Mətn ölçüsü:
  • 100%

“Dövlətin kinoya maliyyə ayırmağının əleyhinəyəm...”

“Sənət və Söhbət” layihəsinin bu həftəki qonağı, prodüsser, rejissor, ssenarist və aktyor Orxan Mərdandır.

Orxan şəxsən mənim sevdiyim, işinə və dünya görüşümə hörmət etdiyim yaradıcı şəxslərdəndir. 2013-cü ildə Orxanın rejisssoru, ssenari müəllifi və prodüsseri olduğu “Qafqaz” qısametrajlı filmi çəkilib. İlk bədii filminə qədər Orxan “Cavanlıq” və “Oğurlanmış arzular” teleseriallarında prodüsserlik edib. 2014-cü ildən isə prodüser kimi “Xoxan” (film, 2014), “Naxox” (film, 2016), “İkinci pərdə”, “Qaragöz” filmlərini istehsal etmişdir.

Orxan ən uğurlu kommersiya filmlərinin prodüseri kimi, kino bazarını çox dərindən analiz edir. Kino sənayemizdəki boşluqları da hər zaman tənqid edir, çıxış yollarını göstərir. Uzun müddətdir apardığımız müzakirələrdən, söhbətlərdən hiss edirdim ki, deməyə sözü var. Növbəti məclislərin birində, diktafonu yandırıb, müsahibimi “hazırlıqsız yaxaladım.” İnsafən Orxan da, cəsarətli adamdır. Çəkinmədən, “nala-mıxa vurmadan” suallarımı
cavablandırdı.

– Azərbaycan kinosunda son dönəmlər nə baş verir? Xüsusilə kommersiya filmləri ilə bağlı geriləmə bariz görünür. Bir müddət normal gəlir gətirən filmlər çəkildi, Azərbaycan tamaşaçısı kinoteatrlara ayaq açdı və qəfil çöküş başladı. Məntiqlə daha böyük inkişaf olmalı deyildimi?

– 2014-cü ildə biz dostlarımızla bir layihə ətrafında birləşdik və qərar verdik ki, Azərbaycan tamaşaçısını kinoteatra qaytaraq. Hər kəs xüsusən, bu gün ən bahalı hesab olunan aktyorlar belə, layihəyə dəstək verdi və biz bu işi bacardıq. Müxtəlif filmlər çəkildi, 3 ilin ərzində kinoteatra gələn tamaşaçıların sayı il ərzində 1,8 milyona çatdı. Bunun 8 yüz min nəfəri sırf Azərbaycan filmlərinə baxmağa gəlirdi. Bu son 30 ildə Azərbaycan kinosunun ən böyük uğurudur. Halbuki, dövlət kinonun inkişafı üçün böyük pullar xərcləmiş, amma heç bir nəticə əldə edilməmişdi. Çəkilən filmlər də rəflərdə yığılıb qalırdı.

– Siz öz büdcənizlə kütləyə xitab edən filmlər çəkdiniz və bazarda canlanma yarandı...

– “Dolu”, “Yarımçıq xatirələr” kimi filmlər də kütləyə xitab edən, həm də dəyərli filmlərdir. Hətta “Nabat” filmini Mədəniyyət Nazirliyi təbliğ etsəydi, kinotaetrlara çıxarsaydı normal satış əldə edə bilərdilər.

– Niyə təbliğ etmədilər?

– Məncə dövlət kinoya pul ayırmamalıdır. Əsas səbələrdən biri budur. Çünki dünyanın heç bir yerində sırf bizdəki kimi nümunə yoxdur. Dünyada Kino gəlir gətirən sahədir bizdə isə pul xərclənən. Açığı düşünürəm ki, ayrılan məbləğləri beynəlxaq modellərdən bəhrələnərək bölüşdürmək lazımdır. Çünki indiki model nəticə vermədi. Bu neçə illərdə çəkilən filmlərin beynəlxalq yayımı olmadı və festival uğurları da qənaət bəxş deyil. Düzgün planlama olsaydı düşünürəm ki, ən azından Türkiyə, Rusiya və Orta Asiyada filmlərimizi kütləvi yayımlamaq mümkün olardı.

– Belə deyək, dövlətin konoya ayırdığı pul təyinatı üzrə xərclənmədi, çəkilən filmlər tamaşaçıya çatmadı və bu qədər məbləğ havaya sovruldu. Amma sizin dövlətdən pul almadan çəkdiyiniz filmlərin uğuru da uzun müddət davam edə bilmədi. Sizə kimlər və niyə mane oldu?

– Bir müddət hər şey yolunda idi. Biz tamaşaçını kinoteatrlara cəlb etməyi bacardıq. Tamaşaçı Azərbaycan kinosuna yenidən inanmağa başlayanda, ortaya hər şeyi biznes kimi görən, bu işdən böyük pullar qazanmaq istəyən “əmilər”, “dayılar” , onların “balaları” ortaya çıxdı. Məsələn, bir nəfər mənə dərdini danışdı. Adama deyiblər ki, “Xoxan” filmi 50 min manatlıq büdcə ilə bir milyon pul qazanıb. Ondan da 350 min pul alıb, film çəkiblər. Amma heç bir nəticə olmadı. Bəzi rejissorlarımız bunun çətinliyini yaşadı. Sonra “Cinema Plus” şəbəkəsi böyüdü, və “Park Cinema” şəbəkələri ilə aralarında arasında problemlər yaşanmağa başladı. Bölüşdürə bilmədikləri nələrsə vardı, monopolist meyllər əmələ gəlmişdi. “Cinema Plus” şəbəkəsi özünü bu bazardan ayırdı və şərt qoydu: ölkədə bir distrubyutor şirkəti olacaq, o da bizə tabe olacaq. Eyni zamanda “Cinema Plus” şərt qoydu ki, biz filmi harda istəsək, orada göstərəcəyik. Həm də 10 faiz distrubyutor payı alacağıq. Mən ümumiyyətlə hələ də bilmirəm ki, biz distrubyutor şirkətə niyə 10% pul ödəyirik.

– Kinoteatr şəbəkələri arasında konflik belə yarandı?

– Bəli. Biz seçim qarşısında qaldıq. Ya “Park Cinema”nı, ya da “Cinema Plus” şəbəkəsini seçməli idik. Mən və kinomuzun inkişafında maraqlı olan dostlarım “Park Cinema”nı seçdik. Çünki onların biznes marağından əlavə maraqları yox idi. Filmlərimizin taleyi ilə bağlı qərar bizə aid idi. Onlar bizə başqa şəbəkələrdə filmimizi nümayiş etdirməyə mane olmurdular. “Cinema Plus”un şərti bu idi ki, bizdə nümayiş edilən film, “Park Cinema”da nümayiş edilə bilməz, eyni zamanda orda nümayiş edilən filmin də öz kinoteatrlarında nümayiş olunmasına qadağa qoydu. Bizdə, ildə 20 film çəkilir və böyük əksəriyyəti maraqlı olmur. Tamaşaçı kütləsi bütün filmlərə getmir. Film, kinoteatr insanların istirahəti üçündür. “Ganjlik Mall”da olan və istirahət edən tamaşaçı mənim çəkdiyim “Qaragöz” filmini izləmək üçün digər kinoteatra getməyəcək. Biznes düşüncəsinə görə biz “Park Cinema”nı seçməli deyildik, bir prodüsser bu addımı atmalı deyildi. Amma biz bu addımı atdıq. Məqsəd inkişaf etmək idi hətta pul itkisi olsa da belə. “Cinema plus” bir il ərzində “Aygün Cinema”nı, bütün ASAN xidmət mərkəzlərindəki kinoteatrları icarəyə götürdü, özü 4 yeni şəbəkə açdı. Bu bizim əlimizi-qolumuzu bağladı. Heç kəs bu boyda gücü qoyub “Park Cinema”ya getməli deyildi. Təkcə “Ganjlik Mall”un potensialı “Park Cinema” şəbəkəsindən böyükdür. Biz iki mövsüm ziyana işlədik. Məqsədimiz bu monopoliyaya mane olmaq idi. Mən “İkinci pərdə” və “Qaragöz” filmlərində demək olar ki, ziyanla işlədim. “İkinci pərdə”nin yaratdığı səs-küy göz qarşısındadır. Hətta bu müsahibədn sonra ola bilər ki inkar etsinlər amma qeyd edim ki, heç “Sonuncu Pərdə” də bu il “Cinema Plus”da yayımlanmadı. Misal üçün Cəfər Axundzadənin rejissoru olduğu “Qış nağılı” filmi ölkənin ilk iri həcmli yeni il filmidir o da “Cinema plus”da yayımlanacaq.

– Bəs sizin mübarizənin, ziyana düşməyinizin ümumi işə bir faydası oldumu?

– Əlbəttə oldu. “Cinema Plus” ASAN xidmət mərkəzlərində yerləşən kinoteatrları geriqaytardı, “Aygün City”nin kinoteatrı geri qaytarıldı. Artıq bu bizim işin nəticəsi idi. Bununla yanaşı “Cinema Plus” özü film istehsal etməyə başladı. Məqsəd ölkədə tək kinoteatr, tək istehsalçı və tək dağıtımçı olmaq idi. Ola bilər ki, bu plan gələcəkdə nəticə verəcək. Amma tamaşaçının iki yerə bölünməsi işin ziyanınadır. “Cinema Plus” sonradan qiymətləri qaldırdı. Maksimum 7 manata olan biletlər 9 manata qaldırıldı.

– Bu həddindən artıq bahalı istirahətdir.

– Bəli, 4 nəfərlik bir ailə o qiymətə kinoya gedə bilməz. Sonradan Nizami kinoteatrı da qiyməti qaldırdı. Hamı bilir ki, “Nizami” kinoteatrının qiymətləri daha aşağı olmalıdır. Bütün bu proseslərin nəticəsində “Park Cinema”da qiymətləri qaldırdı. Bu il sentyabrın əvvəli biz “Park Cinema” ilə görüşlər keçirdik, hər şeyi ətraflı müzakirə etdik. “Park Cinema” qiymətləri aşağı saldı. Həftənin ilk günləri kinoteatrlar dolub-boşalmağa başladı. Alternativ olaraq tələbə biletinə görə endirim təklif etdi.

– Məncə tələbələrə xitab edən endirimlərin nəticəsi də uğurlu olar.

– Əlbəttə. Tamaşaçı kütləsinin böyük əksəriyyəti tələbələrdir. Qiymətlərin yüksək olması ilk növbədə onlara mane olurdu. Bu qiymət siyasəti nəticəsində “7. koğuştakı mucize” filmini Azərbaycanda 105 min tamaşaçı izlədi. Biz o tamaşaçı rəqəmlərini 3 il əvvəl yeni il ərəfəsində görmüşük. Bu “Nizami” kinoteatrına, “Aygün Cinema”ya təsir etdi. Hazırda ən bahalı kinoteatr “Cinema Plus” şəbəkəsindədir.

– ASAN Xidmət Mərkəzlərindəki kinoteatrlarda vəziyyət necədir?

– Onlar da qiymətləri regiona görə baha qoyduğu üçün tamaşaçı cəlb edə bilmirdilər. İndi xəbərim yoxdur. Regional ASAN xidmət mərkəzlərində qiymətlər daha ucuz, daha əlçatan olmalıdır. Kino tamaşaçı üçün əlçatan olmalıdır. Tamaşaçı gəlməyən filmlərin uğurundan söhbət etməyə dəyməz. Şəxsən mən özümün çəkdiyi filmə baxmaq üçün 9 manat vermərəm. “Joker”lə paralel yerli film nümayiş edilirsə, yerli filmin bileti daha ucuz olmalıdır. Qəribədir ki, Joker daha ucuzdur.

– Sənin uğurlu təkliflərinin nəticə verdiyini gördük. Bəs bundan sonra necə olacaq? Səncə nələr dəyişməlidir? Hansı addımlar atılmalıdır?

– Öncə Elməddin Cəfərovu, Fərda Amini, Müşfiq Şahverdiyevi hər mövsümdə on filimə çəkən insanlara demək lazımdır ki, bir az istirahət edin. Bir aktyorun mövsümdə maksimal gücü 2 filmdir. Bizim 5 il əvvəl gətirdiyimiz komediya anlayışının daha bərbad formasını çəkirlər. Tamaşaçı buna niyə baxsın? Biz komediyanın müəyyən istiqamətlərinin sıxıb, suyunu çıxardıq. Məndən soruşurlar ki, “Xoxan”ın niyə üçüncüsü çəkmirik? Məncə buna görə zəmin yaranmalı, tamaşaçı istəyi olmalıdır. İndidən deyim ki, əgər “Xoxan”a bənzər filmlər çıxsa tamaşaçılar bilsin ki, bizim ona aidiyatımız
yoxdur.

– Sən ümumiyyətlə “Xoxan” və “Naxox” filmlərini uğurlu layihə hesab edirsən?

– Prodüsser işi kimi düzgün hesablanmış layihə idi. Amma yaradıcı tərəfdən qüsurlar var. Bazar tərəfi uğurlu idi. İqtisadi baxımdan bu layihələr mənə imkan verdi ki, mən “İkinci pərdə”ni çəkim.

– Niyə festival filmi çəkmirsən?

– Pul tapa bilmirəm. Festival filminin büdəcəsini tapmaq olar, amma onun onu festivala göndərmək üçün də pul lazımdır. Festival filmləri ölkənin kino siyasəti üçün maraqlı olmalıdır. Nuri Bilgə Ceylan kimi rejissor yaratmaq üçün, bizə 10 il vaxt lazımdır. Bizim Elçin Musaoğlu kimi qiymətli bir almazımız var. Amma Elçin Musaoğlu sonuncu filmini 5 il əvvəl çəkib. Məncə ilə 1-ni çəksəydi ən azı indi biz onun səsini Kanndan eşidərdik. Bu gün dövlət ayırdığı puldan mənə 1 milyon versin, 6 film çəkərəm, qazanc da verərəm nəticə də.

– Səncə kinonun inkişafında cavabdeh olan Mədəniyyət Nazirliyi, Kinostudiya kimi qurumlar, özləri kinomuzun inkişafına mane olmur?

– Bizə mane olan köhnə standartlara cavab verən kino siyasətidir. Bizim kinostudiya özünü prodakşn kimi aparır. Mən dövlətin kinoya maliyyə ayırmağının əleyhinəyəm. Dövlət hər şeyə pul ayırır, yolu da o çəkir bütün sosial məsələlər hər şeylə maraqlanır heç olmasa kinonu özümüz edək həm qazanaq həm qazandıraq dövlətə də dəstəyimiz olsun ona görə də kinoya pul ayırmasın, kino siyasətinə yenidən baxsın. Kinonun inkişafı üçün ona zəmin yaradılsın. Vergi güzəştləri tətbiq olsun. Yeni nəsilə müraciət etsinlər. Azərbaycan kinosunu o ağsaqqalların, o şuraların əlindən almaq lazımdır. Dünya kinosu artıq başqa inkişaf yolundadır. Sovet təfəkkürü ilə kinoya yanaşan insanlardan xilas olmaq lazımdır. Mən o yaşlı adamlara “3D MAX”ı başa sala bilmərəm. Biz vergi məsələrini həll etməliyik. Azərbaycan kinosu özü pul qazanmalıdır.. Kinostudiya özünü prodakşn kimi aparmaqdan əl çəkməli, qocalardan ibarət Kino Şurası ya ləğv edilməli, ya da müasir düşüncəli gənclərlə əvəz edilməlidir.

– Kinoteatr şəbəkələrinin qarşıdurmasının sonu necə olacaq?

– Mədəniyyət Nazirliyinin “Cinema Plus” şəbəkəsinə gücü çatmır. Çünki o vaxt “Yoxdur belə söhbət” filmi Nazirliyin sifarişi ilə çəkilmişdi, “CinemaPlus” filmin digər kinoteatrlarda nümayişinə imkan vermədi. Açığı düşünürəm ki, kinoteatrlar arasındakı məsələni mədəniyyət Naziri Əbülfəz Qarayevə demək imkanımız olsa o çözər. Kinoyla bağlı dövlətin siyasəti olmalıdır ki, ölkə başçısı bununla bağlı da tapşırıqlarını verib konsepsiyanı gözləyir. Amma konsepsiyadan heç birimizin xəbəri yoxdur. Mən 35 yaşımda 2 serial, 4 bədii film çəkmişəm 2-sini də hazırlayıram. Bu yaşda öz gücünə məndən çox film istehsal edən yoxdur. Məndən heç kəs kino konsepsiyası ilə bağlı heç nə soruşmayıb. Biz vəzifə istəmirik, biz istəyirik ki, bizim də kinonun inkişaf
konsepsiyasından xəbərimiz olsun, bizlərlə də bu barədə müzakirələr aparılsın. Dövlət, Mədəniyyət Nazirliyinə kino ilə bağlı 2-3 il büdcə ayırmasın, kinoteatrlara qulaqburması versin, bizim kinomuz ondan sonra inkişaf edəcək. Kinoteatr şəbəkələri barışmalıdır, vergi məsələləri tənzimlənməli, monopolist meyilli adamlar bu bazardan uzaqlaşdırılmalıdır.

Söhbətləşdi: Cəlil CAVANŞİR