Dilçi alim: "...Dilimizdə bir sıra xoşagəlməz dəyişikliklər baş verib"
"Dilin heç bir nöqsanı ola bilməz. Ayrı-ayrı insanların nitqində qüsurlar ola bilər ki, bunların da çoxu Azərbaycan türkcəsinin uzun müddət rus dilinin ideoloji və qrammatik təsiri altında olması nəticəsində meydana gəlib. Məlum olduğu kimi, həm qrammatik quruluşlarına, həm fonetik imkanlarına, həm də morfoloji və sintaktik xüsusiyyətlərinə görə Azərbaycan türkcəsi və rus dili bir-birindən əsaslı surətdə seçilir".
Bu sözləri Ölkə.az-a Bakı Dövlət Universitetinin Beynəlxalq jurnalistika kafedrasının professoru, filologiya elmləri doktoru Nəsir Əhmədli deyib.
"Rusiya və Sovet imperiyalarına daxil olduğumuz müddətdə hakim dilin təsiri ilə dilimizdə bir sıra xoşagəlməz dəyişikliklər baş verib. Bunlardan bir qismi Azərbaycan türkcəsindəki cümlələrin rus dilinin strukturuna salınmasıdır. Qələm sahibləri yaxşı bilirlər: rusca düşüncə tərzinin ən bariz göstəricisi который sözünün kalkası (hərfi tərcüməsi) olan “hansı ki” sözünün dilimizə pərçimlənməsidir.
Üzeyir bəy Hacıbəyli hələ 1909-cu il aprelin 1-də “Tərəqqi” qəzetində dərc olunmuş “Üsuli-təbii” adlı məqaləsində yazmışdı: “Qafqazda türk dilini mükəmməl bilənlərdən Əli bəy Hüseynzadə cənabları dəfələrlə qəti surətdə elan etmişdir ki, türk dilində “hansı ki”, “hansılar ki” sözü yoxdur. Mən də deyirəm ki, bu sözü tərcümə üsulu ilə dərs verən müəllimlər rusun “который” sözünü tərcümə etmək üçün özlərindən çıxardıblar, onun istemalı (işlədilməsi – N.Ə.) dil üçün lüzumsuz bir ağırlıqdır”. Aradan 100 ildən çox keçməsinə baxmayaraq bu ağırlıq, təəssüf ki, dilimizi hələ də sıxmaqda davam edir:
Qəzetlərdən birinin eyni yazısından götürülmüş üç misala diqqət yetirək:
1. Təbiidir ki, bu da Azərbaycan iqtisadiyyatına böyük zərbələr vurur, bizim apardığımız siyasətə, bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinə, xarici investisiyanın ölkəmizə cəlb olunması prinsiplərinə - hansılar ki, biz öz iqtisadiyyatımızın inkişafı üçün onları əsas götürmüşük - zərbələr vurur.
Düzgün variant: Təbii ki, bu da Azərbaycan iqtisadiyyatına, apardığımız siyasətə, bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinə, xarici investisiyanın ölkəmizə cəlb olunması prinsiplərinə zərbə vurur.
2. Belə olan halda ən gözəl binanı, hansı ki. orada insanlara bu xidməti göstərmək lazım-dır - onu boş saxlamısan.
Düzgün variant: İnsanlara xidmət göstərməli olan ən gözəl binanı boş saxlamısan.
3. Sadəcə, ayrı-ayrı adamların, hansılar ki, bu işlə məşğuldur, - onların cibləri dolur.
Düzgün variant: Sadəcə, bu işlə məşğul olan ayrı-ayrı adamların cibləri dolur. və.s
Qeyd edək ki, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası (AMEA) Nəsimi adına Dilçilik İnstitutundan verilən məlumatda bildirilir ki, Azərbaycan dilinin nöqsanlarının aradan qaldırılması məqsədilə “Qaynar xətt” yaradılması nəzərdə tutulur. Hazırda Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyində həmin xəttin tezliklə yaradılması istiqamətində iş aparılır.
Fatimə İbrahimova
Ölkə.az
