şairi Abdulla Tukayın dörd şeirini Azərbaycan, dörd şeirini tatar dilində oxuyurdum. Abdulla Tukay 27 yaşında buzun üstündə acından ölüb. Həmin tədbirdə Türk dünyasının yüz nəfər sayılıb seçilən nümayəndəsi, o cümlədən Tatarıstan mədəniyyət nazirinin birinci müavini İradə xanım da iştirak edirdi. Axırda mədəniyyət və turizm nazirinin birinci müavini Vaqif Əliyev üzünü mənə tutdu ki, söz demək istəyirsən? Bir cümlə işlətdim. Kazan universitetinin 82 yaşlı qadın professoru ayağa durdu, ağlaya-ağlaya gəlib əlimi öpdü. Dedi əlli ildir bu universitetdə dərs deyirəm, yüz kitabın müəllifiyəm. Amma bu söz ağlıma gəlməyib və auditoriyada sizin fikirlərinizi deyəcəyəm. Tədbirin sonunda İradə xanım dedi ki, Əli bəy, kaş sən tatar aktyor olaydın. Bu da tarixi faktdır, Ağalar Bayramov. 

- Siz orada nə demişdiniz?

- Onlar deyirlər ki, niyə 27 yaşlı Abdulla Tukay acından buzun üstündə ölüb. Dedim ki, sizin dövlətiniz olsaydı Sumarakov kimi dövlət başçısı ona general rütbəsi, mücrüylə qızıl, Lomonosov kimi böyük sandıqlarla pul verərdi ki, bu alim, şair, ziyalı yaxşı yaşasın. Sizin dövlətiniz olmadığı üçün Abdulla Tukay kimi dahi ac-yalavac buzun içində öldü. Bu söz onları tutmuşdu. Şer demək yaxşı şeydir. Peyğəmbərimiz deyir ki, hər gün şer deyin diliniz yumşalsın. Onu da deyir ki, bir-birinizə xoş sözlər söyləyin. Ağalar Bayramov, əgər mən yaltaq və ikiüzlü olsaydım, kafedrada xahiş etməzdin ki, qızımın məclisini sən aparacaqsan. 6-7 ilin söhbətidir. Dedim ki, burada cavan aktyorlar var, qoy onlar aparsın. Dedi ki, ağır məclis olacaq, məclisi sən aparmalısan. Əgər nadürüst adam olsaydım, məclisdə tapdığım qızıl boyunbağını sahibinə verməzdim. Ağalar Bayramov, kafedrada yeganə adamsan ki, mənim sağlığıma badə qaldırmısan, məndən öyrəndiyini demisən. Halbuki mənim tələbəm olmamısan, mədəni maarifi bitirmisən. Məndən bilmədiyin şeyləri soruşmusan. 

- Amma Ağalar Bayramov peşəkar və sevilən qiraətçidir...

- Stanislavski deyir ki, qiraətçiləri teatra yaxın buraxmaq olmaz. Qiraətçilər hadisənin şahidi, aktyorsa iştirakçısıdır. Sən ömründə bir teatrda işləməmisən, bir rol oynamamısan, amma mənimlə eyni vaxtda əməkdar artist adını almısan. Bu, Azərbaycan mədəniyyətinin faciəsi idi. Moskvada dəfələrlə haqqımda məqalələr yazılıb. 1981-ci ildə Moskvada aldığım 4 min mükafatdan yüz manat götürdüm. Qalanını Məzahir gözündən gəlsin, teatrın kollektivi arasında bölüşdürdüm. "Poladəridənlər" tamaşasındakı rolumla SSRİ-də birinci olmuşdum. 

- Gəncə Dövlət Dram Teatrının direktoru olmaq istədiyinizi bildirmişdiniz...

- Mənə dəfələrlə icra başçıları və mədəniyyət naziri tərəfindən belə təkliflər olub. Allah Vasif Talıbovun atasına rəhmət eləsin ki, o Naxçıvanda aktyorları acından ölməyə qoymur. Kişi kimi onların hamısına şərait yaradıb. Digər teatrların aktyorları dilənçi günündədir. Dəfələrlə Əbülfəs Qarayevin qarşısında aktyorların maaş məsələsini qaldırmışam. Sizin cəsarətiniz çatardı nazirlə maaş məsələsini qaldırmağa? İndi görün yaltaq, qorxaq ikiüzlü sizsiniz, yoxsa mən? 

- Deyəsən nazir Əbülfəs Qarayev sizə ev söz veribmiş...

- Mənə on ildir ev də söz verib, fəxri ad da, təqaüd də, mükafat da. Amma heç nə yoxdur, Allah canını sağ eləsin. Otuz ildir mağarada yaşayıram, atamın da, anamın da meyiti oradan çıxıb. Xaricdən qonağım gələndə o evdə oturmurlar. 

- Bir az da "Azdrama"dan danışaq. Teatrda məsələlər əlbəyaxa müstəvisinə gəlib çatıb. Sizcə vəziyyətin bu yerə gəlib çatmasının təqsiri rəhbərlikdədir, aktyorlardadır, yoxsa başqa səbəb var?

- Dünya yaranandan xalqımızın toyu, muğamı, idmanı, pəhləvanları da olub. Amma mədəniyyəti teatr gətirib. Əgər teatrın qədri bilinmirsə, nəzarətdə saxlanılmırsa... Aktyor qladiatordur, fadaidir. Saat 11-də məşqə gəlir, 3-də ikinci məşq, axşam tamaşa... Siz təsəvvür edirsiniz?

- Mənim soruşduğum odur ki, teatrda aktyorlar bir-birini qırırlar?

- Bütün aktyorların əsəb sistemləri pozulub.

- Səbəb? 

- Səbəbini mədəniyyət nazirindən və müavini Ədalət Vəliyevdən, Elçin Əfəndiyevdən, Fatma Abdullazadədən soruşmaq lazımdır. Çünki bu məsələnin mənə aidiyyatı yoxdur. 

- Aktyor kimi mövqeyinizi soruşdum.

- Mən sındırılmış, təhqir olunmuş aktyoram. Bir halda ki Məzahir Süleymanov xalq artistidir, mən əməkdar artistəm, ömründə bir rol oynanamış Ağalar Bayramovla eyni vaxtda fəxri ad almışam, bu mənimçün Sibirə göndərilməkdən ağır dərddir. Ona görə bu sualın cavabını saxlayıram. Azərbaycanda cəmi 2000-2500 aktyor var. 200-180 manata aktyor dolana bilərmi? Dünyanın hər yerində meyvənin kilosu sentlədir, bizdə 3-4 manat. Bu aktyor həyatıdır? 

-Deyilənə görə, nə vaxtsa üçotaqlı mənzilinizi həmkarınıza bağışlamısınız...

- On dörd mərtəbəli monolit binadan mənə verilən üçotaqlı evi Hacı Xəlilovun ailəsinə bağışlamışam. O vaxt Hacı Xəlilov xəstəxanada idi. Əli Həsənov məni çağırdı ki, Mərkəzi Komitədən üç fəxri ad gəlib, kimi göndərək. Öz adımı ora salmadım və bu jestimə görə 1982-ci ildə məni direktor təyin etdilər. Xalq artisti Həsənağa Salayevin ev məsələsini Mərkəzi Komitədə Həsən Həsənovdan xahiş etmişəm. Sonra mənə deyib ki, Həsənağa Salayevi təbrik et, ona dənizin qırağında beşotaqlı mənzil verəcəyəm. Akademik teatrın əlli illik qəhrəmanı olan Salayev üçün evi mən xahiş etmişəm Həsən Həsənovdan. Hüseyn Cavidin yüz illiyində "Afət" tamaşasını repertuara saldırmaqdan ötrü Mərkəzi Komitənin ideoloji katibinə müraciət etmişəm. Sən də o tamaşada rol oynayırdın, ay Məzahir, gözündən gəlsin. Sən bilmirsən ki, mən oynadığım "Oqtay Eloğlu" on il Cəfər Cabbarlının doğum günündə AZTV-də nümayiş etdirilib və insan əlindən Bakıda bulvara çıxa bilmirdim? İnsan qibtə edə bilər, paxıllıq yox. Mən rollar oynayanda sən həsrətlə ağzını açıb baxırdın. İndi sən xalq artisti olmusan? Mənim yanımda heç kimsən. Gəlib o teatrda kollektivin qarşısında dilini yerindən çıxardaram. Mənim dilim də var, zorum da, gücüm də, təfəkkürüm də. Mənimlə siz nə danışa bilərsiniz? Hansı aktyor dünya mədəniyyətindən,kulturologiyadan mənimlə danışa bilər? Sisteryonu əzbər bilən adamam. Sən bunu bilmirsən? Moskvada 20 qəpiklik kitaba 50 manat verib almışam. Mənim kitabxanamda kitablar var ki bir milyon dollara da satmaram. Sonda Ağalar barədə bir neçə kəlmə deyim. Ağalar Bayramov, bir fakt yadıma düşdü. Teatra aktrisa lazım idi. Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin dekanı Ötkəm İsgəndərovdan xahiş elədim ki, axırıncı kursda oxuyan iki hündürboy, istedadlı və gözəl qız. Ötkəm iki qız çağırtdırdı, gəldilər. Fiziki görünüşü xoşuma gəldi. Çünki incəsənət həm də gözəllik deməkdir. Soruşdum ki, qızım, Anna Karenina kimdir, baxdı sifətimə. Kim yazdığını soruşdum, bilmədi. Dedim eşitməmisən? Dedi yox. Nataşa Rostovanı da bilmədi... Dostoyevskini də soruşdum, tanımadı. Axırda məlum oldu ki, bu qızlar Ağalar Bayramovun tələbələridir.

 

 

 

Söhbətləşdi: İntiqam VALEHOĞLU
Foto: Nurlan Gülməmmədov