Nobeldən 2 səsə görə məhrum olmuş azərbaycanlı: “AMEA məni heç müxbir üzv seçmədi”

“Alimlərimiz arasında paxıllıq hisləri güclüdür”

Bazar günlərindən birində universitetdə oxuyan tələbə dostlarımdan dərs qayğıları ilə bağlı söhbət edirdik. Bildiyimiz ki, ali təhsil müəssisələrinin bir çoxunda fərdi iş, kurs işi və ən sonda diplom işini yazmaq tələb olunur. Biologiya fakültəsinin sonuncu kursunda oxuyan Nərgiz adlı dostum məndən diplom işində yardım etməyimi istədi. Razılaşdım. Ancaq çox keçmədi ki, növbəti gün sevinərək artıq heç bir köməyə ehtiyacının olmadığını söylədi. Sən demə, sözügedən bitki fiziologiyası kafedrasının müdiri, professor Nemət Qasımov ona hər şeyi izah edib və hər cür köməklik göstərib. Bu şəxsin kim olduğunu soruşdum...

Elə bundan sonra da Nemət müəllimlə şəxsən görüşmək və ətraflı söhbət etmək qərarına gəldim.

Ölkə.Az olaraq azərbaycanlı alim, BDU Bitki fiziologiyası kafedrasının müdiri, Əməkdar Elm Xadimi, “Şöhrət” ordeni laureatı və “Nobel” mükafatının səsverməsində iştirak edən yeganə azərbaycanlı Nemət Qasımovla müsahibəni təqdim edirik:

Elmə gəlişiniz barədə danışardınız.

İndi çox maraqlıdır ki, bəlkə də qəribə gələr. Hətta 10-cu sinifdə oxuyanda 2 elmi məqalənin müəllifi idim. Amma bu iki məqalənin ikisi də fizika sahəsinə aid olub, biologiya yox. Biri radiodalğalarının interferensiyası hadisəsinə görə güclənmə zonasının yaradılması. Bu məqaləyə o vaxtlar, yəni 1957-ci ildə universitetdə dosent işləyən Lətif İmanov çox yüksək rəy vermişdi və cavab məktubunda da yazırdı ki, orta məktəbi qurtaranda mütləq fizika fakültəsinə gəlim. Alınmadı. İkinci məqaləm isə indiyə qədər dünya elmində cavabı tapılmayan məsələyə həsr olunub. Bu da kürəvari ildırımın təbiəti mövzusu idi.O vaxtlar kənd məktəbində oxuyanda kürəvari ildırım barədə mənim heç təsəvvürüm də yox idi, ümumi məlumatım var idi. Ancaq çəkdiyim sxemlərə indi baxanda görürəm ki, o kürəvari ildırımın plazma təbiətini vermişəm, amma heç o vaxt plazma haqqında anlayışım da yox idi. Sonrada o sahədən uzaqlaşsam da, fizikaya olan marağım biologiyada da davam etdi və mən aspiranturaya daxil olanda biofizika ixtisasına qəbul olundum. 1963-cü ildə biologiya fakültəsini qırmızı diplomla bitirdikdən sonra 1967-ci ildə namizədlik dissertasiyasına müdafiə etdim. O vaxt Azərbaycanda ilk biofizika laboratoriyasının da yaradıcısı mən olmuşam, çünki 1964-cü ildə nə akademiyada, nə də universitetdə biofizika sahəsi üzrə tətqiqat laboratoriyası mövcud deyildi.

Ümumiyyətlə, bu sahə bizim respublikada nə dərəcədə inkişaf etmişdi?

Bu tamamilə yeni məsələ idi. Deməli, 1954-cü ildə italyan alimləri bitkilərdə çox zəif şüalanma faktını aşkar etdilər. Bundan bir qədər sonra 1962-cı ildə Moskva Dövlət Universitetinin kafedra müdiri Tarusov bitki toxumalarında da bu cür şüalanmanın olduğunu üzə çıxardı. Eyni faktı biz cəmi 2 il sonra Bakı Dövlət Universitetində eyni cihazlarla öyrəndik. Mənim namizədlik işimin də mövzusu məhz bu idi.

Deməli, uzun və keşməkeşli elm yolunuz 10-cu sinifdən başladı.

Bəli, ilk dəfə 10-cu sinifdə. Yəni elmə həvəsim oradan başlayıb və o həvəs axıra qədər də davam edib. Çox maraqlıdır ki, biofizika laboratoriyasını yaradanda həmin biofiziki cihazların qurulması, bəzilərinin konstruksiyasında dəyişikliklərin müəllifi də özüm olmuşam. Çünki fizika sahəsində qazandığım biliklər buna imkan verirdi.

İlk biofizika laboratoriyasının yaradılması zamanı çətinliklər var idimi?

Əlbəttə, o vaxt laboratoriyanın respublikamızda yaradılması zamanı çətinliklər var idi. Çünki nə universitetdə, nə də elmlər akademiyasında hələ heç bir mütəxəssis yox idi.

Bəs SSRİ səviyyəsində necə?

Orada var idi. Moskva Dövlət Universitetində o tədqiqatlar aparılırdı və azərbaycanlı mütəxəssislər də Moskvada işləyirdi. Bəzisi aspirant, bəzisi isə elmi işçi kimi. Ancaq onlar Azərbaycanda qayıdıb biofizika laboratoriyasını yaratmamışdılar. Onu da qeyd edim ki, bizim laboratoriya MDU-dəki laboratoriyadan heç də geri qalmırdı. Bizim laboratoriya onlardan 2 il sonra yaradılsa da, apardığımız tədqiqatların səviyyəsi onlarla bərabər idi. Məsələn, dünya üzrə ilk dəfə bitkilərdə duzlu şəraitdə sərbəst radikal reaksiyaların kinetik baxımdan öyrənilməsi bizdə aparılıb.

Elmi fəaliyyətinizdə ən yadda qalan hadisə nə olub?

Çoxlarından fərqli olaraq mənim doktorluq işimdə elmi rəhbərim olmayıb və 3 il ərzində mən dissertasiyamı hazırladım. Cəmi 33 yaşım var idi...Sadəcə bir il sonra Moskvada bitki fiziologiyası institutunda işimin müzakirəsi baş tutmuşdu. Alimlər həmin işi çox bəyənmişdilər. O dövrdə həyatım üçün çox maraqlı hadisə olub. 1975-ci ildə 12-ci Beynəlxalq Botanika Konqresi indiki Sankt Peterburq şəhərində təşkil olunmuşdu. Həmin tədbirdə təqribən 5 min adam iştirak edirdi. Ora düşmək üçün çox çətin idi. Seçmə komissiyası iki idi. Leninqrad seçirdi və Moskvaya göndərirdi.

Bizə verilən məlumata görə, bizim sahə üzrə cəmi 11 tezis götürülür və SSRİ üzrə 4 nəfər məruzə ilə çıxış edə bilər. Mən də elmlər namizədi idim. Mənə dedilər ki, işim tezis kimi qəbul olunub. Çox sevindim. Bir müddət sonra məktub gəldi ki, SSRİ üzrə məruzəçi qismində də mən seçilmişəm. Bu çox gözlənilməz hadisə idi, hətta inanmadım. İyul ayında konqresə yollandıq və mən orada SSRİ-ni təmsil etdim. Bir çoxları mənə yaxınlaşaraq, təşəkkür edirdilər, apardığımız elmi tədqiqatları bəyəndiklərini bildirirdilər. Həmin konqresdə adlarını elmi ədəbiyyatdan bildiyim insanlarla da tanış oldum. Onlardan biri də Mak Robbi adlı alim idi. Sözün düzü, onun kişi olduğunu zənn etmişdim, ancaq konqresdə iclasda onun adı çəkiləndə bu alimin qadın olduğunu gördüm. Digər bir alim isə ABŞ-ın Oklahoma ştatından olan Qlenn Todd idi. Konqresdən bir müddət sonra 1981-ci ildə Amerikanın Oklahoma ştatından məktub aldıq.Məktubdan məlum oldu ki, həmin professor Qlenn Todd bizim kafedraya 4 aylıq staj keçməyə gəlir. O, bu otaqda 4 ay ərzində staj keçib. Onun qayıtmasından sonra ABŞ-ın iki ştatından məktub aldıq: İllinoys və Montana ştatlarından.

Bildiyim qədərilə, İllinoys ştatında mühazirələr demisiniz.

Bəli, ancaq o, bir müddət sonra olub. Ondan əvvəl 1982-ci ildə İllinoys və Montana Universitetlərinin professorları bizə staj keçdilər. Mən onlardan soruşdum ki, “axı sizin ixtisasınız bir qədər fərqlidir, məni haradan tanıyırsınız? Niyə siz məhz Azərbaycanı və bizim kafedranı seçdiniz?”. Məlum oldu ki, onlara bizi məhz Qlenn Todd tövsiyə edib.

O vaxta qədər ABŞ-la elmi əlaqələr var idimi?

Xeyr, heç bir əlaqələrimiz yox idi. Onlar gəlib-gedəndən sonra, təqribən 1986-cı ildə biz İllinoys Universitetindən məktub aldıq. Məktubda bildirilirdi ki, İllinoys Elmlər Akademiyası məni həqiqi üzv seçir. Dekabr ayında isə bu təsdiq olundu. 1988-ci ildə isə iki professor bura gəldi və mənə diplomu təqdim etdi. Təəssüflər olsun ki, universitet bu hadisəyə çox soyuq yanaşdı, hətta rektor onları qəbul etmədi.

Sizcə, bu soyuqluğun səbəbi nə idi?

Deyə bilmərəm, bəlkə də bu bizim laqeydliyimizdəndir. Boynumuza almalıyıq ki, millətimizdə bəzən paxıllıq özünü birüzə verir. “Əgər bu nailiyyət mənə aid deyilsə, məni maraqlandırmır” düşüncəsi...Bunlar olmamalıdır. 1991-ci ildə isə dəvətnamə aldıq. Mən ABŞ-a tərcüməçi ilə yola düşdüm. Ora çatdıqdan sonra İllinoys Universitetin rektoru bizi çox yüksək səviyyədə qəbul etdi.

Ancaq söhbət zamanı məni bir qədər təəccübləndirən və milli qüruruma toxunan məsələ oldu. Rektor bizi qarşılayanda fiziki xəritəni masanın üstünə qoyaraq “Azərbaycan haradadır? Siz mənə göstərin, mən səhv edə bilərəm” söylədi. Məni təəccübləndirən isə odur ki, rektor bizim gələcəyimizi bilirdi, amma, buna baxmayaraq, Azərbaycanın harada yerləşdiyini öyrənməyib. Bu da amerikalıların digər millətlərə yuxarıdan aşağı baxdığının göstəricisidir. Bəlkə də onlar ilk dəfə azərbaycanlıları görürdülər.

Çıxışlarınız hansı mövzulara həsr olunurdu?

Ümumiyyətlə ABŞ-da olduğumuz müddətdə daha ehtiyatlı olmağa çalışırdıq. Bir gün mənə seminarda çıxış etmək təklif olundu. Mən razılaşdım və 60 dəqiqəlik çıxışımın vaxtı onların istəyilə uzadıldı. Amerikanın dərsliklərinə də salınan maraqlı bir məsələ var idi. Mən çıxışımı qəsdən o problemə həsr etdim. Bu mövzunun adı “Duz tənəffüsü mövcuddurmu?” idi. Ona görə ki, 1950-55-ci illərdə isveç alimi bitkilərəd duzların təsiri altında tənəffüs prosesinin sürətləndiyini iddia etmiş və guya yeni tipli tənəffüs növünü kəşf etmişdi. Bu “kəşfin” adı bütün dünya, o cümlədən ABŞ elmi ədəbiyyatına düşmüşdü. Çıxışım boyu mən subut etdim ki, əslində belə bir tənəffüs növu yoxdur.

Elm sahəsinə baş vuran insan üçün ən yüksək mükafat, məncə, Nobel mükafatıdır. Bildiyimiz kimi, siz də 1998-ci ildə Nobel İnformasiya Mərkəzi tərəfindən bu mükafata namizəd olaraq irəli sürülmüsünüz. İstərdim bu barədə danışasınız.

1996-cı ildə Azərbaycan Nazirlər Kabinetinin xüsusi qərarı ilə ölkəmizdə Nobel İnformasiya Mərkəzi yaradılıb. Açığı deyim ki, bu mərkəzin Bakıda təşkil olunmasının səbəbi də Nobel ailəsinin Azərbaycana olan münasibətindən irəli gəlir. Bizim bədnam qonşular mərkəzin İrəvanda qurulması üçün çox çalışırdılar, ancaq bu baş tutmadı.

Çox təəssüflər olsun ki, Nobel İnformasiya Mərkəzinin Bakıda olmasından bizim alimlər yetərincə istifadə etməyi bacarmırlar. 1996-cı ildən bu günə qədər, yəni 20 il müddətində Nobel mükafatı üçün cəmi 11 iş göndərilib və onlardan cəmi biri səsverməyə qoyulub. Digər işlərin hamısı kənarda qalıblar. Bu isə o deməkdir ki, qalan 10 iş Nobel mükafatının tələblərinə uyğun gəlməyib. Çünki bu işlər ən azı 4 instansiyadan keçməlidir və sonda başqa bir ölkədə o sahə üzrə tanınmış alim rəy verməlidir. Ondan sonra isə səsvermə olur. Mahiyyətinə görə elmi iş yeni kəşf olmalıdır. Kəşf olmasa, iş qəbul olunmur.

Gəlin, söhbətimizi 11 iş arasında səsverməyə uyğun bilinən yeganə elmi iş barədə davam etdirək.

Bu bizim uzun illər apardığımız tədqiqat işi, yəni enerji aclığı məsələsi idi. Daha doğrusu, bitkilərin duzla intonsikasiyasının biofiziki mexanizmi. Bu tamamilə yeni sahədir, yeni işdir. Nə Moskvada, nə Fransada, nə də Amerikada bu sahədə bizim apardığımız səviyyədə tədqiqatlar aparılmamışdı. Enerji aclığının özünün yaranması yeni kəşf idi. İkincisi, zülalların sintezində amin turşuları iştirakının kəskin formada aşağı düşməsinin səbəbi də bizim işdə izah olunurdu. Digər tərəfdən, nə qədər qəribə səslənsə də, 1978-ci ildə Nobel mükafatı almış ingilis tədqiqatçısı Piter Mitçelin xemiosmotik hipotezi var. O hipotezə görə, o Nobel mükafatı alıb. Amma bizim apardığımız tədqiqat, verdiyimiz fikir həmin hipotezin də müəyyən dərəcədə əsassız olduğunu isbat edirdi.

Beləliklə, bizim işimiz 1998-ci ildə Nobel mükafatına göndərildi, 1999-cu ildə isə ona Nobel komitəsi tərəfindən baxıldı. Bizə verilən məlumata görə, iyul ayının 27-i Portuqaliyadan çox yüksək rəy gəlib. Bizi təbrik etdilər və söylədilər ki, işimiz uğurla bütün mərhələlərdən keçib və səsverməyə qoyulub.

Müsahibəmizdən öncə sizinlə danışanda səsvermə prosesinin olduqca maraqlı və özünəməxsus cəhətləri ilə yadda qaldığını öyrənmişdim.

Səsvermədə iştirak edən şəxslər 10 gün öncə dəvət olunurdular. Orada 50 nəfər olur və hər kəsin anonimliyi qorunur. Məndən 2 səs artıq alan alim ABŞ-ın Kaliforniya ştatından alman əsilli Günter Blobel idi.

O, zülallarının hüceyrə daxilində yerləşməsi və daşınması üçün iç siqnallar göndərdiyini sübut etməsinə görə Nobel mükafatına layiq görülüb.

Maraqlı cəhətlərdən biri də odur ki, Nobel komitəsinin nizamnaməsinə uyğun olan tələblərdən biri ilk dəfə göndərilən işlər nadir hallarda mükafatı qazanır. Gərək iddiaçı bir neçə dəfə müsabiqədə iştirak etsin. Bunun da səbəbi var, sözsüz ki. Deməli, hər dəfə göndəriləndə iş rəyə verilir və qayıtdıqdan sonra nə qədər müsbət qiymət alırdısa, bu bir o qədər də yaxşı hesab olunurdu. Bir sözlə, təkrar nə qədər çox olsa, etibarlılıq o qədər yüksək olur.

1999-cu ildən 16 il ötüb və bu müddət ərzində sizin işiniz təkrarən komitəyə göndərilə bilərdi.

Əlbəttə, istənilən qədər müraciət etmək mümkündür. Ona görə ki, bu iş ilk dəfədən müsbət qarşılanıb və səsverməyə gedib. Azərbaycan elminin tarixində bu bir ilk idi.

Niyə sonradan tədqiqatlarınız Nobel üçün təqdim olunmadı?

Açığı deyim ki, buna cavab vermək mənim üçün bir qədər çətindir (red. -gülür). Alimlərimiz arasında paxıllıq hisləri güclüdür. Onalrın arasında olan şəxsi münasibətlər, paxıllıq hisləri bu məsələdə öz sözünü deyir.

Belə çıxır ki, Azərbaycan elmini geriyə atan səbəblərdən biri də alimlər arasında olan şəxsi münasibətlərdir?

Çox maraqlıdır ki, indiyə qədər 2 səsin çatmaması mətbuatda 1999-cu ildə “İmpuls” qəzetində dərc olunmuşdu. Ancaq mənim adım orada yazılmamışdı. Nə alimin adı, nə də ixtisası belə göstərilməmişdi. Elmi ictimaiyyət üçün bu şəxsin kimliyi bəlli deyildi. 2014-cü ilin dekabr ayında həm internetdə, həm digər KİV-lərdə bu barədə yazıldı. Çox təəssüf ki, bu məlumat heç kimi maraqlandırmırdı. Nə bizim ali təhsil müəssisələrinin rəhbərlərini, nə Milli Elmlər Akademiyası, nə də başqa dövlət qurumlarını iki səslə Nobel mükafatdan məhrum edilən yeganə azərbaycanlı alimin kimliyi maraqlandırmırdı. Bəlkə lazımdırsa, ona kömək edək, sponsorluq edək, işini təkrarən komitəyə göndərək. Axı bu işin mükafatı alma şansı çox yüksəkdir. İlk dəfə cəmi 2 səs çatmayıbsa, görün, ikinci dəfə nə ola bilər? Çox asanlıqla Nobeli ala bilər. 16 ildə Nobel İnformasiya Mərkəsi 10 elmi işi göndərib, amma heç biri səsverməyə verilməyib.

Ən azından göndərilən işlərlə siz də tanış olursunuz. Sizcə, onlar bu mükafata layiqdirlərmi?

Azərbaycanda kimya, fizika, biologiya sahələrinə aid olan işlərin çoxu Rusiya ilə birlikdə olduğumuz SSRİ zamanı aparılan tədqiqatların davamıdır. Yəni, orijinal iş yoxdur. Gərək böyük kəşf olsun ki, o, həm Amerika, həm digər iri dövlətləri qabaqlasın və birinci yerə layiq görülsün. Böyük bir problem olmalıd və orijinal tədqiqatlar aparılmalıdır.

Belə aydın olur ki, Nobel üçün Azərbaycandan göndərilən digər on 10 iş plaqiat olub?

Əgər onların heç biri səsverməyə layiq görülməyibsə, kəşf kimi qəbul edilməyibsə, bu nəyi sübut edir? (red.-gülür) Bu, artıq onların respublika səviyyəsindən kənara çıxmadığını sübut edir. Buna başqa ad vermək olmaz.

Necə düşünürsünüz, yaxın zamanda Azərbaycan elminin dünya səviyyəsinə çıxması üçün nələr edilməlidir?

Bilirsinizmi, elmin lazımi səviyyədə inkişaf etməsi üçün ilk növbədə şəraiti lazımdır. Düzgün münasibət olmalıdır. Məsələn, kimsə Yaponiyada iş aparıb və biz bunu eşitmişik deyə, dərhal onu təkrar etmək düzgün deyil. Bununla dünyaya çıxmaq qeyri-mümkündür. İkincisi, çox qabiliyyətli gəncləri düzgün istiqamətləndirməli və qiymətləndirməliyik. Onlarda həvəs yaratmalıyıq.

Deyə bilərsiniz ki, bəs Azərbaycanda alimlər nə etməli, hansı problemi tapmalıdırlar. Unutmayaq ki, istənilən elm ölkənin, millətin iqtisadi, strateji maraqlarına xidmət edir. Gəlin baxaq, Azərbaycan iqtisadiyyatında böyük problemlərdən biri yararlı torpaqlarımızın ¼ -dən də çox hissəsinin şoranlaşmasıdır. Elə dünya üçün də gələcəkdə ən böyük təhlükə məhz şoranlaşma və səhralaşmadır. Özü də bu proseslər dayanmadan gedir.

Demək, ən böyük problem elə gözümüzün qabağındadır.

Bəli, ən böyük problem elə özümüzdədir. Axı 1,5 milyon hektar şoranlaşmış torpaq kənd təsərrüfatında dövriyyəyə qayıdarsa, görün, bu nə deməkdir. Bu sahədə biz tədqiqatlar aparmışıq. Məhz həmin torpaqlarda bitkilərin yetirşdirilməsi üçün nə etmək olar. Halbuki o torpaqlarda artıq heç nə bitmir. Toxumların orada cücərdilməsinin metodunu da hazırladıq. Buna görə də 2013-cü ildə İxtiralar komitəsi tərəfindən patent aldıq. Ancaq heç bir qurum bu ideyanın reallaşdırılması üçün bizə müraciət etmir. Baxın, bu da həmin sənəd. (red.-göstərir).

Mən sizin otağınızda çoxlu sayda mükafatlar görürəm, istərdim ki, balaca ekskursiya edək.

Gəlin, başlayaq.

Baxın, bu aşağıdakı Zaqatala məxməri çayı ilə bağlı Moskva alimləri ilə birlikdə apardığımız tədqiqatdır. Çox maraqlıdır ki, Moskvada bu çay satışdadır, amma Azərbaycanda yoxdur.

Bu çayı digərlərindən fərqləndirən nədir?

Demək, bunların tərkibinə amarant yarpağı əlavə olunub və sağlamlıq üçün olduqca xeyirlidir. Müxtəlif xəstəliklərin qarşısını almağa kömək edir. Bu çay Zaqatalada bitsə də, Moskvada hazırlanaraq satışa verilir.

Nemət müəllim həvəslə müxtəlif mükafat, sertifikat və patentləri bizə nümayiş etdirir. O, onların hər birinin qısa tarixçəsini danışaraq bizi məlumatlandırır. Onların arasında ABŞ Elmlər akademiyasına həqiqi üzv seçilməsi barədə sənəd, Heydər Əliyevin imzası ilə verilən “Əməkdar Elm Xadimi” medalı, “Şöhrət” ordeni, Almaniya tərəfindən çap olunan monoqrafiya, 1998-cu ildə adının XX əsrin məşhur adamları kitabına daxil edilməsini təsdiqləyən sənəd və digər beynəlxalq mükafatlar yer alır.

Alimin gileyləndiyi məsələlərdən biri də AMEA-nın ona qarşı laqeyd münasibət göstərməsidir.

Çox maraqlıdır ki, 2000-ci ildə prezidentimiz mənə “Əməkdar Elm Xadimi” mükafatını verib, amma 2001-ci ildə Elmlər Akademiyasına seçkilər zamanı mənim sənədlərimi qırağa qoydular. AMEA məni heç müxbir üzv seçmədi. Sizcə, burada məntiq varmı? Deməli, mən heç müxbir üzv olmağa da layiq deyiləm?

Səhv anlaşılmasını istəməzdim, ancaq bəzən baxırsan ki, yeni tədqiqatlara başlayan biri çox yüksəkdən danışır, özünü dünya səviyyəsinə çıxdığını iddia edirlər. Lakin dünya səviyyəsinə çıxdığını insan özü yox, elə dünya etiraf etməlidir.

Müəllimin məhsuldarlığı onun yetişdirdiyi tələbələrlə ölçülür. Təkcə son 5 ildə 6 nəfər elmlər doktoru olub. Onlardan biri 2011-ci ildə, çox təəssüf ki, dünyasını dəyişib. Digər 5 nəfər isə İranda fəaliyyət göstərir. 2 dərsliyim işıq üzü görüb, 1 monoqrafiya hazırlanıb, 1 patent əldə olunub, çoxsaylı məqalələrim xarici dərgilərdə çıxıb.

Bu məqalələrin bir çoxu son 2-3 ilin işidir. Deməli, siz indi də dayanmadan çalışırsınız. Ümumiyyətlə, hazırda hansı elmi iş üzərində işləyirsiniz?

Elmi fəaliyyət fasiləsiz olaraq davam edir. Magistrlar hazırlanır, onların beynəlxalq elmi konfranslarda çıxış etməsi üçün hər cür dəstək verilir. İndi üzərində çalışdığımız iş isə 40 ilə yaxındır aparılır. Mənim bu mövzum üzrə artıq məktəb yaranıb.

İkincisi isə, iqtisdiyyatımızla bağlı olan çox vacib məsələdir. Biri var ki, tətbiqi mümkün olmayan hər hansı məsələni işləyəsən, biri də var, işin həm elmi, həm tətbiqi mümkün olsun. Azərbaycanda şoran torpaqlar geniş şəkildə yayıldığı üçün, biz bü mövzunu davam etdirəcəyik. Aran bölgələrimizdəki torpaqlara diqqətlə baxsaq, üzərinin sanki qarla örtüldüyünü görərik. Bunu qarşısını almaq üçün ciddi tədbirlər görülməlidir, ancaq, təəssüf ki, aqronomlar və digər mütəxəssislər tərəfindən yanlış aparılan işlərə görə vəziyyət daha da acınacaqlı olur.

Kütləvi şəkildə damla – yağış suvarma sisteminə keçilməlidir və şoranlığa davamlı bitki növləri yetişdirilməlidir.

Təəssüf edirəm ki, Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi bir dəfə də olsun bu problemlə bağlı bir dəfə də olsun sifariş vermir, maraqlanmır. Niyə? Patenti verən komitə var. Niyə onlarla əlaqə saxlamırlar? Hazır patent var və tətbiqi də mümkündür. Gəlin, tətbiq edin. Bu, iqtisadiyyatımıza çox böyük xeyir verər. İş o yerə çatıb ki, mən qəzetlərdən birində elan da vermişdim ki, şoran torpaqları diriltməyin üsulu var və o, tamamilə zərərsizdir.

Sizinlə görüşməyimizin səbəbkarı elə tələbələrinizdən biri olub. Maraqlıdır, pedoqoji fəaliyyət zamanı nələri aşılayır, nələri tövsiyə edirsiniz?

Mən hər zaman tələbələrimə fəaliyyət göstərdikləri sahə üzrə yalnız mükəmməl olmağı tövsiyə etmişəm. Yarımçıq olmayın... Bu mənim fikrim deyil, dahi Nizaminin fikridir. Peşəkarlıq unudulur, ucuz yolla diplom alırlar, ancaq diplomlu olmaq peşəkar olmaq demək deyil. Qloballaşma, inteqrasiya kimi sözlər son zamanlar tez-tez eşidirik. Dünyaya inteqrasiya etmək üçün özümüzün elmi potensialımız yüksək olmalıdır. Bu düşüncə tərzi bizim müqəddəs kitabımız Quranda da əks olunub. Təəsüf ki, bunlar unudulub. Elmə maraq get-gedə azalır. 40 ildən çoxdur dərs deyirəm və auditoriyanın səviyyəsi zamanla aşağı düşür. Hər zaman mənəviyyatı qorumağı aşılayıram.

Nemət müəllimlə sağollaşırdıq ki, birdən divardan asılmış bu barelyef diqqətimizi çəkdi.

Heydər Əliyevin bu barelyefi təmiz qızıldandır və Tayvanda hazırlanıb. Baxın, bu, mənim Nobel mükafatı almağı üçün 2 səsin çatmadığı barədə elandır. ANS telekanalı 2014-cü ildə saat 21:00 xəbərlərində bu barədə məlumat verdi və çox mötəbər adamlardan biri bunu eşidib. O buna həm sevinib, həm də təəccüblənib. Adını çəkməyəcəyim bu adam sevinib ki, Azərbaycan da səsvermədə iştirak edib. Ancaq ona 16 il ərzində həmin alimin adının məlum olmaması qəribə gəlib. Bundan sonra mənə bu barelyefi göndərib. Üzərindəki məktubda isə yazılmışdı:

“Arzu edirəm ki, Heydər Əliyevin siyasətdə çatdığı zirvəyə, siz elmdə çatasınız!”.

Sizə maraqlı söhbətə görə təşəkkür edirik və elə həmin şəxsin arzularını biz də sizə arzu edirik.

Siz sağ olun ki, bizə diqqət ayırdınız, yad etdiniz. Allah amanında.