Tısbağadan kamança düzəldən ustanın emalatxanasından

Adətən tısbağadan ya külqabı düzəldildiyini görmüşük, ya da suvenir. Hələ o da ən yaxşı halda belə olub. Ancaq heç ağlınıza gələrdimi ki, tısbağadan musiqi aləti düzəltmək olar? Özü də kamança. Elə mən də dünənə kimi bunun mümkün olmadığı qənaətindəydim. Amma sosial şəbəkədə tanınmış kamança ifaçısı Mərkəz Şuşalının əlində gördüyüm bu alət doğrudan da həm orijinal idi, həm də səsinə görə fərqlənirdi.

Dərhal Mərkəz müəllimlə əlaqə saxlayıb tısbağadan düzəldilmiş bu alətin ustası ilə görüşmək istədiyimi bildirirəm. Etiraz etmir. Beləcə, fotoqrafımız Nurlanla Azərbaycan Milli Konservatoriyasının Milli Musiqi alətlərinin təkmilləşdirilməsi (elmi tədqiqat) laboratoriyasına yollanırıq.

Usta Musa (Yaqubov) bizi görüncə sanki utanır. Hiss edirəm ki, söhbətləşməyə tərəddüdü var. Ancaq gedişatdan məlum olur ki, işini sevən adamdır, danışmaqla elə də arası yoxdur. 52 yaşlı sənətkar Füzuli rayonundandır. Deyir ki, bu peşə bizdə irsidir:

"Babam da musiqi alətlərinin ustası olub, atam da. Atam indi də işləyir, oğlum Milli Konservatoriyanın dördüncü kursunda oxuyur, arabir mənə də kömək edir. Mən də uşaqlıqdan bu sənətlə məşğulam. Əsasən milli alətləri işləyirəm. On altı alətdən ibarət ansambl düzəltmişəm, rəhbəri özüməm, musiqi rəhbəri isə tanınmış kamança ifaçısı Mərkəz Şuşalı. Bu, Azərbaycanda bir ilkdir və ansamblın əsasını Milli Konservatoriyanın tələbələri təşkil edir".

Musa usta universallığı ilə seçilir. Məsələn, istənilən milli musiqi alətinin təmirini, hazırlanmasını, təkmilləşməsini ona həvalə etmək olar. Elə dediyi kimi, ansambldakı alətlərin hamısını da özü düzəldib.

Biz azərbaycanlıların çox məşhur bir sualı var-bişey-mişey çıxır? Elə bu sualı usta Musaya ünvanlayıram, şükür, dolanırıq deyir.

Əlüstü tanışlıqdan sonra bizi bura gətirən alətin yaranma tarixçəsi ilə maraqlanıram. Deyir ki, balıq həvəskarıyam. Günlərin birində balıq ovuna gedəndə gördüm ki, bir tısbağa ölüsü var. Evə gətirib təmizlədim, üzərində işlədim və belə bir musiqi aləti düzəltdim. Sənətkar hələlik düzəltdiyi alətin qiymətini bilməsə də, Azərbaycanda və dünyada analoqu olmadığını söyləyir.

Həmsöhbətim xalq artisti, professor Siyavuş Kərimi ilə birgə ixtira etdiyi qoşaqol kamançadan da danışır. Deyir ki, bu alət də dünyada analoqsuzdur. Kamançanın bir tərəfi zil, digər tərəfi bəm səslənir.

Şübhəsiz ki, belə sənətkarın müştəriləri də sənətkarlar olar. Zənnimdə yanılmamışam. Sən demə, uzun illərdir xalq artistləri Möhlət Müslümov, Ağasəlim Abdullayev, Firuz Əliyev, əməkdar artisti Elçin Həşimov alətləri nasazlayan kimi usta Musanın yanına gətirirlər. 1993-cü ildən indiyə kimi xalq artisti Ramiz Quliyev də çörək ağacını həmsöhbətimizə etibar edirmiş. Emalatxanada gözümə gitara dəyir, olmaya usta ispanların milli musiqi alətini də qayırır? Yox, təmir edirmiş. Amma nağaranı düzəltməyinə söz yoxdur.

Violonçelə oxşayan bu kamançanı isə Siyavuş Kərimi ixtira edib. Musiqiçilər ona bəm kamança deyirlər.

"Bəs alətlərin qiyməti necə təyin olunur" sualına sənətkar belə cavab verir:

"Qiymət ölçü və istifadə olunan materialdan asılıdır. Bizdə 15 minlik kamança da var. Üzərində işləmələri çoxdur. Belə alətləri daha çox hədiyyə etmək üçün alırlar".

İlin günün bu vaxtında 15 minlik hədiyyə edən adamın kimliyi ilə maraqlanmıram. Amma eşitdiyim bu şok xəbərlə reportajı davam etdirmək məcburiyyətindəyəm. Musa usta çəng alətini də düzəldə, təkmilləşdirə bilir. Məsələn, o, bu alətin üzərində bir neçə yenilik edib. Əvvəla, simlərin sayını 28-dən 48-ə qaldırıb, köklənməsini aşıqdan açara keçirib. Yəni alət əvvəlki kimi aşıqla deyil, açarla köklənir. Həmçinin indi harasa səfərə gedərkən çəng alətini kiçiltmək-yığmaq da mümkündür. Bunun üçün simlər boşaldılır və alət olduğundan iki dəfə balacalaşır. Ərğanun alətini isə sənətkar musiqiçi Abbasqulu Nəcəfovun ona verdiyi eskiz əsasında hazırlayıb. Söhbət əsnasında məlum olur ki, bu milli musiqi alətimiz qədimdə olsa da, son illər yeganə ərğanunu məhz o düzəldib.

Musa usta günün çox hissəsini bu emalatxanada keçirir, işinə həm də hobbi kimi yanaşır. Deyir ki, düzəltdiyim aləti efirdə görən kimi tanıyıram:

"Kimə alət satmışamsa, təmir etmişəmsə, hamısı yadımdadır. Ona görə dərhal tanıyıram. Hər ağacdan tar, kamança olmur. Məsələn, tarın çanağı tutdan, qolu qoz ağacından olur. Ağacı kəsən kimi bilirəm ki, bundan nəsə çıxacaq, ya yox".

Müsahibim dostu olan sənətkarlardan və onların kaprizlərindən danışır:

- Tarzənlər Elçin Həşimovla, Rövşən Qurbanovla, xalq artisti Mənsum İbrahimovla dostluq edirəm. Ən diqqətli işi Ramiz Quliyev, Elçin Həşimov, Möhlət Müslümov, Ağasəlim Abdullayev tələb edir.

- Nə əcəb bu qədər alət düzəldirsiniz, amma heç birini kamil ifa edə bilmirsiniz?

- Yox, tar çala bilirəm. Əslində, tar düzəldən gərək onu ifa etməyi də bilsin.

- Bəs kamança düzəldən niyə ifa edə bilməməlidir ki?

- (gülür) Axı hamısını çala bilmərik.

- Özünüz tar, kamança ifaçılarından kimlərə qulaq asırsınız?

- Hamısına.

- Habil Əliyevlə iş birliyiniz olub?

- Onunla heç vaxt görüşməmişəm.

- Deyəsən əvvəllər milli musiqi alətlərimizi erməni ustalar düzəldirmişlər. Özümüzdə usta yox idi ki?

- Məsələn, Bakıda Bahadur adlı bir erməni usta olub. Hamı onun əlindən çıxan tara "Bahadurun tarı" deyirdi. Amma o çanağı, qolu düzəltmirdi. Onlar çanağı məndən, qolu səndən alıb yığıb, ad da olub ki, erməni tar düzəldir. O vaxtlar Bahadura çanağı ən çox balakənli Aydın kişi verirdi. Erməni tarı kiməsə satanda demirdi ki, çanağı Aydın verib, mən yığmışam. Deyirdi ki, özüm düzəltmişəm.

Söhbətin bu yerində laboratoriyanın müdiri Məmmədəli Məmmədov gəlir. Sən demə, söhbətimizin sonunda onun bizə maraqlı sürprizi olacaqmış. Amma axırda...

Bu arada ustayla görüşümüzün səbəbkarı Mərkəz Şuşalı gəlib çıxır. Deyir ki, uzun illərdir Musa ustayla əməkdaşlıq edir:

- Musa hazırda bu sahədə demək olar ki, ən güclü və öndə gedən ustadır. Onun tısbağadan düzəltdiyi alətin də ilk ifaçısı mən olmuşam. Həmin alətdən hələ ki bir dənədir. Öz kamançamı isə Şuşadan gətirmişəm, amma Musa usta təmir edir. İndi Musa usta böyük tısbağalar axtarır ki, tar da düzəltsin.

- Musa usta, burdan əlavə gəliriniz olurmu?

- Laboratoriyanın işçisiyik, maaş alırıq. Bəzən şəxsi sifarişlər də olur.

- Amma deyəsən şagirdiniz yoxdur.

- Əvvəlki yerimizdə var idi, dərs də keçirdik.

- Eşitdiyimə görə, alətlər aylarla zəhmət hesabına başa gəlir.

- Aylarla yox, illərlə. Tarı, kamançanı illərlə gözləyirik. 2011-ci ildə düzəltdiyim çanaq var, hələ tam hazır deyil. Çanaq nə qədər çox qalsa, o qədər yaxşıdır. Ən azı 2 il qurumalıdır. Təbii yolla qurumasa, çatlayar. Kamançanın üzləməsində naqqa balığından, tarda malın ürəyini pərdəsindən istifadə edirik.

- Heç olubmu ki, düzəltdiyiniz alət çox məşhur bir şəxsə hədiyyə olunsun?

- Olub. Ötən ilin fevralında Milli Konservatoriyanın açılışı oldu. Orada Prezident İlham Əliyevə hədiyyə olunan tarı mən düzəltmişdim.

...Musa ustayla sağollaşıb laboratoriyanın müdiri Məmmədəli müəllimin kabinetinə yaxınlaşırıq. Bizi görülən işlər, şəxsi ixtiraları ilə tanış edir. Deyir indi bizim ilan-qurbağayla oynayan vaxtımız deyil. Sonra öz ixtiralarını göstərir. Təbii ki, maraqlıları da var. Azərbaycan gitarası isə onların içərisində ən diqqətçəkənidir. Hətta müəllim öz ixtirasında ifasıyla bizi feyziyab edir.